'Λυπητερή'

Καιρό είχε να συμβεί κάτι τέτοιο. Αντιεξουσιαστές έκαναν πορεία χθες στην Αθήνα και προέβησαν στο συνηθισμένο τελετουργικό: έκαψαν αυτοκίνητα, έσπασαν βιτρίνες... κάτι έλειπε όμως. Δεν πλακώθηκαν με τα ΜΑΤ, διότι υπήρχε εντολή από το υπουργείο να αποφύγει η αστυνομία την εμπλοκή μαζί τους. Τέτοια πράγματα δεν συμβαίνουν σε αριστερά καθεστώτα.
     Λοιπόν, έχω να κάνω μια σεμνή και ταπεινή πρόταση: κάθε ιδιοκτήτης καμμένου αυτοκινήτου ή σπασμένου μαγαζιού να στείλει το λογαριασμό της ζημιάς (γαλλιστί la douloureuse) στο υπουργικό γραφείο του κ. Πανούση, με κοινοποίηση στον κ. Σόιμπλε, τον κ. Ντράγκι, την κ. Λαγκάρντ και τον κ. Ντάισελμπλουμ για τις υπερβάσεις του προϋπολογισμού που συνεπάγονται οι έκτακτες αυτές δαπάνες. Όπως με την χθεσινή καταστροφική νεροποντή στη Μάνδρα Αττικής (φυσικό φαινόμενο, έστω και με ανθρώπινη αυτουργία στο χτισμένο ρέμα) άρχισαν οι φωνές για αποζημίωση των πληγέντων, έτσι, κατά μείζονα λόγο, και για κάθε αμιγώς ανθρωπογενή καταστροφή πρέπει να κινείται η ανάλογη διαδικασία. Κι όποιος αντέξει τις συνέπειες.

Ρεαλισμός

Προ ημερών ο ευρωβουλευτής Μ. Γλέζος ζήτησε δημόσια συγγνώμη από τους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ διότι συνήργησε στην ψευδαίσθηση που ζούμε αυτές τις μέρες, όπου αλλάξαμε κάποια ονόματα που δεν μας άρεσαν (π.χ. όπου ‘τρόικα’ διαβάζουμε ‘θεσμοί’) και νομίσαμε ότι άλλαξε και η κατάσταση της χώρας. Χθες ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε επιστολή όπου αναφέρει ότι αισθάνεται ντροπή για τη σημερινή Βουλή. Με όλο το σεβασμό που επιβάλλει η ηλικία και η ιστορία των δύο ανδρών, η υπόθεση μου θύμισε κάτι παλαιότερο.
     Λοιπόν, πριν πολλά χρόνια ο Μάριος Πλωρίτης, σχολιάζοντας κριτικά στο ‘ΒΗΜΑ’ το νεογέννητο ΕΣΥ και τον τρόπο που διορίζονταν τα στελέχη του (όπου το ‘αντιστασιακό παρελθόν’ μετρούσε περισσότερο από το επιστημονικό έργο), έγραφε: ‘Καλά τα όπλα της αντίστασης, αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το νυστέρι του χειρουργού’. Που σημαίνει ότι καθένας που φέρθηκε ηρωικά σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής του δεν είναι ισόβιος ήρωας παντός καιρού, χωρίς αυτό να μειώνει την προσωπική αξία του. Το να είσαι πρόσωπο-σύμβολο δεν σημαίνει ότι μπορείς να παίζεις με επιτυχία κάθε άλλο δημόσιο ρόλο εφ’ όρου ζωής, ούτε ότι έχεις de facto ορθή άποψη για όλα τα ζητήματα. Ας τιμούμε τα σύμβολα με ‘σίτιση στο Πρυτανείο’, όπως στην αρχαία Αθήνα, κι ας κοιτάξουμε να λύσουμε τα τρέχοντα πιεστικά ζητήματα με πιο πρακτικό τρόπο και όχι με ιδεολογικά συνθήματα. Διότι, όπως θα επέμενε ο Δημοσθένης, τα λόγια και οι ιδέες δεν γεμίζουν το ταμείο. Και χωρίς λεφτά στο ταμείο, τίποτε άλλο δεν γίνεται. Δυστυχώς.

Πόνος

Άλλο είναι να ακούς τους αρρώστους να σου λένε ότι πονούν, και τελείως άλλο να πονάς ο ίδιος.
     Άλλο είναι να διαβάζεις και να διδάσκεις ανωδύνως για τον πόνο, και τελείως άλλο να τον δοκιμάζεις στο πετσί σου.
     Άλλο είναι να συμβουλεύεις για τα κατάλληλα παυσίπονα και την ορθολογική αντιμετώπιση του πόνου, και άλλο να μη βρίσκεις ούτε μια θέση να χαλαρώσεις, μέρα και νύχτα.
     Άλλο είναι η θεωρία και άλλο η πράξη.
     Τελικά τα χρειαζόμαστε και τα δύο, ειδικά εμείς οι γιατροί.
     Με τα λόγια του επίκαιρου Μεγάλου Κανόνα, «άνευ πόνων ου πράξις, ου θεωρία κατορθωθήσεται».
     Με τα λόγια του Πωλ Μπραντ, «σ’ευχαριστώ, Θεέ μου, για τον πόνο».

Απόδειπνο

Η ψυχολογία του πένθους μας λέει ότι μέσα σ’ ένα χρόνο από τον θάνατο ενός δικού μας ανθρώπου ζούμε όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωής χωρίς την παρουσία του: Πάσχα, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, τα γενέθλια και τη γιορτή του, κάποιες ιδιαίτερες ημέρες και επετείους και εκδηλώσεις. Ολοκληρώνουμε με τον τρόπο αυτό τον αποχαιρετισμό του προσφιλούς. Μια τέτοια μέρα ήταν κάθε χρόνο η Κυριακή της Τυρινής: κάναμε τον Εσπερινό της Συγχωρήσεως στους Αγίους Αποστόλους, παίρναμε τη συγχώρηση του πατέρα μας και τις ευχές για τη Σαρακοστή που άρχιζε. Αναπόσπαστο κομμάτι της αρχής αυτής ήταν και το πρώτο Μεγάλο Απόδειπνο, την Καθαρή Δευτέρα, που είχε τη δική του σημασία για κείνον. Ο λόγος φαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα από τις αυτοβιογραφικές του σημειώσεις:  

‘Στὶς 3 Μαρτίου τοῦ 1941 (ἦταν Καθαρὰ Δευτέρα) ὁ τότε ἐφημέριος τοῦ ναοῦ ἀείμνηστος π. Δημήτριος Δίγκας μοῦ εἶπε:
     –Ἔλα νὰ διαβάσουμε τὸ Ἀπόδειπνο.
     –Δὲν ξέρω, τοῦ ἀπάντησα.
     –Δὲν ξέρεις νὰ διαβάζῃς; μὲ ρώτησε.
     –Ξέρω, τοῦ εἶπα τότε.
     –Ἔλα λοιπὸν καὶ θὰ σοῦ δείξω ἐγώ.
     Καὶ μὲ ἀνέβασε στὸ δεξιὸ ἀναλόγιο. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι τὸ Ἀπόδειπνο δὲν μοῦ ἦταν ἄγνωστο. Στὸ σπίτι μας ὑπῆρχαν τὰ βασικὰ λειτουργικὰ βιβλία (Ὡρολόγιο, Ψαλτήριο, Ἀπόστολος, Εὐαγγέλιο, Σύνοψις), τὰ ὁποῖα συχνὰ φυλλομετροῦσα. Ἔτσι τὴν ἡμέρα ἐκείνη διάβασα ἄνετα ὁλόκληρο τὸ Μέγα Ἀπόδειπνο, παραγκωνίζοντας τελείως τὴν συνταξιοῦχο δασκάλα Καλλιόπη Ἀγγέλου, ποὺ ἐκτελοῦσε χρέη ἀναγνωστρίας στὸ ἀριστερὸ ἀναλόγιο. Ὅταν τελείωσε ἡ ἀκολουθία, ἡ κυρία Καλλιόπη μὲ εὐγενικὸ τρόπο καὶ πολλὴ ταπείνωσι μοῦ ἐφανέρωσε τὴν ἐπιθυμία της νὰ διαβάζῃ κι ἐκείνη. «Τὸ Ἀπόδειπνο – μοῦ εἶπε – ἔχει τρία Δεῦτε προσκυνήσωμεν (ἐννοοῦσε τὰ τρία μέρη τοῦ Ἀποδείπνου). Ἐσὺ νὰ διαβάζῃς τὸ πρῶτο καὶ τὸ τρίτο κι ἐγὼ τὸ δεύτερο». Αὐτὸ γινόταν ἀπὸ τὴν ἑπομένη ἡμέρα.
    Ἔτσι πῆρα τὸ βάπτισμα τοῦ ἀναλογίου.’

     Σήμερα, για πρώτη φορά μετά 74 χρόνια, το Μέγα Απόδειπνο στους Αγίους Αποστόλους έγινε χωρίς την φυσική παρουσία του π. Κωνσταντίνου, με ζωντανή όμως την μνήμη και τις διδαχές του. Ελπίζω να μας ‘βαθμολόγησε’ ανάλογα.

Επιτίμιο

Ακούω από χθες στα δελτία τα σχόλια των κομματικών εκπροσώπων για τη συμφωνία παράτασης της δανειακής σύμβασης που ανακοινώθηκε χθες αργά. Και αναρωτήθηκα για πολλοστή φορά τί νόημα έχει αυτού του είδους ο σχολιασμός (οποιουδήποτε γεγονότος) που δεν προσφέρει απολύτως τίποτε (πέρα από το ‘χτύπημα κομματικής κάρτας’, όπως το ‘Παρών’ στις ψηφοφορίες της Βουλής). Μας λένε κάτι που δεν το περιμέναμε; Αμφιβάλλω. Από τη φρασεολογία του σχολίου μαντεύουμε την προέλευση, από το όνομα του σχολιαστή φανταζόμαστε τι πρόκειται να μας πει. «Ξαναγυρίσατε εκεί που σας είχαμε φέρει εμείς». «Μας κάνατε χειρότερα από πριν». «Συνέχιση της ίδιας πολιτικής σε βάρος του λαού». Με το δίλεξο της αλεπούς του Αισώπου: «Όμφακές εισιν». Ή αλλιώς: «Είμαστε κι εμείς εδώ, έστω και με τρία τοις εκατό». Ακριβώς γι’ αυτό ως έθνος βρισκόμαστε πάντα στην ίδια θέση, διότι επιμένουμε να κάνουμε ‘σημειωτόν’ αντί να συμβάλλουμε σε κάποιου είδους δημιουργικό βηματισμό.
     Επί της ουσίας, η παράταση που λάβαμε θυμίζει λίγο την... εξομολόγηση. Δεν νοείται να καυχάται ο εξομολογούμενος για την ‘διαπραγμάτευσή’ του με τον εξομολόγο ή για το επιτίμιο που δέχθηκε, όπως και είναι τελείως ανήκουστο να σχολιάζουν όλοι οι άλλοι τα υπέρ και τα κατά του επιτιμίου, κι αν έπρεπε αυτό να είναι μικρότερο ή μεγαλύτερο, κι αν τα πήγε καλά ή όχι ο εξομολογούμενος με τον πνευματικό. Αλλά βέβαια μια τέτοια παρομοίωση έχει νόημα όταν οι εμπλεκόμενοι συνειδητοποιούν την κατάστασή τους, αποδέχονται το μερίδιο της ευθύνης τους, βλέπουν τα σφάλματά τους και προχωρούν σε μετάνοια και αλλαγή βίου, χωρίς αλαζονεία, φαρισαϊσμό και αυτοδικαίωση.
     Καλή Σαρακοστή! Είναι ό,τι μας χρειάζεται, αν το καλοσκεφτούμε.  

Ζαλάδα

Υπάρχουν κάποια φαινόμενα που δεν έχουν εύκολη ερμηνεία. Όπως π.χ. γιατί παραμονές ενός τριημέρου σημειώνεται τέτοιος συνωστισμός από ασθενείς στην κλινική. Λες και όλοι περίμεναν αυτή τη μέρα, όπου σκεφτόμαστε πώς να ελαφρύνουμε το πρόγραμμά μας ώστε να μπορέσουμε να χαλαρώσουμε για λίγο τις μέρες που έρχονται, ίσως και να εντρυφήσουμε σε κάτι πιο πνευματικό.
     Καθένας κουβαλάει μαζί του μια ιστορία, μικρή ή μεγάλη, σε κάθε περίπτωση προσωπική και ανεπανάληπτη. Εμφανίζονται απροσδόκητα δυο παλιές γνωστές. Στη μία είχα βρει με βρογχοσκόπηση τον δεύτερο καρκίνο της πριν πέντε χρόνια: το ότι ξανάρχεται μετά από τόσο διάστημα είναι από μόνο του θαυμαστό γεγονός. Ανασκοπούμε τον καιρό που πέρασε, τα επεισόδια της νόσου που μεσολάβησαν, την τρέχουσα κατάσταση: όχι και άσχημα για την πενταετία. Η άλλη, που την ξέρω πάνω από δεκαετία, πέρασε στο ενδιάμεσο τη δική της περιπέτεια με τον καρκίνο, και τώρα εμφανίζεται με κάποιο πρόβλημα που εγείρει την υπόνοια μιας υποτροπής. Θα το δούμε. Στο μεταξύ πρέπει να εξετάσω και τους υπόλοιπους: μια νεοδιαγνωσμένη πνευμονική ίνωση, μια σοβαρή πνευμονική υπέρταση, δυο χειρουργημένους νέους αρρώστους με σύνθετα καρδιολογικά προβλήματα και αναπνευστικές επιπλοκές, μια παθολογική αξονική, δυο πνευμονίες στην εντατική (ευτυχώς πάνε καλά, παρά την ζοφερή ακτινολογική εικόνα της μίας). Κάπου ενδιάμεσα αφαιρώ κι έναν καθετήρα παροχέτευσης που ολοκλήρωσε με επιτυχία (διαρκείας, ελπίζω) τον σκοπό του, δόξα τω Θεώ. Μια μικρή ικανοποίηση, ένα ‘ευχαριστώ’ που μένει σαν ανάμνηση και ενθάρρυνση. Αναγκαστικά απορρίπτω ένα αίτημα να δω ακόμη έναν ασθενή. Έχει πάει σχεδόν τρεις, δεν θα προλάβω τις ήδη ανοικτές εκκρεμότητες.
     Κάθε περίπτωση μπορεί να κρύβει και τις δικές της εκπλήξεις, κάποιες απλώς ενδιαφέρουσες, άλλες δυνητικά δυσάρεστες. Έτσι, μια βρογχοσκόπηση για έναν χρόνιο βήχα αποκαλύπτει ένα περίεργο εύρημα που ενδέχεται να μην είναι... υγιές. Θα φανεί στις βιοψίες. Όλες οι περιπτώσεις, απλές και σύνθετες, χρειάζονται τις εξηγήσεις τους, τον καθησυχασμό, τη διαβεβαίωση ότι θα γίνει το καλύτερο δυνατό, τα τηλεφωνήματά τους, τις διασυνδέσεις και τα κυνηγητά των εξετάσεών τους, τη γραφειοκρατία τους. Ανεβοκατεβαίνω τις σκάλες αμέτρητες φορές: καλό μου κάνει, αλλά έχει και τα όριά του. Η αναγραφή μιας ηλεκτρονικής συνταγής είναι μια μικρή περιπέτεια--ευτυχώς σήμερα είναι μόνο μία. Η αξονική έχει έναν σχεδόν βέβαιο όγκο, αλλά η γενική κατάσταση του αρρώστου δεν επιτρέπει την παραπέρα διερεύνησή του προς το παρόν. Το εξηγώ στους δικούς του, το δέχονται: κάποιες φορές η λιγότερη ιατρική παρέμβαση είναι η καλύτερη τακτική. Γιατί δεν το σκεφτόμαστε συχνότερα;     
     Κοντά σ’ αυτά υπάρχουν και τα τηλέφωνα. Ένας παλιός μου συμμαθητής βγήκε χθες από άλλη εντατική, μετά από μια περιπέτεια ‘παραπλήσιον θανάτου’, και τώρα παρουσιάζει την ψύχωση-επίλογο της εμπειρίας αυτής: έχει ‘χάσει’ πάνω από δέκα μέρες από τη ζωή του, χρειάζεται επαναπροσανατολισμό και σταδιακή επάνοδο στην αισθητή πραγματικότητα. Τηλεφωνικές οδηγίες, παραπομπή σε κοινό φίλο ψυχίατρο. Κάποιος άλλος μου ζητεί να δω στο σπίτι τη γυναίκα του που βρίσκεται σε κώμα με όγκο στον εγκέφαλο. Ηθικό δίδαγμα: ποτέ μην παραπονιέσαι για τα δικά σου προβλήματα, σκέψου ότι υπάρχουν και χειρότερα.
     Το απόγευμα είναι πιο χαλαρό. Φυλλομετρώ ηλεκτρονικά τις εφημερίδες, πέφτω πάνω στην προσωπική εξομολόγηση του Oliver Sacks, γνωστού νευρολόγου και συγγραφέα, που περιγράφει πώς βλέπει τη ζωή ξέροντας ότι έχει πολλαπλές ηπατικές μεταστάσεις. Η ανίατη νόσος καραδοκεί σε κάθε γωνία. Κι άλλο τηλέφωνο: μπορώ να κάνω από βδομάδα μια βρογχοσκόπηση; Κι εδώ καρκίνος εν όψει. Ο τελευταίος επισκέπτης της μέρας κομίζει το πόρισμα της αξονικής του πατέρα του: ίδια διάγνωση, βρίσκεται ήδη σε δημόσιο νοσοκομείο, δεν χρειάζεται να κάνω τίποτε περισσότερο από το να επαληθεύσω τα ευρήματα και να του πω ότι η κατάσταση είναι προχωρημένη. Βγαίνοντας από το ιατρείο βγάζει να ανάψει τσιγάρο. Δεν σκέφτομαι καν να του επισημάνω ότι βαδίζει στα βήματα του πατέρα του: μάταιος κόπος, Παρασκευή βράδυ, παραμονές του τριημέρου της Καθαρής Δευτέρας.

Ονομαστικά

Εν μέσω της αβεβαιότητος για το οικονομικό μέλλον της χώρας, με τρομοθεωρίες, υποθέσεις, εικασίες, φόβους, ανησυχίες, ευχές και κατάρες και άλλα λεκτικά σχήματα να περιίπτανται σωρηδόν στο διεθνές στερέωμα ήρθε η ανακοίνωση του προτεινόμενου από την κυβέρνηση υποψηφίου για το προεδρικό αξίωμα. Προκόπης το όνομα, και συνειρμικά παραπέμπει στην ακολουθία του γάμου. Εξηγούμαι. Στην απόλυση της ακολουθίας, μεταξύ των άλλων αγίων, τις ικεσίες των οποίων αιτείται, ο ιερεύς αναφέρει και τον Άγιο Μεγαλομάρτυρα Προκόπιο, ο οποίος δεν έχει άλλη σχέση με τον γάμο εκτός από το ότι το όνομά του παραπέμπει στην προκοπή του ζεύγους (όπως αναφέρονται και οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη, ως θεόστεπτοι). Κατά ανάλογο τρόπο, και χωρίς ίχνος ενδοιασμού και διάθεση ειρωνείας, ας δεχθούμε την υποψηφιότητα ως μια ακόμη ευχή για την συλλογική προκοπή που τόση ανάγκη έχουμε στην πατρίδα μας.

Ουκρανία

Υποτίθεται ότι από τα μεσάνυχτα που πέρασαν ισχύει η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στις εμπόλεμες ζώνες της Ουκρανίας. Ωστόσο, η πείρα από τέτοιες συμφωνίες δεν εμπνέει ιδιαίτερη αισιοδοξία. Οι επαναστατημένες περιοχές θυμίζουν κάπως τους οργανωμένους συνδέσμους φιλάθλων (θύρα Τάδε), που με κάθε ευκαιρία έρχονται στα χέρια (και τα μαχαίρια...) με τους ομοειδείς των αιωνίων αντιπάλων τους. Φυσικοί αυτουργοί των επεισοδίων οι μεν, ηθικοί όμως εκείνοι που τους ενθαρρύνουν να κάνουν τις βρώμικες δουλειές, από τις οποίες οι μεγαλομέτοχοι κρατούν αποστάσεις νίπτοντες τα χέρια τους.
     Αφελές το ερώτημα: θα υπήρχαν οι χούλιγκαν αν δεν είχαν κανενός είδους συμπαράσταση και ‘χορηγία’ από τους επισήμους παράγοντες; Θα τραβούσαν σε μάκρος εμφύλιες συρράξεις όπως αυτή της Ουκρανίας αν δεν υπήρχε καμία οικονομική, στρατιωτική, τεχνολογική, διπλωματική, πολιτική στήριξη από τους μεγάλους παίκτες της διεθνούς σκηνής; Όσο κι αν ακούγεται σκληρό να παρατηρούμε αδιάφοροι μια τέτοια ακήρυκτη αλληλοσφαγή, μήπως είναι ακόμη πιο σκληρό να προωθούμε τα γεωπολιτικά μας συμφέροντα εις βάρος των αθώων κάθε πλευράς;

Διαπραγμάτευση

Γνωστό το πολιτικό παίγνιο, όπου ο κάθε παίκτης προσπαθεί να περάσει τη δική του γραμμή, τη δική του αντίληψη για τον κόσμο, και τελικά το συμφέρον του, στενό ή ευρύτερο. Πώς συμπεριφέρεσαι όμως όταν είσαι επαίτης; Οι άγγλοι λένε βέβαια ότι οι ζητιάνοι δεν έχουν περιθώρια επιλογής (beggars can’t be choosers), άρα παίρνουν ό,τι τους δίνουν χωρίς αντίλογο. Ωστόσο, η παρούσα κρίσιμη διαπραγμάτευση μου θυμίζει την πλαστελίνη και τα κουρσούμια.
     Γλωσσολογική παρένθεση. Η τελευταία λέξη κατάγεται από το τουρκικό kursum που σημαίνει μολύβι (το μέταλλο), κι έτσι λέγαμε μικροί τα ατσαλένια σφαιρίδια από τα παλιά ρουλεμάν, που τα χρησιμοποιούσαμε στα παιχνίδια μας (και μερικοί και στις σφεντόνες τους, με οδυνηρά αποτελέσματα για τους απέναντι). Συνεχίζουμε.
     Λοιπόν, στη διαπραγμάτευση μπορεί κανείς να είναι ‘πλαστελίνη’, αλλά μπορεί να είναι και ‘κουρσούμι’. Η πρώτη γίνεται ένα με το χώμα μόλις την πατήσει ο πρώτος τυχών. Αν όμως πατήσεις το δεύτερο, δεν ξέρεις πού μπορεί να βρεθείς από την κατρακύλα. Μέχρι τώρα παριστάναμε την πλαστελίνη. Τώρα προσπαθούμε να παίξουμε τα κουρσούμια. Ελπίζω να το αντέξει η ράχη μας...

[Σκίτσο Ηλ. Μακρή, Καθημερινή 14/2/2015]

Λησμονιά

Συχνά τα βάζουμε με τη μνήμη μας. Δεν θυμόμαστε πράγματα που κάναμε ή είπαμε, ή που έπρεπε να κάνουμε, κι αυτό μερικές φορές μας δημιουργεί προβλήματα και παρεξηγήσεις, ακόμη και με δικούς μας ανθρώπους, και μας κάνει να φανταζόμαστε τα χειρότερα για τη νοητική μας εξέλιξη. Αντίθετα, περιστασιακά δεχόμαστε επαίνους για κάτι που έχουμε συγκρατήσει: ένα όνομα, ένα πρόσωπο, ένα γεγονός ξανάρχεται στην επιφάνεια μετά από πολλά χρόνια αφάνειας και εντυπωσιάζει τους συνομιλητές μας. Αυτό βέβαια είναι για πολλούς από μας η εξαίρεση, κι όσο περνούν τα χρόνια αποζητούμε αυτές τις εξαιρέσεις και μακαρίζουμε εκείνους που θυμούνται καλύτερα. Γενικά, δεν έχουμε καλό λόγο να πούμε για τη λησμοσύνη.
     Δεν είναι όμως κι αυτή χωρίς τη σημασία της. Υπάρχουν πράγματα, στιγμές, γεγονότα που μας άγχωσαν, μας φόβισαν, μας καταπλάκωσαν ψυχικά. Αν τα θυμόμασταν συνεχώς με την ίδια ενάργεια, πολύ σύντομα θα πέφταμε σε κατάθλιψη και μαρασμό. Ο χρόνος που περνά και η φαιά ουσία που ατονεί με την πάροδό του αμβλύνουν τις δύσκολες και επώδυνες αναμνήσεις. Έτσι, το χθεσινό ιατρικά φορτωμένο πρωινό, με τα απανωτά τηλεφωνήματα, τα δύσκολα ερωτήματα, τα βασανιστικά ηθικά διλήμματα, τις συναισθηματικές ανατροπές, τη σωματική και την ψυχική κόπωση, ήδη σήμερα μοιάζει πολύ μακρινό, σχεδόν άγνωστο. Ξέρουμε ότι το περάσαμε, και εύκολα φανταζόμαστε ότι μπορεί να το ξαναζήσουμε. Σήμερα όμως είναι μια άλλη μέρα. Μπορούμε να ατενίσουμε τον κόσμο ξεκούραστοι, με καθαρό μάτι. Και τελικά αυτή η ‘λησμονιά’ της ψυχικής έντασης και φόρτισης είναι σίγουρα μια ευλογία.   

Νόμιμα και ηθικά

Τη διαφορά τη μάθαμε πριν μερικά χρόνια με αφορμή έναν αξέχαστο υπουργό--πώς τον έλεγαν; Να που ήρθε καιρός να τη δούμε και σε ευρύτερη διάσταση.
     Είναι γνωστή σε όλους μας η παραβολή από το ευαγγέλιο του Ματθαίου (κεφ. 18) με τους δυο οφειλέτες δούλους. Ο πρώτος χρωστάει μύρια τάλαντα. Παρακαλεί γονατιστός, και το αφεντικό του τα χαρίζει όλα. Βγαίνοντας έξω ο χαρούμενος πρώην οφειλέτης βρίσκει έναν άλλο δούλο που του χρωστάει εκατό δηνάρια, τον πιάνει από το λαιμό και απαιτεί ‘εδώ και τώρα’ το ποσό. Παρακαλεί κι εκείνος, αλλά ο πρώτος είναι αμετάπειστος: τον πηγαίνει στα δικαστήρια και τον ρίχνει στη φυλακή.
     Ας σταθούμε εδώ. Η απαίτηση του δούλου για τα δανεικά είναι νόμιμη, και με βάση τον νόμο φυλακίζεται ο χρεώστης. Είναι όμως και ηθικά σωστή; Μόλις πριν από λίγο ο ίδιος απαλλάχθηκε από ένα μη βιώσιμο χρέος. Δεν διδάχθηκε τίποτε από τη μεγαθυμία του αφεντικού του; Δεν σκέφθηκε τη διαγραφή εκείνη των εκατομμυρίων πριν απαιτήσει το κατοστάρικο του άλλου, κινώντας εναντίον του την ισχύ του νόμου;
     Με τη συμφωνία του Λονδίνου το 1953 η κατά πάντα ένοχη Γερμανία είδε να της χαρίζονται τεράστια οικονομικά χρέη και αποζημιώσεις, που αν έπρεπε να τα εξοφλήσει στο ακέραιο τώρα θα ήταν... Ελλάδα. Σήμερα, μετά εξήντα χρόνια, βρίσκεται στη θέση του πρώτου δούλου και συμπεριφέρεται ανάλογα, επικαλούμενη βέβαια τον νόμο. Δεν βλάπτει να το θυμίζουμε αυτό με κάθε ευκαιρία και προς κάθε κατεύθυνση, για να γίνει αντιληπτό ότι και στη διεθνή σκηνή το νόμιμο και το ηθικό δεν συνυπάρχουν. Με τα λόγια του Κικέρωνα, η απόλυτη δικαιοσύνη είναι απόλυτη αδικία (summum jus summa injuria). 

Φοροδιαφυγή

Πόσες φορές έχουμε ακούσει κυβερνητικές εξαγγελίες για πόλεμο κατά της φοροδιαφυγής; Όπως λέει η γνωστή ελληνική παροιμία, «ήμουνα νιος και γέρασα». Κι όσο περνάει ο καιρός και ακούμε ξανά για ‘ακήρυκτο πόλεμο κατά της φοροδιαφυγής’ (ο τίτλος είναι πραγματικός, από χθεσινή πρωινή τηλεοπτική εκπομπή), τόσο κουνάμε το κεφάλι με την κυνική σκέψη ότι «μας τά ’παν κι άλλοι». Ο πόλεμος δεν είναι ακήρυκτος: έχει κηρυχθεί πολλές φορές, αλλά δεν προχώρησε ποτέ πέρα από την κήρυξη.
     Και όχι μόνο εντός συνόρων. Διαβάζω στη χθεσινή Guardian ότι η μεγαλύτερη αγγλική τράπεζα και δεύτερη στον κόσμο, η HSBC, βρίσκεται υπό έρευνα σε πολλές χώρες μετά από καταγγελίες ότι (μεταφράζω ακριβώς) ‘ο ελβετικός κλάδος της συνεργούσε συστηματικά με πλούσιους και εγκληματίες πελάτες σε κακές φορολογικές πρακτικές’, δηλ. ξέπλυμα χρήματος, μεταφορά κεφαλαίων σε αφορολόγητους λογαριασμούς και άλλες τέτοιες αγαθοεργίες. Και σκέφτομαι ότι, άμεσα ή έμμεσα, οι τράπεζες καλλιεργούν το σπορ και ευνοούν την απόκρυψη, πάντα με ‘νόμιμα’ μέσα. Μια στιγμή όμως! Ποιος έγραψε τους κανόνες λειτουργίας των τραπεζών και ποιος τους έδωσε την ‘άδεια’ να λειτουργούν με τον τρόπο αυτό; Γιατί υπάρχουν ανά τον κόσμο οι λεγόμενοι ‘φορολογικοί παράδεισοι’; Οι ξένοι πολιτικοί που ‘ξαφνιάζονται’ στο άκουσμα τέτοιων ειδήσεων δεν είχαν καμία συμμετοχή στη διαμόρφωση των παραδείσων αυτών; Και ακόμη, ας σκεφθούμε ότι οι διαχειριστές των τραπεζών είναι ακριβώς εκείνοι που κουνούν απειλητικά το δάχτυλο στην Ελλάδα για ‘ανεπαρκείς φορολογικούς μηχανισμούς’ και άλλα τέτοια αδικήματα.
     Ίσως η καλύτερη εκστρατεία που θα μπορούσε να κηρύξει ο κόσμος θα ήταν για περισσότερη διαφάνεια στο διεθνές τραπεζικό σύστημα και κατάργηση των παρανόμων τραπεζικών πρακτικών. Ωστόσο, με δεδομένη την προηγούμενη εμπειρία και τον συσσωρευμένο κυνισμό, κάτι τέτοιο φαντάζει ουτοπία. Μακάρι να πέφτω έξω.

[Απεστάλη στην Καθημερινή]

Ώρα μηδέν

«Και τώρα, τι κάνουμε;»
     Μετά το ερώτημα αυτό η παλιά διαφήμιση μας πρόβαλλε τη λύση σε κάθε μας πρόβλημα («Άνοιξε τον Χρυσό Οδηγό, έλα στο ευρετήριο...»). Ωραίο ακουγόταν, Και κάπως έτσι είχαμε συνηθίσει να λύνουμε και πιο σοβαρά και σύνθετα προβλήματα. Όπως π.χ. πού θα βρούμε τα λεφτά για την όποια ανάγκη, πραγματική, υποθετική, φιλόδοξη, ονειρεμένη, πιεστική, ή απλώς «γιατί έτσι θέλω». Ένα δάνειο, σε ατομικό ή κρατικό επίπεδο, και όλα κυλούσαν ρολόι.
      Μέχρι που έφτανε, αργά ή γρήγορα, η ώρα του λογαριασμού. Κι αυτός, όπως μάθαμε τα τελευταία χρόνια, είναι θηλειά στο λαιμό, όχι μόνο τον δικό μας αλλά και των επομένων γενεών. Η λύση του δανείου δεν υπάρχει πλέον: οι τοκογλύφοι απαιτούν τα υπερκέρδη τους και το ταμείο στεγνώνει. Κάπου εδώ βρισκόμαστε τώρα.
     Δεν αμφισβητώ τις καλές προθέσεις της νωπής κυβέρνησης να ανακουφίσει τα κοινωνικά βάρη και να δώσει μια ανάσα στον κόσμο, απεναντίας τις επικροτώ. Μακάρι να το πετύχει, και μακάρι να εξασφαλίσει την συμπαράσταση όλων των εγχωρίων πολιτικών στην προσπάθεια αυτή. Ωστόσο, ρεαλιστικά σκεπτόμενος, βλέπω τις προοπτικές της επιδίωξης αυτής να κινούνται στα όρια του θαύματος. Όσο κι αν χαμογελούμε συγκαταβατικά όταν ακούμε τέτοιες ‘μεταφυσικές’ λύσεις, έχουμε άραγε κάτι διαφορετικό να προτείνουμε; Τα Νόμπελ Οικονομίας έχουν ήδη εξαντλήσει τις ίδεες τους. Όπως μας τόνιζε γνωστός πνευματικός, η ωραιότερη στιγμή της πίστης είναι όταν εκλείπουν όλες οι ανθρώπινες παρηγοριές. Είμαστε έτοιμοι να την ζήσουμε;

Εκδήλωση

Μου έστειλαν την ενημερωτική αφίσα για την παρακάτω εκδήλωση που θα γίνει την προσεχή Κυριακή 8 Φεβρουαρίου, στις 6 μ.μ., στο Πνευματικό Κέντρο του Αγ. Αθανασίου Νέας Ραιδεστού, και ευχαρίστως την αναρτώ για όσους ενδιαφέρονται. Τόσο ο ομιλητής όσο και το θέμα αξίζουν την προσοχή μας.

"Φάτε, γούνες!"

Από τα καθημερινά θέματα συζήτησης του τελευταίου δεκαημέρου στα ποικίλα Μέσα η ενδυματολογική ανατροπή που επιφέρει ο νέος υπουργός Οικονομίας στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Πέτσινο πανωφόρι, πουκάμισα σε κάθε χρώμα εκτός του λευκού, φυσικά παντελής απουσία λαιμοδέτη, κι όλα αυτά από κάποιον με αγγλοσαξωνική προέλευση (Αυστραλία) που, όπως θα έλεγαν οι ‘δικοί του’, θα έπρεπε να ξέρει καλύτερα. Αυτή η ενασχόληση με το φαίνεσθαι, που αποτελεί βέβαια ψωμοτύρι για τους κοινωνικούς σχολιαστές, μου θύμισε κάτι παλιό, και άσχετο με το θέμα.
     Λοιπόν, ο Αρτ Μπούχβαλντ ήταν διάσημος αμερικανός ευθυμογράφος που επί πολλά χρόνια έγραφε στην ‘Ουάσιγκτον Ποστ’ και σε άλλες μεγάλες εφημερίδες. Θυμάμαι που κάποτε, στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, περιέγραφε με τον δικό του τρόπο μια συνάντηση κορυφής μεταξύ αμερικανών και ανατολικογερμανών, στη διάρκεια της οποίας ο αμερικανός εκπρόσωπος φταρνίσθηκε. Ακολουθεί επείγουσα διαβούλευση των ανατολικών για το μείζον ζήτημα αν θα έπρεπε κάποιος να ευχηθεί στον αμερικανό «Gesundheit!» (με τις υγείες σου) ή όχι. Τα επιχειρήματα ήταν του τύπου: «Αν ευχηθούμε, θα φανεί ότι συμμεριζόμαστε τις απόψεις του». «Ναι, αλλά αν δεν ευχηθούμε, θα μας πουν ότι παραβιάζουμε το πρωτόκολο ευγενείας». Δεν θυμάμαι την έκβαση της συζήτησης, αλλά η ουσία είναι προφανής: το τυπικό υπεράνω όλων! Επί της ουσίας;    
     Είχα τελειώσει τα παραπάνω όταν θυμήθηκα και την ιστορία του Νασρεντίν Χότζα που τον κάλεσαν σε γάμο, αλλά τον περιποιήθηκαν μόνο όταν πήγε και φόρεσε την καλή γούνα του, ενώ όσο ήταν πρόχειρα ντυμένος κανένας δεν του είχε δώσει σημασία.
[Σημ. ΕΔΩ μπορείτε να βρείτε μια μεγάλη συλλογή από τα ανέκδοτα του Νασρεντίν Χότζα]

Μια πίεση

Η ιστορία που ακολουθεί κλείνει τριάντα χρόνια φέτος, και την δημοσίευσα παλιότερα σε ιατρικό περιοδικό. Την ξαναθυμήθηκα όμως χθες και την ανέσυρα από το αρχείο λόγω της επικαιρότητος του ονόματος, όπως θα φανεί στη συνέχεια.
     Είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω με δραματικό τρόπο την αξία της κλινικής εξέτασης στα πρώτα μου επαγγελματικά βήματα, όταν υπηρετούσα ως αγροτικός ιατρός σε κάποιο ορεινό χωριό. Όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι συνάδελφοι, η καθημερινή ρουτίνα του ιατρείου περιλάμβανε εμβολιασμούς μικρών παιδιών, επαναλήψεις συνταγών και αναγραφές παραπεμπτικών για περαιτέρω εξετάσεις, φροντίδα μικροτραυμάτων, επισκέψεις σε ηλικιωμένους και κατάκοιτους ασθενείς, και αμέτρητες (κυριολεκτικά) μετρήσεις αρτηριακής πίεσης, το αγαπημένο χόμπι όλων, ιδίως τους ατέλειωτους ‘νεκρούς’ μήνες του χειμώνα. Παρά την εντύπωση που μας έκαναν στην Ιατρική Σχολή διάφορα περίεργα και ασυνήθιστα νοσήματα, πολύ σύντομα είχα συνειδητοποιήσει ότι τα σπάνια πράγματα είναι πραγματικά σπάνια.
     Μια μέρα η κυρα-Υπαπαντή, μια γυναίκα 45 ετών που ως τότε δεν είχε ξανάρθει στο ιατρείο, πέρασε για να μετρήσει την πίεσή της διότι ένιωθε μόνιμα κουρασμένη. Καθόλου παράξενο: χωράφι και σπίτι όλη μέρα, κάθε μέρα. Παραξενεύτηκα όταν δεν της βρήκα σφυγμό ούτε στην κερκιδική ούτε στη βραχιόνια αρτηρία. Άλλαξα μπράτσο, κι εδώ τα ίδια. Δεν υπήρχαν σφύξεις ούτε στα κάτω άκρα. Ακροάστηκα την καρδιά της: είχε ένα συστολικό φύσημα που ακουγόταν σ’ ολόκληρο το προκάρδιο. Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο ενδιαφέροντα όταν διαπίστωσα ότι υπήρχαν αγγειακά φυσήματα πάνω από όλες τις μεγάλες αρτηρίες: καρωτίδες, υποκλείδιες, κοιλιακή αορτή, λαγόνιες. Ένιωσα ενθουσιασμένος (δεν γνώριζα ακόμη τον γενικό κανόνα ότι αυτό που είναι ενδιαφέρον για τον γιατρό είναι συνήθως άσχημο για τον άρρωστο): μόλις πρόσφατα είχα διαβάσει ένα περιστατικό στο New England Journal of Medicine για τη άσφυγμη νόσο του Takayasu, κι εδώ είχα μια πιθανή πραγματική περίπτωση μπροστά μου, διαγνωσμένη αποκλειστικά με την ψηλάφηση και την ακρόαση. Ωστόσο, προχωρώντας στο ιστορικό της έμαθα ότι δυο χρόνια νωρίτερα η γυναίκα είχε πολύ υψηλή χοληστερόλη, που είχε καταφέρει να την ελέγξει με δίαιτα, αφού έχασε περίπου 20 κιλά. Αυτό μάλλον υποδήλωνε μια λιγότερο εξωτική, όχι όμως και ακίνδυνη, ερμηνεία για τα ευρήματά της.
     Της έγραψα ένα ενημερωτικό σημείωμα και την έστειλα στα εξωτερικά ιατρεία του νοσοκομείου για να την δει αγγειοχειρουργός. Η αορτογραφία που ακολούθησε έδειξε ένα τελείως ανώμαλο αγγειακό σύστημα, με βαριές στενώσεις ή πλήρη απόφραξη όλων των μεγάλων αρτηριών, και με ποικίλους βαθμούς παράπλευρης κυκλοφορίας που εξασφάλιζαν την αιμάτωση της περιφέρειας. Της πρότειναν να μείνει για άμεση χειρουργική επέμβαση, αλλά ζήτησε μερικές εβδομάδες αναβολή για να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες στο σπίτι. Δυστυχώς μετά δεκαπέντε μέρες κατέρρευσε ξαφνικά, με έντονο προκάρδιο άλγος, μούσκεμα στον ιδρώτα, μισολιπόθυμη. Επέζησε στο ασθενοφόρο μέχρι το πλησιέστερο νοσοκομείο, όπου όμως άφησε την τελευταία της ανάσα. Οξύ έμφραγμα; Διαχωρισμός της αορτής;  Για νεκροτομή δεν γινόταν λόγος—πολυτέλεια στην ελληνική πραγματικότητα—κι έτσι έμεινα με την απορία.
     Την ημέρα μετά την κηδεία οχτώ ή δέκα συνομήλικες γυναίκες ήρθαν στο αγροτικό ιατρείο για να μετρήσουν την πίεσή τους. Η κοινή δικαιολογία: «Γιατρέ, αν είναι να πάω κι εγώ σαν τη μακαρίτισσα, τουλάχιστον να το ξέρω». Όπως έχει γράψει κάποιος, ακόμη κι ένας απλός έλεγχος της πίεσης είναι μια διακριτική επερώτηση για τη μελλοντική μας επιβίωση.

Ποίηση

Πρωτομηνιά σήμερα, αρχή και του Τριωδίου. Έλαβα χθες ως αναπάντεχο δώρο την ποιητική συλλογή ‘Εγώ ο Άλλος’ του ομότεχνου (δικός του ο χαρακτηρισμός στην ιδιόχειρη αφιέρωση--σε τι να αναφέρεται άραγε;) Γιώργου Καπρίνη, ομότιμου καθηγητή της Ψυχιατρικής. Ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση, λιτή και λακωνική στη γραφή, όχι όμως και στη σκέψη. Πολλά τα ερεθίσματα προς τον αναγνώστη για εμβάθυνση. Παραθέτω ένα μόνο δείγμα, που το βρίσκω ιδιαίτερα επίκαιρο, με τον εύγλωττο τίτλο ‘Συμβουλή Επιτυχίας προς Αναξίους και Φιλοδόξους’:
                     Αν δεν μπορείς να χτίσης
                     γκρέμισε, χρυσό μου, γκρέμισε
                     και μετά
                     για τα χαλάσματα
                    θα κατηγορήσης αυτούς που έχτισαν.

                    Ξέρεις από αυτά εσύ.

     Για όσους ενδιαφέρονται κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θερμαϊκός (ISBN: 978-960-9547-34-5).