Μια πίεση

Η ιστορία που ακολουθεί κλείνει τριάντα χρόνια φέτος, και την δημοσίευσα παλιότερα σε ιατρικό περιοδικό. Την ξαναθυμήθηκα όμως χθες και την ανέσυρα από το αρχείο λόγω της επικαιρότητος του ονόματος, όπως θα φανεί στη συνέχεια.
     Είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω με δραματικό τρόπο την αξία της κλινικής εξέτασης στα πρώτα μου επαγγελματικά βήματα, όταν υπηρετούσα ως αγροτικός ιατρός σε κάποιο ορεινό χωριό. Όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι συνάδελφοι, η καθημερινή ρουτίνα του ιατρείου περιλάμβανε εμβολιασμούς μικρών παιδιών, επαναλήψεις συνταγών και αναγραφές παραπεμπτικών για περαιτέρω εξετάσεις, φροντίδα μικροτραυμάτων, επισκέψεις σε ηλικιωμένους και κατάκοιτους ασθενείς, και αμέτρητες (κυριολεκτικά) μετρήσεις αρτηριακής πίεσης, το αγαπημένο χόμπι όλων, ιδίως τους ατέλειωτους ‘νεκρούς’ μήνες του χειμώνα. Παρά την εντύπωση που μας έκαναν στην Ιατρική Σχολή διάφορα περίεργα και ασυνήθιστα νοσήματα, πολύ σύντομα είχα συνειδητοποιήσει ότι τα σπάνια πράγματα είναι πραγματικά σπάνια.
     Μια μέρα η κυρα-Υπαπαντή, μια γυναίκα 45 ετών που ως τότε δεν είχε ξανάρθει στο ιατρείο, πέρασε για να μετρήσει την πίεσή της διότι ένιωθε μόνιμα κουρασμένη. Καθόλου παράξενο: χωράφι και σπίτι όλη μέρα, κάθε μέρα. Παραξενεύτηκα όταν δεν της βρήκα σφυγμό ούτε στην κερκιδική ούτε στη βραχιόνια αρτηρία. Άλλαξα μπράτσο, κι εδώ τα ίδια. Δεν υπήρχαν σφύξεις ούτε στα κάτω άκρα. Ακροάστηκα την καρδιά της: είχε ένα συστολικό φύσημα που ακουγόταν σ’ ολόκληρο το προκάρδιο. Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο ενδιαφέροντα όταν διαπίστωσα ότι υπήρχαν αγγειακά φυσήματα πάνω από όλες τις μεγάλες αρτηρίες: καρωτίδες, υποκλείδιες, κοιλιακή αορτή, λαγόνιες. Ένιωσα ενθουσιασμένος (δεν γνώριζα ακόμη τον γενικό κανόνα ότι αυτό που είναι ενδιαφέρον για τον γιατρό είναι συνήθως άσχημο για τον άρρωστο): μόλις πρόσφατα είχα διαβάσει ένα περιστατικό στο New England Journal of Medicine για τη άσφυγμη νόσο του Takayasu, κι εδώ είχα μια πιθανή πραγματική περίπτωση μπροστά μου, διαγνωσμένη αποκλειστικά με την ψηλάφηση και την ακρόαση. Ωστόσο, προχωρώντας στο ιστορικό της έμαθα ότι δυο χρόνια νωρίτερα η γυναίκα είχε πολύ υψηλή χοληστερόλη, που είχε καταφέρει να την ελέγξει με δίαιτα, αφού έχασε περίπου 20 κιλά. Αυτό μάλλον υποδήλωνε μια λιγότερο εξωτική, όχι όμως και ακίνδυνη, ερμηνεία για τα ευρήματά της.
     Της έγραψα ένα ενημερωτικό σημείωμα και την έστειλα στα εξωτερικά ιατρεία του νοσοκομείου για να την δει αγγειοχειρουργός. Η αορτογραφία που ακολούθησε έδειξε ένα τελείως ανώμαλο αγγειακό σύστημα, με βαριές στενώσεις ή πλήρη απόφραξη όλων των μεγάλων αρτηριών, και με ποικίλους βαθμούς παράπλευρης κυκλοφορίας που εξασφάλιζαν την αιμάτωση της περιφέρειας. Της πρότειναν να μείνει για άμεση χειρουργική επέμβαση, αλλά ζήτησε μερικές εβδομάδες αναβολή για να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες στο σπίτι. Δυστυχώς μετά δεκαπέντε μέρες κατέρρευσε ξαφνικά, με έντονο προκάρδιο άλγος, μούσκεμα στον ιδρώτα, μισολιπόθυμη. Επέζησε στο ασθενοφόρο μέχρι το πλησιέστερο νοσοκομείο, όπου όμως άφησε την τελευταία της ανάσα. Οξύ έμφραγμα; Διαχωρισμός της αορτής;  Για νεκροτομή δεν γινόταν λόγος—πολυτέλεια στην ελληνική πραγματικότητα—κι έτσι έμεινα με την απορία.
     Την ημέρα μετά την κηδεία οχτώ ή δέκα συνομήλικες γυναίκες ήρθαν στο αγροτικό ιατρείο για να μετρήσουν την πίεσή τους. Η κοινή δικαιολογία: «Γιατρέ, αν είναι να πάω κι εγώ σαν τη μακαρίτισσα, τουλάχιστον να το ξέρω». Όπως έχει γράψει κάποιος, ακόμη κι ένας απλός έλεγχος της πίεσης είναι μια διακριτική επερώτηση για τη μελλοντική μας επιβίωση.