Ματαιότητες

Όλοι γνωρίζουμε εξ ακοής την τακτική δέηση της Εκκλησίας «υπέρ του διαφυλαχθήναι… από οργής, λιμού, λοιμού, σεισμού, καταποντισμού…», από όλα αυτά που ονομάζουμε θεομηνίες, που ξεφεύγουν από τις ανθρώπινες δυνάμεις και απέναντι στα οποία δεν έχουμε αποτελεσματικό μέσον αποτροπής και προστασίας. Ακολουθούν και τα «πυρός, μαχαίρας, επιδρομής αλλοφύλων, εμφυλίου πολέμου», όπου βάζει το χέρι του ο άνθρωπος, κινούμενος από τον εγωισμό και τα πάθη του, για να καταλήξουμε στον «αιφνίδιο θάνατο», την τελευταία απειλή που παραμονεύει δυνητικά για τον καθένα στην επόμενη γωνιά της ζωής του.
     Ζητώ συγγνώμη που θα προσθέσω στις πραγματικές αυτές απειλές και το… συγύρισμα. Πώς αλλιώς όμως μπορώ να αντιμετωπίσω την αδόκητη ‘επιδρομή’ της νοικοκυράς στη βιβλιοθήκη; Όταν τελειώσει (τρόπος του λέγειν, είναι ατέλεστο κι αυτό, σαν την τελειότητα), τίποτε δεν βρίσκεται πλέον στη γνωστή θέση του. Βιβλία, περιοδικά, φάκελοι, κασέτες, CD, διαφάνειες, φωτοτυπίες, ανάτυπα, αποκόμματα εφημερίδων, εκτυπώσεις ομιλιών, φωτογραφίες, χαρτάκια και σημειώματα έχουν παίξει τις ‘μουσικές καρέκλες’. Πράγματα που είχαν ξεχαστεί από χρόνια έχουν βγει στην επιφάνεια, τραβώντας την προσοχή. Το καθένα τους ανοίγει ένα δύσκολο ερωτηματικό: τι το κάνω τώρα; Χρειάζεται ή δεν χρειάζεται; Να μείνει ή να φύγει; Το ελεγχόμενο χάος που μέχρι τώρα λειτουργούσε αποτελεσματικά (για μένα) έχει αντικατασταθεί από την ‘τάξη’ (για κείνη). Πού πήγαν όμως όλα εκείνα τα γνωστά-άγνωστα αντικείμενα του περιβάλλοντος χώρου εργασίας;
     Να εξηγούμαστε. Δεν είναι απαραίτητα κακό πράγμα το συγύρισμα. Κι εγώ το κάνω πότε-πότε, αλλά με άλλους όρους και με άλλο σκοπό. Ανδρικό και γυναικείο συγύρισμα έχουν μεγάλη διαφορά. Όταν εγώ πιάνω να συγυρίσω μια στοίβα χαρτιά στο γραφείο, η άμεση ερώτηση της συζύγου είναι: «Τι έχασες πάλι;» Βλέπετε, το δικό μου συγύρισμα συνήθως έχει έναν άμεσο, χρηστικό αντικειμενικό σκοπό και περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα: μόλις βρω το ζητούμενο, λήγει ο συναγερμός. Το δικό της συγύρισμα είναι αυτοσκοπός: δεν μπορεί να βλέπει διπλές και τριπλές οροσειρές βιβλίων και περιοδικών πάνω στα ράφια, το καθετί πρέπει να πάει σε καινούργια θέση (άρα, επέκταση της επιδρομής). Γιατί; «Για να ανοίξει ο τόπος, να εξοικονομήσουμε χώρο, θα πνιγούμε στη χαρτούρα. Σου χρειάζονται όλα αυτά;». Και ούτω καθεξής.
     Την αγανάκτηση (δικαιολογημένη ως ένα σημείο, αλλά απολύτως αναποτελεσματική στο να αποτρέψει το τσουνάμι) την διαδέχεται μια μοιρολατρική αποδοχή. Και σιγά-σιγά αναδύεται μια βαθιά αίσθηση ματαιότητος. Για όσα είχα αγοράσει, συγκεντρώσει, φυλάξει από διάφορες επισκέψεις, ταξίδια, συνέδρια, άλλες ευκαιρίες, ελπίζοντας να τα αξιοποιήσω με κάποιον τρόπο κάποια στιγμή. Τι έγιναν οι τόμοι που συγκέντρωσα, τα χρήματα που επένδυσα σε βιβλία και περιοδικά, τα δώρα και τα ‘τιμής ένεκεν’, ενδιαφέροντα και μη; Όλα αποδείχθηκαν μάταια, ξεπερασμένα, αναθεωρημένα. Αν δεν τα έπιασα ξανά στα χέρια μου για χρόνια, πόσο χρήσιμα ή ενδιαφέροντα ήταν καταρχήν; Τα επιστημονικά κείμενα έχουν χάσει με τον καιρό τουλάχιστον το πενήντα τοις εκατό της αξίας τους. Και όλα τα υπόλοιπα; Η πιθανότητα να ασχοληθώ μαζί τους τείνει όλο και πιο κοντά στο μηδέν. «Σκιά ήν και παρέδραμε, καπνός ην και διεσπάρη». Άλλα πράγματα πήραν προτεραιότητα. Και μαζί βυθίστηκε και ο προσωπικός εγωισμός: τελικά έγινε «το δικό της». Οι κόκκινες γραμμές άμυνας ήταν γραμμένες με φτηνή νερομπογιά, όχι με κρεμεζί βερνίκι διαρκείας. Ανδρική υπεροχή, ακόμη μια ματαιότητα κοντά στις πολλές.

Δύσπνοια

Πρωινό το τηλεφώνημα πριν από τις οκτώ. Γνωστός ο αριθμός, αναμενόμενη και η φωνή που έρχεται κομματιαστή, λέξη-λέξη, με παύσεις για κοντές ανάσες. Δύσκολο αίσθημα η δύσπνοια, χειρότερο κι απ’ τον πόνο. «Νιώθω ότι θα βγει η ψυχή μου», λέει κι αυτός και ο κάθε άρρωστος που βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση. Η άμεση εξάρτηση της βιολογικής ζωής από την αναπνοή είναι γνωστή σε όλους, και ανάγεται σ’ εκείνη την απλή και μεγαλειώδη περιγραφή της Γένεσης: «ἐνεφύσησεν [ὁ Θεὸς] εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν». Εκτός από το θεϊκό πνεύμα, ο άνθρωπος αποκτά και την φυσική αναπνοή, συνώνυμη της ζωής. Κάθε δυσχέρεια στην αναπνοή γίνεται αισθητή από τον άνθρωπο ως άμεση απειλή για τη ζωή του. Ο συγκεκριμένος άρρωστος έχει δεκαέξι χρόνια που ζει με την πάθησή του. Μέχρι τώρα τα φάρμακα και τελευταία και το οξυγόνο τον κρατούσαν σε κάποια ισορροπία. Τώρα κι αυτά έχουν εξαντλήσει τα περιθώριά τους. «Ανεβάζω το οξυγόνο, και πάλι δε μου φτάνει», παραπονιέται. Τι παραπάνω να του πει κανείς από μακριά; (βρίσκεται σε χωριό, έξω από τη Θεσσαλονίκη). Ότι ο ορίζοντας κλείνει; Ότι όσο οξυγόνο κι αν δίνουμε σε πνευμόνια που έχουν γίνει σκληρά και άκαμπτα από τη νόσο, ούτε ανακούφιση προσφέρει αυτό ούτε βελτιώνει τη λειτουργία του οργανισμού; Ότι κάποια στιγμή θα έλθει ένα καρδιακό επεισόδιο – είναι και η ηλικία προχωρημένη – και τα πράγματα θα φτάσουν στο τέλος; «Ας αυξήσουμε λίγο την κορτιζόνη», του λέω, για να κάνω κάτι, ξέροντας ότι κι αυτή έχει κάποια όρια στη δράση της. Να του πω να πάει στο νοσοκομείο; Τι παραπάνω θα κάνουν σε κάποιον με αναπνευστική ανεπάρκεια τελικού σταδίου; Δύσκολη η πάθηση, δύσκολες και οι αποφάσεις. Ας είμαστε ευγνώμονες για την κάθε ανάσα μας, κι ας μη ξεχνούμε να ευχόμαστε γι’ αυτούς που οι αναπνοές τους είναι μετρημένες.

Ακόμα ένα ποτηράκι

Τι σου είναι η επιστήμη! Μια ερευνητική ομάδα στον Καναδά βρήκε ότι ένα ποτήρι κόκκινο κρασί κάθε βράδυ πριν από τον ύπνο ισοδυναμεί με μία ώρα στο γυμναστήριο διότι συμβάλλει στην απώλεια βάρους, μέσω μιας ουσίας που λέγεται ρεσβερατρόλη (η ίδια ουσία βρίσκεται και στη μαύρη σοκολάτα -- τι καλά!). Όχι όμως και αν το πιείς το μεσημέρι, διότι το μεταβολικό αποτέλεσμα δεν είναι το ίδιο.  Το άρθρο δεν διευκρινίζει αν το κρασί πρέπει να είναι ημίγλυκο ή μπρούσκο, μαυροδάφνη ή Μπορντώ ή Κιάντι, επώνυμο ή χύμα από βαρέλι, οπότε η επιλογή είναι θέμα προσωπικού γούστου (όπως καταλήγουν συχνά τέτοια επιστημονικά δημοσιεύματα, απαιτείται περαιτέρω έρευνα επί του θέματος). Εδώ που τα λέμε, αν το σχετικό ποτηράκι, μαζί με λίγη μαύρη σοκολάτα, βοηθάει και στην επέλευση του Μορφέως, ποιος δεν θα το προτιμήσει από το ξεπάτωμα στη γυμναστική;

Απόψεις

Διαβάζοντας, όπως συνηθίζω, τα άρθρα γνώμης διαφόρων γνωστών από αυτά ακριβώς τα άρθρα ανδρών τε και γυναικών, κάνω μερικές σκέψεις. Τι ακριβώς χρειάζεται για να κάνεις τη δουλειά αυτή; Οπωσδήποτε να έχεις μια γνώση των τρεχόντων θεμάτων, ανάλογα και με το αντικείμενο στο οποίο ειδικεύεσαι (π.χ. οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά) ή ακόμη, όπως όχι σπάνια συμβαίνει τουλάχιστον παρ’ ημίν, περί παντός επιστητού ώστε να μη ξεμένεις από θέματα. Δεύτερον, να χειρίζεσαι επαρκώς τη γλώσσα ώστε να κάνεις το κείμενό σου ενδιαφέρον και ελκυστικό. Τρίτον, να έχεις κάτι να πεις που θα δίνει τροφή για σκέψη, θα συμβάλλει σ’ έναν διάλογο, θα προάγει την κατανόηση του θέματος από τους αναγνώστες σου. Υπάρχει κι ένα τέταρτο: να πείσεις κάποιο Μέσον ότι οι απόψεις σου (ή και μόνο το όνομά σου) μπορούν να του προσθέσουν εμπορική αξία τόση ώστε να αξίζει να σε πληρώνει  γι’ αυτές (αλλιώς γράφεις σ’ ένα δικό σου ιστολόγιο, χωρίς εισόδημα αλλά και χωρίς φορολογία, και βέβαια χωρίς δεσμεύσεις σε τρίτους πέρα από τη συνείδησή σου).
     Ας μείνουμε για λίγο στο τρίτο σημείο, που είναι και το πιο υποκειμενικό. Οι απόψεις που διαβάζουμε μπορεί να συμφωνούν ή όχι με τις δικές μας, κι αυτό είναι φυσικό. Είναι όμως ορθές ή λανθασμένες; Εξαρτάται από το κριτήριο ορθότητος που θέτει ο κάθε αναγνώστης. Σε τι αποβλέπουν; Έχουν επίφαση αντικειμενικότητος ή είναι φανερά πολωμένες προς κάποιο συγκεκριμένο σημείο της πολιτικής πυξίδας ή της κοινωνικής παλίρροιας; Προσθέτουν ουσιαστικά στον δημόσιο προβληματισμό ή ρίχνονται σκόπιμα σαν πέτρες στην λίμνη της πληροφόρησης για να δούμε τι αντιδράσεις θα προκαλέσουν;  Σε κάθε περίπτωση, εκούσια ή ακούσια, είτε με επαναστατικό τρόπο είτε με τον εθισμό της επανάληψης, προσπαθούν να επιφέρουν μια αλλαγή συμπεριφοράς και νοοτροπίας.  Αν π.χ. υποστηρίζεις ή εγκωμιάζεις συνεχώς το άσυλο, τις εκτρώσεις, την ευθανασία, την οπλοκατοχή ή όποιο άλλο θέμα, του δίνεις μια εικόνα νομιμότητος που μπορεί να μην έχει από μόνο του. Άλλωστε, η επανάληψη είναι ο πρώτος κανόνας της προπαγάνδας ή της πλύσης εγκεφάλου. Γι’ αυτό, καλό είναι πάντα να αναζητεί κανείς ή και να καταθέτει και την αντίθετη γνώμη, τουλάχιστον στα σχόλια (εκεί που υπάρχουν). Άλλωστε διάλογο δεν θέλουμε;
     Ας σημειώσουμε και κάτι ακόμη. Όχι σπάνια υπάρχει μια σύγχυση ανάμεσα στο τί αποτελεί είδηση και τί γνώμη. Τα άρθρα γνώμης μπορεί να περιλαμβάνουν ειδησεογραφικές αναφορές (για γεγονότα που έγιναν), αλλά συχνά εκτείνονται και σε προβλέψεις για το τί θα γίνει ή πώς θα εξελιχθεί μια κατάσταση ή τί θα πει ή θα κάνει ο Α ή ο Β πολιτικός π.χ. στην προσεχή Διεθνή Έκθεση. Όσο κι αν καθένας είναι ελεύθερος να κάνει υποθέσεις και να προσπαθεί να διαβάσει το μέλλον, η υφέρπουσα τάση και λανθάνουσα επιθυμία είναι όχι τόσο η πρόβλεψη αλλά η διαμόρφωση του μέλλοντος. Κι εκεί πρέπει να έχει κανείς τα μάτια του ανοιχτά και τις κεραίες του τεντωμένες, ώστε να συλλαμβάνει το «τί ακριβώς θέλει να πει ο ποιητής».

Επαναστάσεις

Εδώ και ένδεκα εβδομάδες ο κόσμος παρακολουθεί μια πραγματική επανάσταση να εκτυλίσσεται στο Χονγκ Κονγκ. Η πρώην βρετανική αποικία που παραδόθηκε στη Λαϊκή Κίνα πριν 22 χρόνια βρίσκεται σε αναβρασμό, με τον κόσμο να διαμαρτύρεται για τον τρόπο διοίκησης από τους κομμουνιστές και να απαιτεί δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, όπως να μην εκδίδονται άτομα στην Κίνα για δίκη και να ερευνώνται από ανεξάρτητη αρχή οι περιπτώσεις αστυνομικής βίας. Η πιο πρόσφατη συγκέντρωση διαμαρτυρίας (χθες) είδε εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου να διαδηλώνουν ειρηνικά κρατώντας ομπρέλες, μια και έγινε υπό καταρρακτώδη βροχή. Το μέλλον θα δείξει πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση, η οποία προφανώς είναι εντελώς αόρατη για τα ‘προοδευτικά’ μέσα ενημέρωσης στον τόπο μας, που δεν χάνουν την παραμικρή ευκαιρία να προβάλουν κάθε είδους διαμαρτυρία ανά τον κόσμο, αρκεί να γίνεται προς τη σωστή (γι’ αυτά) κατεύθυνση. Εξάλλου, είναι δυνατόν ποτέ να επαναστατούν άνθρωποι εναντίον της φιλάνθρωπης ηγεμονίας του Πεκίνου; 

[Η φωτογραφία από τη Guardian]

Παραμονές γιορτής

Έφθασε ήδη το ‘Πάσχα του καλοκαιριού’, αυτή η μοναδικά ελληνική γιορτή. Με όλα τα συνοδά της φαινόμενα, όπως μας τα αναγγέλλουν οι άνθρωποι των Μέσων – μην ακούτε αυτά που λένε ότι τάχα δεν υπάρχουν ειδήσεις τον Αύγουστο. Φυγή του κόσμου από τα αστικά κέντρα (τώρα είναι να κυκλοφορείς στις πόλεις, αν αντέχεις τον καύσωνα). Συμβουλές για την κίνηση στους δρόμους και για την προστασία των σπιτιών από τους ποντικούς-διαρρήκτες που χορεύουν όταν λείπουν οι γάτες. Πυρκαγιές εποχής, κάπου εξήντα το 24ωρο σε όλη τη χώρα, σε περιοχές που έχουν δοκιμάσει ξανά και ξανά τη φωτιά, όπως η Εύβοια – τι απέμεινε να καεί; Αλήθεια, ακόμη κι αν επικαλεσθούμε την αυτόματη ανάφλεξη στις υψηλές θερμοκρασίες (ακόμη κι ο Θουκυδίδης την ήξερε), αυτή μπορεί να συμβεί και στις τρεις το πρωί, όπως ακούσαμε για κάποιες περιπτώσεις; Έχει και η ευπιστία τα όριά της. Υπάρχουν κι άλλα; Ευτυχώς δεν μας είπαν (ακόμη) πού θα γιορτάσει ο κάθε πολιτικός την Παναγία. Φτάνει αυτό το βιολί: ας πάει ο καθένας όπου θέλει, και βοήθειά του.
     Φυσικά έχουμε και τα πιο κοντινά μας, τις εκκρεμότητες των ασθενών. Κάποιοι είναι ευχαριστημένοι που δεν είναι χειρότερα μετά τις σοβαρές λοιμώξεις τους και την ανάγκη για παροχετευτικές επεμβάσεις (αυτό το ‘μὴ χεῖρον’ των αρχαίων είναι μεγάλη υπόθεση στην ιατρική, ιδίως σε δύσκολες καταστάσεις). Υπάρχουν κι εκείνοι που πάνε καλύτερα, έχοντας περάσει από το ‘παραπλήσιον θανάτου’ που λέει ο Απόστολος Παύλος, κι αμέσως αρχίζουν να διαπραγματεύονται τα επόμενα βήματα. «Γιατρέ, να μη μείνω μέσα γιορτιάτικα. Όχι για μένα, θα δεσμεύσω και όλη την οικογένεια». Κατανοητό το αίτημα, έστω κι αν ο αιτούμενος μέχρι χθες δεν μπορούσε να ανασάνει. Ελπίζω να τα καταφέρουμε να τον στείλουμε στο σπίτι, με αυστηρές οδηγίες και με στενή επικοινωνία για τυχόν υποτροπές. Λίγο πιο ασυνήθιστο το επόμενο αίτημα, από αλλοδαπό ομοιοπαθή του με σοβαρή αναπνευστική νόσο, που κατάφερε να αποδεσμευθεί από τον αναπνευστήρα μετά από τέσσερεις μέρες διασωλήνωση, και τώρα το άγχος του είναι να μην του πάρουμε όργανα για δωρεά! Του εξηγώ όσο γίνεται καλύτερα ότι δεν γίνονται τέτοια πράγματα χωρίς σύμφωνη γνώμη του αρρώστου, και ότι σε κάθε περίπτωση ο ίδιος πάει καλύτερα, οπότε δεν τίθεται θέμα. Μετά την τρίτη διαβεβαίωση φαίνεται να το καταλαβαίνει, ιδίως όταν του το επαναλαμβάνει και η γυναίκα του. Επιτέλους χαμογελάει. Τώρα ο στόχος είναι να μπορέσει να πετάξει στη Γερμανία την άλλη εβδομάδα: θα το δούμε αυτό.
     Δεν συμβαίνει βέβαια με όλους το ίδιο. Ο ασθενής στο 204 χειροτερεύει μέρα με τη μέρα, και κάθε πρωί απορούμε πώς ξημέρωσε. Τα θεραπευτικά μέσα έχουν εξαντληθεί, η νόσος του δεν είναι αναστρέψιμη, απλώς παίρνει τις τελευταίες του δύσκολες ανάσες – αλλά πόσες έμειναν άραγε; Άλλη άρρωστη, στο σπίτι αυτή, ανεβάζει πυρετό 40. Δεν τρώει, δεν πίνει, έχει γνωστό μεταστατικό καρκίνο, τα πράγματα οδεύουν προς το τέλος. Να την πάμε στο νοσοκομείο; Καλύτερα να αποφύγει τη μετακίνηση, δεν θα αλλάξει κάτι. Κι ο κυρ-Νίκος, ο παλιός μανάβης της γειτονιάς μας, ανεχώρησε προχθές κατά τη διάρκεια της όγδοης νοσηλείας του για βαριά καρδιακή ανεπάρκεια μέσα σε μερικούς μήνες.
     Αλλού χαμόγελα, αλλού δάκρυα, αλλού ανησυχίες και αβεβαιότητα. Όλο το φάσμα της εύθραυστης ανθρώπινης ύπαρξης. Καλή Παναγία!

Μόνα Λίζα

Εμβληματικό ζωγραφικό έργο του ντα Βίντσι, σχεδόν συνώνυμο με τον καλλιτέχνη. Και τι δεν έχει ‘γεννήσει’ σε διάφορες εποχές, από το κλασικό τραγούδι του Nat King Cole μέχρι το φαντασιούργημα του Dan Brown! Και βέβαια όλα αυτά έχουν λειτουργήσει διαφημιστικώ τω τρόπω για τον πίνακα, που τραβάει τους τουρίστες σαν μαγνήτης. Διαβάζω λοιπόν σήμερα ότι καθημερινά κάπου 30 χιλιάδες επισκέπτες περιμένουν ώρες σε διάφορες ουρές στο μουσείο του Λούβρου, πριν και αφού καταθέσουν τον σεβαστό οβολό τους, για να σταθούν για ένα λεπτό (και πολύ είναι) σε απόσταση τριών μέτρων από το αντικείμενο του πόθου τους, να βγάλουν μια ‘σέλφι’, και να αποχωρήσουν υπό την πίεση του επόμενου γκρουπ που επείγεται να δοκιμάσει την τύχη του. Πολλοί δηλώνουν απογοητευμένοι διότι ο πίνακας είναι πολύ μικρότερος απ’ όσο τον φαντάζονταν (ακριβώς 77x53 εκατοστά), κάτι σαν να πηγαίνεις να δεις την Ακρόπολη και να βρίσκεις στη θέση της μια μινιατούρα. Άνθρακες λοιπόν ο θησαυρός. Σε ένα λεπτό δεν προλαβαίνεις όχι να αποκρυπτογραφήσεις αλλά ούτε καν να προφέρεις τις λέξεις ‘Κώδικας ντα Βίντσι’.

     Ας καταθέσω μια βέβηλη σκέψη. Με δυο κλικ στον υπολογιστή φέρνει κανείς στην οθόνη του χιλιάδες εικόνες του πίνακα, σε ποικίλες εκδοχές, χωρίς να πληρώσει, που τις βλέπει για όσο χρόνο θέλει, και σίγουρα πολύ πιο κοντά από τα υποχρεωτικά τρία μέτρα του μουσείου. Τι περισσότερο ή διαφορετικό θα δει από την απόσταση ασφαλείας; Ποια αισθητική ή άλλη διάθεση θα ικανοποιήσει μετά από τόση ταλαιπωρία, πέρα από έναν προσωπικό εγωισμό; Δεν αρνούμαι την αξία της τέχνης, αλλά υπάρχει ένα όριο στο πόσο θα παιδευτεί κανείς για λίγα δευτερόλεπτα θέασης.

     Κι ένα σχετικό ανέκδοτο, Αμερικάνικο και πολύ παλιό. Ένας τουρίστας πλησιάζει βιαστικός στην είσοδο του Λούβρου και λέει: «Γρήγορα, δείξτε μου τη Μόνα Λίζα γιατί έχω διπλοπαρκάρει!» Προφανώς την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν ουρές  αναμονής.

     Για να μη την ψάχνετε, δείτε την από κοντά:

Αγανάκτηση

Το να ακούει κανείς κομμουνιστές να μιλούν είναι στην αρχή ένα είδος διασκέδασης: τα λόγια τους έχουν τόση σχέση με την πραγματικότητα και την κοινή λογική όσο και οι φλυαρίες ενός standup κωμικού με τη δομή του σύμπαντος. Δεν περνάει πολλή ώρα, και αρχίζει κανείς να νιώθει μια αφόρητη πλήξη: τα ίδια και τα ίδια, αναμάσημα, μηρυκασμός μέχρις αηδίας. Κεφάλαιο (συνήθως μεγάλο), εκμετάλλευση, επιχειρήσεις εναντίον λαϊκών στρωμάτων, εργοδοσία, αγώνες, κινήματα, κατακτήσεις, και πάλι από την αρχή η κασέτα. Ποιος μίλησε για ‘όπιο του λαού’; Κάτι ήξερε, φαίνεται, και έκρινε εξ ιδίων τα αλλότρια. Το τρίτο στάδιο είναι οργή και αγανάκτηση: δεν πρόκειται απλώς για διασκεδαστές, έστω μονότονους, αλλά για επικίνδυνους μονολιθικούς, που δεν αναγνωρίζουν σε κανέναν άλλο το δικαίωμα της διαφορετικής γνώμης, αλλά διεκδικούν μονομερώς και κατ’ αποκλειστικότητα το προνόμιο να επιβάλλουν την σταθερά και αμετάβλητα μειοψηφική τους άποψη με κάθε μέσο, ακόμη και σπάζοντας (ή κόβοντας) κεφάλια. Όταν μιλούν για φασισμό, ας κοιταχτούν πρώτα στον καθρέφτη.
     Επειδή με την ψήφιση του νόμου για κατάργηση του πανεπιστημιακού ‘ασύλου’ ακούγονται διάφορες φωνές ‘ιερής αγανάκτησης’ από αυτούς που επί σαρανταπέντε χρόνια κάνουν κατάχρηση του ακαδημαϊκού χώρου για τους δικούς τους κομματικούς σκοπούς, ας δούμε επιτέλους το φαινόμενο στις πραγματικές του διαστάσεις. Κι ας αποφασίσουμε οι πολλοί να αγανακτήσουμε, με το δίκιο μας, για την κακοήθη ανοησία των ολίγων. 

Καλλιέπεια

Αρχαία ελληνική λέξη που σημαίνει το ‘καλόν έπος’, τον φροντισμένο, περίτεχνο λόγο. Βασική αρετή για όσους χρησιμοποιούν τον προφορικό λόγο στην καθημερινή πράξη, για τους κάθε είδους ομιλητές, δασκάλους, ρήτορες (ας θυμηθούμε πάλι τον Νέστορα, τον ‘λιγύν Πυλίων αγορητήν’, όπως τον περιγράφει ο Όμηρος), που συχνά όμως απουσιάζει από τους σύγχρονους δημόσιους άνδρες. Η φωνασκία αντί της πολιτισμένης ηρεμίας, η βάναυση ειρωνεία αντί του λεπτού και διακριτικού χιούμορ, η αγοραία γλώσσα και χυδαιολογία αντί της ευγένειας, είναι αυτά που χαρακτηρίζουν εν πολλοίς τον δημόσιο λόγο, ιδίως στον πολιτικό στίβο. Τα παραδείγματα αφθονούν γύρω μας, δεν χρειάζεται να σταχυολογήσουμε.
     Ίσως τα πράγματα θα μπορούσαν να βελτιωθούν με ανάλογη διδασκαλία: στο κάτω-κάτω, αν δεν έμαθαν ποτέ οι άνθρωποι αυτοί έναν άλλο τρόπο, τι φταίνε; Τη σκέψη αυτή έκανα βλέποντας στη διάρκεια βραδινού περιπάτου την ονομασία του τίτλου σε προθήκη καταστήματος. Μπα! Φροντιστήριο του καλού λόγου στην πόλη μας; Πολύ χρήσιμο και πρωτότυπο αυτό. Αναζήτησα στην γυάλινη προθήκη συμπληρωματικά στοιχεία. Μάλλον βιάστηκα να ενθουσιαστώ. Πρόκειται για ινστιτούτο… αισθητικής, και όχι λογοπαιδείας, ρητορικής ή έστω λογοθεραπείας [μια αναζήτηση στο Google θα σας πείσει]. Προφανώς η καλλιέργεια του έπους αρχίζει από το μακιγιάρισμα του ομιλητή. Για την… επική γλωσσική αστοχία των υπευθύνων τι να πει κανείς;

Επιδημία

Δυο φονικά επεισόδια (ένα με 20 νεκρούς στο Ελ Πάσο του Τέξας και ένα με άλλους εννέα στο Ντέιτον του Οχάιο, και με δεκάδες τραυματίες) σημάδεψαν το Σαββατοκύριακο που πέρασε τις Ηνωμένες Πολιτείες, ανεβάζοντας σε 31 τον αριθμό τέτοιων μαζικών φόνων (με τρεις τουλάχιστο νεκρούς τον καθένα) στη χώρα αυτή από την αρχή της χρονιάς. Να μιλήσει κανείς για επιδημία; Δυστυχώς ναι. Σύνθετο φαινόμενο, στο οποίο εμπλέκονται ρατσιστικά και άλλα ψυχοπαθολογικά κίνητρα, ποικίλα κοινωνικά προβλήματα, αλλά κυρίως η άμεση και ανεμπόδιστη πρόσβαση σε κάθε είδους πυροβόλο όπλο, με πρακτικά απεριόριστες δυνατότητες πρόκλησης θανάτων και σοβαρών τραυματισμών σε μεγάλη κλίμακα. Ενδεικτικά, στο Ντέιτον ο δράστης σκότωσε εννιά ανθρώπους μέσα σε ένα λεπτό της ώρας πριν πέσει ο ίδιος νεκρός από τα πυρά της αστυνομίας. Σε άλλες, θεωρητικά λιγότερο πολιτισμένες χώρες, κινδυνεύει κανείς από βομβιστές αυτοκτονίας ή από άλλου είδους τρομοκρατικές επιθέσεις. Στις ΗΠΑ κινδυνεύει να τον σκοτώσει κάποιος που νόμιμα και με την κάλυψη του Συντάγματος κατέχει ένα ή περισσότερα αυτόματα όπλα και ξαφνικά του χαλαρώνει μια μικρή βίδα στον εγκέφαλο και αποφασίζει να τα χρησιμοποιήσει αδιάκριτα εναντίον της κοινωνίας. Τα δυο μεγάλα νομοθετικά σώματα της χώρας προτιμούν να κλείνουν τα μάτια μπροστά στο θέμα, διότι έχει μεγάλο πολιτικό κόστος: το λόμπι της οπλοκατοχής πληρώνει αδρά για να μην εκλέγονται άνθρωποι που αντιδρούν στην ανεξέλεγκτη διακίνηση των όπλων. Εξάλλου, η λαϊκή κουλτούρα των ΗΠΑ, από το Φαρ Ουέστ μέχρι τις σύγχρονες υπερπαραγωγές του Χόλιγουντ, διαπνέεται από την ιδέα ότι ένας άνθρωπος μ’ ένα όπλο μπορεί να λύσει κάθε είδους πρόβλημα, και ότι η ανθρώπινη ζωή είναι αμελητέα ποσότητα μπροστά στον ‘ήρωα’.  Όπως λέγεται, αν το μόνο σου εργαλείο είναι σφυρί, τότε όλα τα προβλήματα σου μοιάζουν με καρφιά (κάνετε την προέκταση μόνοι σας). Καλή συνέχεια λοιπόν, αν δεν αλλάξει κάτι!

Δόντια

Συνήθως λέμε για κάποιον ότι «δείχνει τα δόντια του» όταν μας παρουσιάζει τις δυνάμεις του. Τι θα λέγαμε αν είχαμε περισσότερα δόντια; Και πόσα περισσότερα θα μπορούσαμε να έχουμε; Η Guardian γράφει χθες για ένα αγόρι 7 ετών από την Ινδία που περιστασιακά παρουσίαζε πονόδοντο και βρέθηκε να έχει μέσα στην κάτω γνάθο του μια κύστη-σάκκο που περιείχε 526 δόντια, μεγέθους από 0,1 μέχρι 3 χιλιοστά το καθένα. Ο σάκκος (που αποτελεί μια σπάνια μορφή καλοήθους όγκου, ένα σύνθετο οδόντωμα) αφαιρέθηκε με επέμβαση διάρκειας δύο ωρών. Όλα καλά, και τώρα ο μικρός Ινδός έχει μόνο 21 δόντια, κανονικού μεγέθους. Κι ένα παγκόσμιο ρεκόρ!

 

Ευθύνες

Πολλή συζήτηση έγινε τις τελευταίες μέρες στη Βουλή για την άρση της ασυλίας του πρώην υφυπουργού Π. Πολάκη. Έγιναν αναφορές σε αντεκδικήσεις, σε νόμους περί ευθύνης υπουργών και άλλα τέτοια που ανεβάζουν το πολιτικό θερμόμετρο, λες και δεν μας φτάνει ο φυσικός καύσωνας της εποχής. Όπως γίνεται σε τέτοιες και άλλες παρόμοιες υποθέσεις, η κάθε πλευρά επικαλείται τη νομοθεσία κατά το συμφέρον της: αν μας εξυπηρετεί, τη δεχόμαστε και αλλάζουμε κουβέντα, αν όχι, κάνουμε το παν για να την αλλάξουμε ή να την καταργήσουμε. Γνωστή αρχή της Ελληνικής Δημοκρατίας αυτή, που φαίνεται να έχει διακομματικό και διαχρονικό κύρος.   
     Η ευθύνη των προσώπων που υπηρετούν σε υπουργικές θέσεις μπορεί να διακριθεί σε δυο σκέλη: ευθύνη για γεγονότα που συνδέονται άμεσα με τον θεσμικό τους ρόλο (πράξεις ή παραλείψεις κατά την άσκηση των καθηκόντων τους) και ευθύνη για πράξεις που εμπίπτουν στο αστικό ή ποινικό δίκαιο και δεν έχουν πολιτικό περιεχόμενο (π.χ. τροχαίες παραβάσεις, αδικήματα κατά ζωής, τιμής ή περιουσίας άλλων κτλ.). Για το πρώτο σκέλος τον κύριο λόγο για κρίση και απόδοση ευθυνών έχει το Κοινοβούλιο, ενώ για το δεύτερο τον μόνο λόγο έχουν τα κοινά δικαστήρια, κατά περίπτωση. Αν η Βουλή παρέχει ασυλία έναντι κοινού αδικήματος σε πολιτικό πρόσωπο, τότε ξεφεύγει από τον ρόλο της και καταλύει τη διάκριση των εξουσιών.
     Δεν χρειάζεται να εξειδικεύσουμε το σχόλιο στην τρέχουσα περίπτωση. Αρκεί να σκεφθούμε το λαϊκό λόγιο ότι «καθαρός ουρανός αστραπές δεν φοβάται». Αν κάποιος πιστεύει ότι αδίκως σύρεται σε δικαστήρια, δεν έχει παρά να περιμένει (θα έλεγα μάλιστα να επιδιώκει) να δικαιωθεί πανηγυρικά, να αποκαλυφθεί η όποια τυχόν εις βάρος του άδικη ή κακόβουλη δίωξη, και να αποζημιωθεί δεόντως για την οικονομική επιβάρυνση και την ψυχική οδύνη που υπέστη. Βέβαια κανείς δεν αρέσκεται να μπλέκει με δικαστήρια. Ωστόσο, ακριβώς γι’ αυτό υπάρχουν: για να βάζουν τα πράγματα στη θέση τους και να καθίζουν «κάθε κατεργάρη στον πάγκο του». Πολλά πράγματα στη δημόσια ζωή θα ήταν πολύ πιο ξεκάθαρα αν ακολουθούσαμε όλοι αυτόν τον απλό κανόνα.