Ολίγη ιστορία

Αυτό τον καιρό διαβάζω το βιβλίο ‘Η τρίτη Ρώμη: η Μόσχα και ο θρόνος της Ορθοδοξίας’ του Αλ. Μασσαβέτα. Το βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον και επίκαιρο για όσα συμβαίνουν στις μέρες μας. Το πρώτο του μέρος περιλαμβάνει μια λεπτομερή και πολύ χρήσιμη αναδρομή στην ιστορία των χωρών που απασχολούν την κοινή γνώμη: Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία, Πολωνία, Βαλτικές δημοκρατίες…, όλη την Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη στη διαδρομή της δεύτερης χιλιετίας, που τόσο λίγο τη γνωρίζουμε. Μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι δεν σημαίνει σχεδόν τίποτε να πει κανείς «Ιστορικά ο Α έχει δίκαιο και ο Β άδικο». Είναι μια δήλωση το ίδιο αόριστη όπως και η φράση «Η απόσταση είναι δυο μέτρα», αν δεν ορίσεις την αφετηρία και το τέρμα της απόστασης. Άλλο ‘δίκαιο’ φαίνεται αν η ιστορία σου αρχίζει π.χ. από το 1900 και τελείως άλλο από το 1800, και συχνά οι διαφορές είναι μεγάλες όχι ανά αιώνες αλλά από χρόνο σε χρόνο. Από πού να ξεκινήσει κανείς;

     Δεύτερη και σημαντική παρατήρηση. Κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία συμπεριφέρονται κατά παρόμοιο τρόπο. Η μία προσεταιρίζεται την άλλη, την ‘παντρεύεται’ ή τη ‘χωρίζει’ ανάλογα με τα κατά καιρούς κρατούντα συμφέροντα. Σε μεγάλο βαθμό αυτά υπαγορεύονται από τα πρόσωπα που κυριαρχούν στη μία ή την άλλη εξουσία. Με ανάλογο τρόπο διαπλέκονται σε ποικίλο βαθμό και οι έννοιες έθνος και θρησκεία (χωρίς άλλον προσδιορισμό π.χ. Έλληνες ή Ρώσοι κτλ.). Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, εφόσον δεν προκαλεί σύγχυση και δεν οδηγεί σε αποκλεισμό όλων των άλλων ή σε προσπάθεια βίαιας αφομοίωσης-ισοπέδωσης από τον ισχυρότερο. Τέτοια σφάλματα δυστυχώς έχουν γίνει πολλές φορές σε πολλές χώρες και συνεχίζουν να γίνονται, με αποτέλεσμα τη διαιώνιση ποικίλων διχασμών και διακρίσεων.

     Έτσι, ερχόμενοι στη σημερινή πραγματικότητα, βλέπουμε π.χ. πόσες φορές και από ποιες αφορμές άλλαξε ‘υποτέλεια’ η Εκκλησία της Ουκρανίας (από την Κωνσταντινούπολη στη Μόσχα και τανάπαλιν), συρόμενη από τις αλλαγές συνόρων και καθεστώτων στην ευρύτερη περιοχή. Βλέπει ακόμη από πόσα και ποια κύματα πέρασε η εδαφική επικράτεια της σημερινής Ουκρανίας και πώς κατέληξε στην τρέχουσα τραγική περιπέτειά της (το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2019, όταν είχε ήδη γίνει η προσάρτηση της Κριμαίας). Αντίστοιχες περιπέτειες έζησαν και όλες οι γύρω χώρες, κάτι σαν γεωγραφικό 'ακορντεόν'.

     Δεν έχω τελειώσει ακόμη την ανάγνωση· η συνέχεια του βιβλίου, που αναφέρεται κυρίως στις προσπάθειες της Μόσχας να αναδειχθεί σε τρίτη ‘Ρώμη’, είναι εξίσου ενδιαφέρουσα και θα μας απασχολήσει προσεχώς. Ωστόσο, αν πρέπει να βγάλουμε ένα κάποιο συμπέρασμα ως εδώ, αυτό είναι ότι η γνώση του παρελθόντος είναι χρήσιμη αν μας βοηθάει να βελτιώσουμε το παρόν και να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο μέλλον. Δυστυχώς η πορεία της ιστορίας φαίνεται ότι μάλλον αποτελεί επανάληψη των ιδίων λαθών από άλλα πρόσωπα, κάτι σαν ανέβασμα του ίδιου θεατρικού έργου από άλλον θίασο. Όσο για τον πολύ κόσμο, αυτός αποτελεί την ‘καύσιμη ύλη’ για το καμίνι των προσωπικών εγωισμών και επιδιώξεων του κάθε φιλόδοξου πρωταγωνιστή.