Γιάννινα

 Άποψη της λίμνης με το κάστρο

 Το Μουσείο Αργυροτεχνίας, στο Ιτς Καλέ

 Ο πρόεδρος του συνεδρίου Γ. Δημολιάτης και μερικοί από τους φοιτητές που βοήθησαν στη διοργάνωση

 Και μια πράσινη άποψη της πανεπιστημιούπολης

«Πρώτα στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα» τα θέλει η λαϊκή μούσα. Πάντα ευχαρίστως αδράχνουμε ευκαιρίες για να πηγαίνουμε στην ηπειρωτική πρωτεύουσα, από την ιατρική σχολή της οποίας πήρα το διδακτορικό μου και όπου έχω κατά καιρούς διδάξει σε μεταπτυχιακά μαθήματα για τον πόνο. Αυτή τη φορά ή ευκαιρία ήταν ο Θάνατος: όχι ως συγκεκριμένο συμβάν αλλά ως παγκόσμιο φαινόμενο και κοινή μοίρα των ανθρώπων, που απασχόλησε ένα τριήμερο συνέδριο με τον τελείως πρωτότυπο τίτλο ‘Πότε πρέπει να πεθαίνουμε’. Γιατροί ποικίλων ειδικοτήτων, φιλόσοφοι, θεολόγοι, βιολόγοι, λογοτέχνες και ποιητές, νομικοί, αλλά και φοιτητές διαφόρων σχολών κατέθεσαν ποικίλες απόψεις για πτυχές του θανάτου που αφορούν όλους μας, για τους φροντιστές, για την κάθε λογής ανίατη νόσο. Κοινή διαπίστωση: η ανάγκη για καλύτερη επικοινωνία των ειδικών με τους ασθενείς που πλησιάζουν στο τέλος και με τους οικείους τους, αλλά και για νομοθετική ρύθμιση θεμάτων όπως η μη κλιμάκωση ή η απόσυρση μιας θεραπείας που εκ των πραγμάτων αποδεικνύεται άκαρπη και μάταια. Πολλή κουβέντα για ευθανασία, αλλά και για καλή ανακούφιση, που πάντα είναι δυνατή και αποτελεί την καλύτερη απάντηση στο αίτημα αυτό. Γενικά ωραίες εισηγήσεις, πολύς προβληματισμός, διάλογος, και πολλές ομολογίες πίστεως από διαφόρους ανθρώπους. Αν προσθέσει κανείς την άψογη διοργάνωση, το πολύ ωραίο συνεδριακό κέντρο του πανεπιστημίου, τις ξεναγήσεις στα μουσεία (ιδίως στο καινούργιο Μουσείο Αργυροτεχνίας, μέσα στο κάστρο), τους μεζέδες, την ηπειρώτικη φύση, αλλά και τον καλό καιρό, η ‘συνταγή’ πέτυχε απόλυτα. Δόξα τω Θεώ.

Πυξίδα

Διάβασα πρόσφατα [ΕΔΩ] μια ρήση του Ζήσιμου Λορεντζάτου: «Το μέγιστο που μπορείς μια μέρα να γίνεις για τον τόπο σου: μια καλή πυξίδα». Με μια διαφορετική παρομοίωση ουσιαστικά παραφράζει τα λόγια του Χριστού στην επί του όρους ομιλία: «οὕτω λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσι τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς».
     Πυξίδες και φάροι: τόσο χρήσιμα και τα δυο στην «θάλασσαν του βίου» και τον «κλύδωνα των πειρασμών». Να ένας ωραίος στόχος για τη ζωή του καθενός, κι ένα κριτήριο με το οποίο μπορεί (και ίσως θα πρέπει) να κρίνεται καθένας που ανακατεύεται με τα δημόσια πράγματα. Πόσοι από τους επώνυμους διάσημους λειτούργησαν/λειτουργούν ως πυξίδες, και μάλιστα καλές; Πόσοι έλαμψαν/λάμπουν μπροστά στους ανθρώπους με φως που να κατευθύνει κι όχι να στραβώνει;

Γέννηση

Ως κυοφορία είχα χαρακτηρίσει την έναρξη της εκδοτικής διαδικασίας για το βιβλίο ‘Μιλώντας με τον άρρωστο’, ελπίζοντας ότι δεν θα φτάσει τους εννιά μήνες. Τελικά τους ξεπέρασε: ακριβώς δέκα συμπληρώθηκαν από την ημέρα που παρέδωσα το χειρόγραφο μέχρι χθες που πήρα στα χέρια μου το πρώτο αντίτυπο. Δόξα τω Θεώ! Το τελικό αποτέλεσμα είναι άκρως ικανοποιητικό από αισθητική άποψη, χάρη στη δουλειά πολλών ανθρώπων που ένωσαν τα τάλαντά τους και έβαλαν πολύ κόπο και εργασία και έμπνευση (μόνο το εξώφυλλο πέρασε από είκοσι διαφορετικές εκδοχές). Ευχαριστίες ανήκουν σε όλους τους τεχνικούς συντελεστές και στους συναδέλφους που έγραψαν κεφάλαια στο βιβλίο. Όσο για την ουσία, θα περιμένουμε την κρίση και αξιολόγηση των αναγνωστών, γιατρών και αρρώστων, προς τους οποίους απευθύνεται με την ευχή να βοηθήσει στην οικοδόμηση σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ τους και στην καλύτερη άσκηση της ιατρικής στην καθημερινή πράξη. 

     Για κάθε ενδιαφερόμενο, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press, με ISBN 978-960-12-2322-3. Ελπίζω εν καιρώ και σε μια πιο επίσημη παρουσίαση.

Πριν πενήντα χρόνια

Την πρωτακούσαμε σαν «επανάσταση», και η παλιότερή μας μνήμη είναι κάποια τανκς στους δρόμους, εμβατήρια στο ραδιόφωνο και το ότι εκείνη τη μέρα μας έδιωξαν από το σχολείο προς το τέλος της πρώτης ώρας (στην Πέμπτη Δημοτικού αυτό κυρίως μας ένοιαζε). Στη συνέχεια μεγαλώνοντας μάθαμε και τα συνώνυμα της «επανάστασης»: πραξικόπημα, δικτατορία, χούντα, αλλά και τα πάρεργά της – βασανιστήρια, εκτοπίσεις, πραξικόπημα Κύπρου, εισβολή Αττίλα – μέχρι την κατάρρευσή της, τη δίκη των Απριλιανών και τη μεταπολίτευση. Όλα αυτά ξεκίνησαν σαν σήμερα, πριν πενήντα χρόνια. Πολύ νερό κύλησε στο αυλάκι του χρόνου από τότε.
     Τι κρατούμε σαν ανάμνηση; Ας μην παρεξηγηθώ αν καταγράψω εγωιστικά το ότι τελείωσα το Γυμνάσιο χωρίς να χάσω ούτε μια μέρα μάθημα σε συνελεύσεις, απεργίες, καταλήψεις και συναφή κοινωνικά δρώμενα. Κρίνοντας από όσα είχαν προηγηθεί και ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες, δεν το θεωρώ καθόλου λίγο. Το τίμημα σε ευρύτερο επίπεδο ήταν βαρύ, και το πλήρωσαν η Ελλάδα, οι Έλληνες και οι Χριστιανοί, τρεις λέξεις που τόσο αμαυρώθηκαν από την κατάχρηση που υπέστησαν από τους «εθνοσωτήρες». Ωστόσο, πιστεύω ότι η επτάχρονη ανελευθερία δεν εμπόδισε όσους ήθελαν να μάθουν να σκέφτονται ελεύθερα και να εκφράζουν τη γνώμη τους. Όπως δεν εμπόδισε και τους Ρώσους η μακρόχρονη κομμουνιστική χούντα που ακολούθησε την επανάσταση του Οκτωβρίου του 1917 (μη μας ξενίζει ο όρος: το ίδιο φαινόμενο ήταν, με άλλο χρώμα ενδύματος), που φέτος κλείνουν διπλάσια χρόνια από την έναρξή της, και ευτυχώς κι αυτή αποτελεί ζοφερή ανάμνηση.  
     Οι ιστορικές εκτροπές (για να χρησιμοποιήσω έναν γενικό όρο) λαμβάνουν χώρα υπό συγκεκριμένες συνθήκες που αποτελούν γενεσιουργά αίτια (τα οποία πρέπει κανείς να λάβει υπόψη για να τις ερμηνεύσει) ή έστω δικαιολογίες. Μπορεί να λειτουργούν θετικά ως κάποιο σημείο, μέχρι που ξεφεύγουν από τον αρχικό τους δηλωμένο στόχο και γίνονται καθεστωτικός αυτοσκοπός (σ' αυτό δεν διαφέρουν από πολλές δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις...). Από εκεί και πέρα οι αρνητικές τους συνέπειες είναι πολύ χειρότερες, και βέβαια η κατάληξή τους συνήθως τραγική. Όλα αυτά αποτελούν το «τελευταῖον ἐκβὰν» που κατά τον Δημοσθένη κρίνει «ἕκαστον τῶν πρὶν ὑπαρξάντων».
     Ευχής έργο θα ήταν να μην υπάρχουν ούτε οι δικτατορικές εκτροπές κάθε είδους, αλλά ούτε και οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που τις γεννούν. Αυτό το τελευταίο φαντάζει πολύ ουτοπικό: μια ματιά στον γύρω μας κόσμο θα μας πείσει, και ίσως μας δώσει και μια εξήγηση για την άνοδο των ακραίων στοιχείων στις πιο δύσμορφες εκδοχές τους. Η λύση δεν είναι η καταστολή τους (η δράση γεννά αντίδραση), αλλά η ουσιαστική ακύρωσή τους μέσα από τη μεταμόρφωση του κοινωνικού τοπίου. Αν δεν καλλιεργούμε την χυδαία ανισότητα και αδικία (πολιτική, οικονομική, κοινωνική) και τον γεωπολιτικό συμφεροντολογικό διαγκωνισμό (το δίκαιο του ισχυροτέρου), δεν δίνουμε δικαίωμα σε κανέναν να επαναστατεί με σημαία μια ψευδεπίγραφη «ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη», την οποία κουρελιάζει και καταπατεί με την πρώτη ευκαιρία.

Μετ' εμποδίων

Ξέρουμε όλοι τα συνηθισμένα εμπόδια που μπορεί να παρεμβαίνουν στο γράψιμο. Τον τρόμο της λευκής σελίδας. Την αμηχανία για το πώς ξεκινάς και πώς φτάνεις εκεί που θέλεις να πάς. Την ‘αφλογιστία’ της πέννας. Και τόσα άλλα. Τα γράφουν οι επί της γραφής ειδικοί στα εγχειρίδιά τους, τα συναντούμε κάθε τόσο μπροστά μας, όπως τότε που ως φοιτητές διαβάζαμε νοσολογία και σπεύδαμε να μεταφέρουμε συμπτώματα και νοσήματα στον εαυτό μας (ιδίως τα ψυχιατρικά...).
     Υπάρχουν όμως κι άλλα, πιο πρακτικά κωλύματα. Ας πούμε, το στυλό με την πολύ λεπτή μύτη που προκαλεί μια ανατριχίλα καθώς χαράζει σκληρά το πρόχειρο χαρτί (το Parker της τσέπης είναι το άλλο άκρο του φάσματος..., πολύ μαλακό και λείο). Και μια που το ’φερε η κουβέντα, συχνά το πληκτρολόγιο δεν με εμπνέει για το πρώτο σχεδίασμα ενός κειμένου. Άλλη είναι η σχέση με το κάθε είδους μολύβι: στέλνει σήματα στον εγκέφαλο, ενισχύει την κινητική μνήμη, σε παρακινεί να συνεχίσεις, σου δίνει ένα οπτικό feedback – τον προσωπικό γραφικό χαρακτήρα – που λειτουργεί ενθαρρυντικά. Λες και είναι πιο ζωντανές οι λέξεις που σχεδιάζονται – μια μορφή τέχνης – από εκείνες που απλώς τυπώνονται.
     Κι έπειτα είναι εκείνη η μνήμη, ή καλύτερα η ανεπάρκειά της. Πολύ θα ’θελα να φωτογραφίσω με λέξεις σκηνές της καθημερινότητας: χρώματα, πρόσωπα, ήχους, οσμές, κινήσεις, συναισθήματα, εκεί, επί τόπου, όπως τα προσλαμβάνω. Πιο δύσκολο είναι να τα πλάσω με το εργαλείο της φαντασίας. Την επόμενη στιγμή όμως έχουν φύγει (‘πτερόεντα’ όλα!) αφού πήγαμε παρακάτω, αλλάξαμε χώρο, γυρίσαμε σελίδα, δεν σταθήκαμε να καταγράψουμε την προηγούμενη. Όταν θα βρεθεί πρόσφορος χρόνος, οι μνήμες αυτές έχουν κιόλας διαγραφεί. Όπως και τα φάρμακα που έδωσα σε κάθε ασθενή, και οι λεπτομέρειες των εξετάσεών του ή της συζήτησης που κάναμε με τον καθένα τους: οι άλλοι βέβαια περιμένουν να τα έχω όλα αυτά σε πρώτο πλάνο στη RAM του εγκεφάλου μου, όπου διαγκωνίζονται μύρια όσα ετερόκλιτα θέματα για προτεραιότητα. Πού τέτοια ικανότητα;
     Διάβασα πρόσφατα στο περιοδικό ‘New Yorker’ ένα διήγημα του John Lanchester με τίτλο ‘Signal’ (‘Σήμα’), και απόλαυσα και λίγο ζήλεψα την έμπνευση, την πρωτοτυπία, τη χρήση της γλώσσας. Ένα τελείως μοντέρνο και απροσδόκητο μυστικό (που αποκαλύπτεται μόλις στο τέλος), μέσα σε μια περιρρέουσα καθαρά ‘γοτθική’ ατμόσφαιρα. Μια απόμακρη έπαυλη, ένας ψηλός άγνωστος που εμφανίζεται μυστηριωδώς κάθε τόσο, μικροί και μεγάλοι παίκτες σε ποικίλους ρόλους, μια περίεργη Πρωτοχρονιά, αλλά καθόλου βία, κανένα πτώμα, κατάλληλο και για ανηλίκους ακόμη. Πώς καταφέρνει να φτάσει τις εξήμισι χιλιάδες λέξεις με πλήρη και συγχρόνως οικονομική αφήγηση, ήρωες, διάλογο, πλοκή, σκηνικά, σασπένς; Σίγουρα όχι κάνοντας παράλληλα και κάτι άλλο.
     Το δεύτερο ανάγνωσμα της ημέρας, από το ίδιο περιοδικό είναι του Siddartha Mukherjee. Γνωστός γιατρός και συγγραφέας, καταπιάνεται με τη σχέση τεχνητής νοημοσύνης και ιατρικής και τη διαγνωστική ακρίβεια των υπολογιστών σε ειδικότητες που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε εικόνες, όπως η ακτινολογία και η δερματολογία. Πόσο καλή είναι; Πόσο πετυχημένη; Θα μας αντικαταστήσουν τα κομπιούτερ μια μέρα; Ένα σωρό φιλοσοφικά ερωτήματα, μαζί με μια πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση και ανάλυση για το πώς τελικά μαθαίνουμε, πώς εκπαιδεύουμε τους νευρώνες και τις συνάψεις του μυαλού μας να αναγνωρίζουν εικόνες και να τις ερμηνεύουν. Θα μπορέσουμε ποτέ να κάνουμε μηχανές που θα πετυχαίνουν το ίδιο ή πρόκειται για ένα ονειρικό εγχείρημα επιστημονικής αλαζονείας και θράσους (η ‘ύβρις’ των αρχαίων ημών);
     Μέσα σε όλα αυτά η επίσκεψη της νεαρής Σοφίας, αποθεραπευμένης από την πρόσφατη πνευμονία της, και τα καλά της εργαστηριακά αποτελέσματα, φτιάχνουν μια μικρή όαση πραγματικότητας στην ατέλειωτη φαντασιακή Σαχάρα. Απαραίτητη και ευπρόσδεκτη συνάμα, όπως το τρεχούμενο νερό και οι χουρμαδιές για τους ταξιδιώτες της ερήμου.

Γνώση

Διάβασα προ ημερών ότι μια γνωστή νεοζηλανδή τηλεπαρουσιάστρια έκανε δημόσια ένα τεστ DNA στον εαυτό της, που έδειξε ότι είναι πρακτικά 100% ιθαγενής Μαορί, μια φυλή που θεωρούνταν ότι δεν υπάρχει πλέον σε αμιγή μορφή. Την είδηση ακολουθούσαν διάφορα σχόλια: άλλα επαινετικά, άλλα σχετλιαστικά, άλλα εντελώς άσχετα προς το θέμα. Προτίμησα να το σκεφτώ μόνος μου.
     Η γνώση είναι βέβαια καλό πράγμα. Διαφωνεί κανείς; Δηλαδή δεν πρέπει να ξέρουμε; Η γνώση είναι δύναμη, υποστηρίζει ένα γνωστό σύνθημα. «Κάλλιο γνώση παρά γρόσι» λέει μια παλιά παροιμία -- τότε δεν υπήρχε το ευρώ... (αν και αναφέρεται στη γνώση ως παιδεία). Σε όλα όμως υπάρχει και μια αρνητική πλευρά. Πόσα πρέπει να γνωρίζουμε για τον εαυτό μας, για τον διπλανό μας, για όλους τους άλλους; Δεν δικαιούμαστε να έχουμε μυστικά που δεν θέλουμε να τα κοινοποιούμε δεξιά κι αριστερά; Είναι η κάθε είδους γνώση ωφέλιμη, γόνιμη, δημιουργική; Οδηγεί σε αληθινή αυτογνωσία (άρα με ταπείνωση) ή απλώς επαυξάνει τον προσωπικό μας εγωισμό; Και ως προς το συγκεκριμένο θέμα, ας υποθέσουμε ότι σε μια δυστοπική εποχή κάποια φυλετική ομάδα τίθεται υπό διωγμόν, και ο καθένας θα πρέπει να αποδεικνύει πόσο βιολογικά ‘καθαρός’ είναι για να αποφύγει την καταδίωξη. Η περηφάνεια του χθες μπορεί να γίνει ο εφιάλτης του αύριο. Είναι αλήθεια ανάγκη να τα ξέρουμε όλα; Μας κάνει μια τέτοια γνώση καλύτερους ως ανθρώπους; Πολύ αμφιβάλλω. «Η γνῶσις φυσιοῖ, ἡ δὲ ἀγάπη οἰκοδομεῖ», μας λέει ο Απ. Παύλος. Κάτι θα ήξερε.

Χριστός ανέστη

 «Ἄγγελοι σκιρτήσατε, ἀγαλλιᾶσθε γηγενεῖς καὶ πανηγυρίσατε χαρμονικῶς, ὅτι Χριστὸς ἀνέστη, κράτος καθελών θανάτου καὶ κόσμον ἀφθαρτίσας, ῶφθη τε μυροφόροις τριήμερος ἐκ νεκρῶν ὡς ἐκ παστοῦ Νυμφίος. Ὅθεν κροτοῦντες χείρας ἐν ὕμνοις γηθοσύνως κράξωμεν: Πάσχα Κυρίου Πάσχα, Πάσχα τῶν πιστῶν ἡ λύτρωσις καὶ λύπης ἡ ἀφαίρεσις καὶ κόσμου ἡ τερπνότης, Πάσχα καινόν, Πάσχα τερπνόν, Πάσχα τῆς Τριάδος τιμὴ καὶ δόξα θεία. Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας, καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι ζωὴν χαρισάμενος».

     [Αρχαίο αναστάσιμο ιδιόμελο που προβλέπεται από το Τυπικό του ναού της Αναστάσεως ως κοινωνικό ή και δοξαστικό της ημέρας. Το μελοποίησε ο πατέρας μας και το περιέλαβε στο ‘Μουσικό Πεντηκοστάριο’, απ’ όπου το ψάλλουμε κατά περίπτωση, ειδικά στους Αγ. Αποστόλους]

Δια Σταυρού

"Πᾶσα μὲν οὖν πρᾶξις καὶ θαυματουργία Χριστοῦ μεγίστη καὶ θεία καὶ θαυμαστή, 

ἀλλὰ πάντων ἐστὶ θαυμαστότερον ὁ τίμιος αὐτοῦ σταυρός. 

Δι᾿ οὐδενὸς γὰρ ἑτέρου ὁ θάνατος κατήργηται,
ἡ τοῦ προπάτορος ἁμαρτία λέλυται, 

ὁ ᾅδης ἐσκύλευται, 

ἡ ἀνάστασις δεδώρηται, 

δύναμις ἡμῖν τοῦ καταφρονεῖν τῶν παρόντων καὶ αὐτοῦ τοῦ θανάτου δέδοται, 

ἡ πρὸς τὴν ἀρχαίαν μακαριότητα ἐπάνοδος κατώρθωται, 

πύλαι παραδείσου ἠνοίγησαν, 

ἡ φύσις ἡμῶν ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ κεκάθικε, 

τέκνα Θεοῦ καὶ κληρονόμοι γεγόναμεν, 

εἰ μὴ διὰ τοῦ σταυροῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. 

Διὰ σταυροῦ γὰρ ταῦτα πάντα κατώρθωται."

[Ιω. Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, κεφ. 84]

Ανθοδέσμη

 Μια τυχαία νυκτερινή πασχαλινή σύνθεση 

Το πανταχού παρόν χρώμα της εποχής

Και οι ευχές ενός νεαρού νοσηλευτή που πρόσφατα ολοκλήρωσε την πρακτική του εκπαίδευση στηκν κλινική μας

Το κάλλος, εξωτερικό και εσωτερικό, είναι γύρω μας, αρκεί να έχουμε μάτια ανοιχτά.
Καλή Ανάσταση!

Αντιθέσεις

Η βραδινή ακολουθία της Μεγάλης Τρίτης είναι πασίγνωστη στους Χριστιανούς για το ‘μέγα ιδιόμελον’ της Κασσιανής, με την εμπνευσμένη ποίηση, την πλούσια θεολογία, αλλά και την περίτεχνη μελοποιία του. Ωστόσο, αυτό είναι το αποκορύφωμα μιας ολόκληρης σειράς ύμνων που αντιδιαστέλλουν τη σωτήρια μεταστροφή της αμαρτωλής γυναίκας με το προδοτικό κατάντημα του πρώην αποστόλου Ιούδα Ισκαριώτη. Για την πρώτη η προηγούμενη άθλια ζωή διαγράφηκε με μια ριζική πράξη μετανοίας, ενώ για τον δεύτερο το αποστολικό αξίωμα δεν εξασφάλισε από μόνο του την αιωνιότητα, αφού «τα στερνά δεν τίμησαν τα πρώτα», σύμφωνα με το λαϊκό λόγιο. Αυτή την αντιδιαστολή κάνει ο ποιητής του ακόλουθου τροπαρίου από τους Αίνους:

     Ὅτε ἡ ἁμαρτωλός προσέφερε τὸ μύρον,
     τότε ὁ μαθητής συνεφώνει τοῖς παρανόμοις·
     ἡ μὲν ἔχαιρε κενοῦσα τὸ πολύτιμον, ὁ δὲ ἔσπευδε πωλῆσαι τὸν ἀτίμητον·
     αὕτη τὸν Δεσπότην ἐπεγίνωσκεν, οὗτος τοῦ Δεσπότου ἐχωρίζετο·
     αὕτη ἠλευθεροῦτο, καὶ ὁ Ἰούδας δοῦλος ἐγεγόνει τοῦ ἐχθροῦ·
     δεινὸν ἡ ῥαθυμία! μεγάλη ἡ μετάνοια!
     ἥν μοι δώρησαι Σωτήρ, ὁ παθὼν ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ σῶσον ἡμᾶς.

Αφωνία

Δεν μπορώ να θυμηθώ τον εαυτό μου να μη ψάλλει στις ακολουθίες της Μ. Εβδομάδος, είτε εντός είτε εκτός Ελλάδος. Θυμούμαι τον κυρ-Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη που υπόσχεται ότι «τὸ ἐπ’ ἐμοί, ἐνόσω ζῶ καὶ ἀναπνέω καὶ σωφρονῶ, δεν θὰ παύσω πάντοτε, ἰδίως δὲ κατὰ τάς πανεκλάμπρους ταύτας ἡμέρας, νὰ ὑμνῷ μετὰ λατρείας τὸν Χριστόν μου...». Να όμως που η σημερινή μέρα μου επεφύλασσε και την εμπειρία αυτή. Η ακολουθία των Βαΐων βγήκε με δυσκολία, και αρκετά βραχνή έως παράφωνη. Μέχρι το απόγευμα, κατά την ψαλμική γλώσσα, «ἐγενόμην ὡσεὶ ἄνθρωπος οὐκ ἔχων ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ ἐλεγμούς». Έτσι αναγκαστικά έγινα μόνο ακροατής και όχι ποιητής λόγου. Δεν βλάπτει κι αυτό: παιδαγωγικό μέτρο είναι για τις μικρές και μεγάλες επάρσεις που δημιουργεί η δημόσια προβολή. «Τότε κατειργάσθη ἡ ἀφωνία πρὸς τιμωρίαν». Και τώρα περιμένω την θεραπεία.
     Ακροώμενος τα ιδιόμελα της ημέρας, στέκομαι στο δεύτερο απόστιχο, υπό το κράτος και των ποικίλων τραγικών γεγονότων σε παγκόσμια κλίμακα (πολύνεκρες επιθέσεις σε κοπτικούς ναούς στην Αίγυπτο, τρομοκρατικά χτυπήματα στη Ρωσία και τη Σουηδία, βομβαρδισμοί και αντιβομβαρδισμοί στη Συρία, ων ουκ έστιν αριθμός):
     «Κύριε, τὰ τελεώτατα φρονεῖν, τοὺς οἰκείους παιδεύων Μαθητάς, μὴ ὁμοιοῦσθαι τοῖς ἔθνεσιν ἔλεγες, εἰς τὸ κατάρχειν τῶν ἐλαχιστοτέρων· οὐχ οὕτω γὰρ ἔσται ὑμῖν τοῖς ἐμοῖς Μαθηταῖς, ὅτι πτωχὸς θέλων ὑπάρχω· ὁ πρῶτος οὖν ὑμῶν, ἔστω πάντων διάκονος, ὁ δὲ ἄρχων, ὡς ὁ ἀρχόμενος, ὁ προκριθεὶς δὲ ὡς ὁ ἔσχατος· καὶ γάρ ἐλήλυθα αὐτὸς τῷ πτωχεύσαντι Ἀδὰμ διακονῆσαι, καὶ λύτρον δοῦναι ἀντὶ πολλῶν, τὴν ψυχὴν τῶν βοώντων μοι· Δόξα σοι».
     Σε απλά ελληνικά: «Κύριε, εκπαιδεύοντας τους μαθητές σου να φρονούν τα τελειότερα, τους έλεγες να μη μοιάζουν με τα έθνη στο να καταδυναστεύουν τους ελαχίστους. Δεν πρέπει να κάνετε έτσι εσείς οι μαθητές μου, διότι εγώ θέλοντας είμαι φτωχός. Λοιπόν, ο πρώτος από σας να είναι υπηρέτης όλων, ο άρχοντας σαν υποτακτικός, ο πρόκριτος σαν τελευταίος. Διότι κι εγώ ήλθα για να διακονήσω τον πτωχευμένο Αδάμ και να δώσω την ψυχή μου λύτρο για όλους όσοι μου φωνάζουν: Δόξα σοι».

Τρία χρόνια

Η εβδομάδα που τελειώνει ήταν γεμάτη από τη μνήμη του πατέρα μας. Την περασμένη Κυριακή τελέσαμε το μνημόσυνο για τα τρία χρόνια από την εκδημία του -- πότε πέρασαν, αλήθεια; «Ως όναρ, ως άνθος ο χρόνος του βίου τρέχει», ακούσαμε στον Μεγάλο Κανόνα την περασμένη εβδομάδα. Μια και ήταν μέσα στο Τριώδιο, την ημέρα την μετρούμε και στις ‘κινητές εορτές’: εσπέρας της Τρίτης της Στ’ Εβδομάδας των Νηστειών. Η απογευματινή Προηγιασμένη της Τετάρτης συνέπεσε με την ώρα της νεκρώσιμης ακολουθίας. Και σήμερα, ογδόη του μηνός Απριλίου, είναι η ακριβής ημερολογιακή επέτειος. 
     Στα αναγνώσματα της Τετάρτης διαβάσαμε στη Γένεση για τον Ιωσήφ που ρωτάει τα αδέρφια του στην Αίγυπτο: «ἔτι ὁ πατήρ μου ζῇ;». Την απάντηση στο αντίστοιχο ερώτημά μας τη δίνει η προσδοκία της αναστάσεως των νεκρών, όπως διαβάζουμε στο συναξάρι του Μεγάλου Βασιλείου: «Ζῇ καὶ θανὼν ἐν Κυρίῳ». Ωστόσο, όπως συνεχίζει το δίστιχο, «ζῇ καὶ παρ᾽ ἡμῖν, ὡς λαλῶν ἐκ τῶν βίβλων». Και από βιβλία μας άφησε ουκ ολίγα. Τα αναθεωρημένα λειτουργικά έργα του (Ιερατικό, Εγκόλπιο Αναγνώστου και Ψάλτου, Τριώδιο, Σύστημα Τυπικού) που χρησιμοποιούνται πρακτικά σε όλους τους ναούς. Τα μουσικά του χειρόγραφα που καλύπτουν όλο το φάσμα των εορτών του έτους και των άλλων ψαλτικών αναγκών. Και το κηρυκτικό-ερμηνευτικό του έργο στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, που σταδιακά εκδίδεται για μελέτη και καταρτισμό των ευλαβών αναγνωστών. Όσοι εντρυφούν στα βιβλία αυτά με οποιαδήποτε ιδιότητα ας εύχονται υπέρ αναπαύσεώς του, και είθε όλοι να έχουμε την ευχή του και κάτι από τον ζήλο και την φιλοπονία του.

Νηπιότητες

Ακούσαμε στα πρόσφατα εγκαίνια των σηράγγων στα Τέμπη όσα είπε (και διαβάσαμε για όσα δεν είπε) ο πρωθυπουργός. Η κοινή λογική και η πείρα μας λέει ότι ένα μεγάλο δημόσιο έργο -- ενδεικτικά: αυτοκινητόδρομος, αεροδρόμιο, νοσοκομείο, μετρό, σύστημα υγείας ή παιδείας, Ολυμπιάδα -- δεν είναι υπόθεση μερικών μηνών ή μιας κυβερνητικής θητείας, ενός υπουργού, πρωθυπουργού ή κόμματος. Συχνά απαιτεί χρονικά όρια που υπερβαίνουν τις κυβερνητικές θητείες (ακόμη κι αν αυτές ανανεώνονται στην ώρα τους και όχι στα μισά του δρόμου) και τα αντίστοιχα πρόσωπα ή σχήματα. Και όμως, με την απάτη αυτή (δεν υπάρχει άλλη πιο κατάλληλη λέξη) πολιτεύονται όλοι οι κυβερνητικοί σχηματισμοί, που βασίζονται στην οπαδική ευπιστία των ψηφοφόρων για να διαιωνίζουν το ‘λάγνο ψέμα’ τους, διαλαλώντας ότι «Εμείς το κάναμε!» ή «Επί των ημερών μας κόπηκε η κορδέλα». Αφού επί χρόνια ως αντιπολίτευση στύλωναν τα πόδια και κωλυσιεργούσαν με κάθε δυνατό τρόπο, οι κυβερνώντες σπεύδουν να καρπωθούν τα οφέλη από τεράστιες επενδύσεις που κανένας δεν θα έκαμνε στη χώρα αν τους έβλεπε να κυβερνούν. Έτσι το κριτήριο της επιτυχίας δεν πρέπει να είναι τόσο το «πόσα εγκαινιάσαμε» όσο το «πόσα προσελκύσαμε». Δυστυχώς οι συνήθεις θριαμβολογίες ακούγονται ως «κύμβαλα αλαλάζοντα». Μπορούμε κάποτε να ωριμάσουμε πολιτικά, ξεπερνώντας τέτοιες νηπιακές συμπεριφορές και αναγνωρίζοντας ότι η υπόθεση «κράτος» είναι κάτι πολύ ευρύτερο και σπουδαιότερο από προσωπικούς και κομματικούς εγωισμούς;  

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή]

Προσευχή

Η ιστορία είναι αληθινή: την άκουσα από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή της, και συνέβη πριν λίγες μέρες σε διεθνές ιατρικό συνέδριο στη Γαλλία. Στην τελετή έναρξης του συνεδρίου παρουσίασαν ως μέρος του ψυχαγωγικού προγράμματος έναν ‘μάγο’, ο οποίος διάβαζε τη σκέψη. Ως πρώτη του επίδειξη μάντεψε ένα τυχαίο όνομα που κάποιος από τους συνέδρους είχε βάλει στο μυαλό του μετά από δική του προτροπή. Όταν στη συνέχεια είπε ότι θα επιχειρήσει το ίδιο με τρία διαφορετικά πρόσωπα, ένας Ορθόδοξος γιατρός που βρισκόταν στο ακροατήριο, υποπτευόμενος ότι πρόκειται για δαιμονική ενέργεια, άρχισε να λέει μέσα του την ευχή του Ιησού. Ο ‘μάγος’ ξεκίνησε την προσπάθεια, αλλά ύστερα από λίγο ανήγγειλε ότι «ξέρετε, δεν πετυχαίνει πάντα το τέχνασμα», και αφού ίδρωσε και ξεΐδρωσε τελικά εγκατέλειψε αποτυχημένος την αίθουσα για να μη ξαναγυρίσει.
     Ας αφήσουμε κατά μέρος την... έμπνευση που είχαν οι υπεύθυνοι να περιλάβουν τη μαγεία σε επιστημονικό συνέδριο, και ας μείνουμε στο γεγονός της προσευχής. Όπως μας λένε οι άγιοι, να κάνουμε προσευχή ακόμη κι αν δεν νιώθουμε τη δύναμή της. Τη νιώθει ο διάβολος, και μάλιστα με πολύ καυστικό τρόπο.

Δικαιοσύνη

Πολλά γράφτηκαν τις μέρες που πέρασαν για τα εγκαίνια του ‘μουσείου Μπελογιάννη’. Δεν υπάρχει λόγος να ανασκαλεύει κανείς ξανά και ξανά τέτοιες υποθέσεις -- άλλωστε, οι όποιες αναφορές σε Γράμμο, Βίτσι, Κόνιτσα, Λιτόχωρο, Μελιγαλά, Νάουσα, σύνταγμα Μακρυγιάννη κτλ. ως γνωστόν είναι ‘γιορτές μίσους’, ενώ η ίδρυση μουσείων και ανέγερση αδριάντων για τους δράστες της ‘απέναντι’ πλευράς είναι καταφανώς εκδηλώσεις... Χριστιανικής αγάπης και συγχωρητικότητος. Δεν είμαι υπέρμαχος της θανατικής ποινής για οποιονδήποτε λόγο και για κανέναν άνθρωπο και, δόξα τω Θεώ, την είδα να καταργείται στη χώρα μας και ελπίζω να μην την ξαναβγάλουμε ποτέ από το χρονοντούλαπο. Αυτό δεν σημαίνει ότι όσοι την υπέστησαν κάποτε, και μάλιστα σε εποχές δύσκολες, μετά από χρόνια τραγικά για τη χώρα, ήταν αθώες περιστερές και πρέπει να ‘αγιοποιηθούν’. Σύμφωνα με τον λόγο του Χριστού, «πάντες οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρᾳ ἀποθανοῦνται». Κάποια στιγμή αποδίδεται δικαιοσύνη ανάλογη με τα αδικήματα του καθενός. Κι αν η ανθρώπινη δικαιοσύνη συχνά έχει τις αδυναμίες και τις ατέλειές της, η τελική και απόλυτα δίκαιη κρίση θα είναι του Θεού, για όλες τις πλευρές. Και κανένας δεν θα μπορεί να έχει παράπονο ή να ασκήσει έφεση. Τελεία και παύλα.