Εκδημία Γέροντος

Με την εκπνοή του Σεπτεμβρίου εκοιμήθη ο γηραλέος και σεβάσμιος π. Συμεών Κραγιόπουλος. Έχοντας ζήσει χρόνους μακρούς με τις ποικίλες και σοβαρές ασθένειες που έφερε αγόγγυστα (παρακαλώντας, όπως μας έλεγε, να του δώσει ο Κύριος χρόνον μετανοίας), εξεδήμησε σήμερα τα ξημερώματα προς την ‘αγήρω λήξιν’. Από το 1967, όταν για πρώτη φορά ο πατέρας μου μου υπέδειξε να εξομολογούμαι σ’ αυτόν, μέχρι όσο άντεχαν οι δυνάμεις του, άκουγε όσα είχα να του λέω κάθε τόσο, συμβούλευε, παρηγορούσε, μεσίτευε. Ακάματος στο έργο του ‘Σχολείου του Χριστού’, έκανε αμέτρητες ομιλίες, αναρίθμητες συνάξεις για μικρούς και μεγάλους, πλήθος ακολουθιών, και ‘χωρίς των παρεκτός’ ‘ουκ επαύετο μετά δακρύων νουθετών ένα έκαστον ημών’ των χιλιάδων που προσερχόμασταν για εξομολόγηση. Είχαμε την ευλογία να ψάλουμε μαζί του τόσες αγρυπνίες, να ακούσουμε τόσους λόγους οικοδομής, να κάνουμε εκδρομές, να προσκυνήσουμε τους Αγίους Τόπους. Μας καθοδήγησε με τις συμβουλές και τις προσευχές του στις σπουδές, στην εργασία, στην όλη ζωή μας. Του οφείλουμε τόσα πολλά, χρωστούμε ακόμη περισσότερα που δεν επράξαμε. Ας συνεχίσει να προσφέρει τις δεήσεις του για όλους και στο επουράνιο Θυσιαστήριο, όπως έκανε τόσες δεκαετίες επί γης. «Από μακριά θα είμαι δέκα φορές πιο κοντά σας», έλεγε παλιότερα σε όσους κατά καιρούς τον καλούσαν σε κάποιο γάμο, και ο λόγος του αυτός ισχύει και για την αναχώρησή του. Είθε πάντα να τον νιώθουμε κι εμείς δίπλα μας. Αιωνία η μνήμη του!  

 

Οι φωτογραφίες είναι από την Πρωτοχρονιά του 2013, κατά την κοπή της βασιλόπιττας, 

μια από τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις του.

Ελληνική μυθολογία

Δυο πρόσφατες ιστορίες, διαφορετικές μεταξύ τους, φαίνεται να έχουν ένα κοινό σημείο που αξίζει να μας απασχολήσει για λίγο.
     Με ευκαιρία τις τελευταίες εκλογές και τις σχετικές τηλεοπτικές αναμετρήσεις κυκλοφόρησε και πάλι στο Διαδίκτυο η παλιά ιστορία ότι ο αγγλικός όρος debate είναι ουσιαστικά το ελληνικό ‘δίβατον’, κάτι που έχει κηρυχθεί αστικός μύθος από άλλους πιο ειδικούς από μένα στα γλωσσικά. Από την άλλη, διακινήθηκε επίσης ηλεκτρονικά η φήμη ότι μια ελληνίδα καθηγήτρια της Μηχανολογίας στις ΗΠΑ ήταν εκείνη που ανακάλυψε το τεχνικό μυστικό πίσω από το μεγάλο σκάνδαλο της Φολκσβάγκεν με την πλαστογράφηση των τιμών ρύπων, που φαίνεται να επηρεάζει κάπου 11 εκατομμύρια αυτοκίνητα σε όλο τον κόσμο, αλλά κυρίως το κύρος της τεράστιας εταιρείας. Μάλιστα γράφτηκε ότι η άξια συμπατριώτισσά μας εκδικήθηκε έτσι τους Γερμανούς για τα όσα οικονομικά δεινά επέβαλαν στην Ελλάδα με τα μνημόνια. Η καθηγήτρια βέβαια διέψευσε ότι είχε οποιαδήποτε σχέση με την όλη υπόθεση.
     Ποιο είναι το κοινό σημείο; Ότι δεν χάνουμε ευκαιρία να βρίσκουμε (ή να εφευρίσκουμε) ‘ένα δικό μας παιδί’, ένα ίχνος ελληνικού γονιδίου, πίσω από κάθε τι που τραβάει τα φώτα της δημοσιότητας. Χωρίς να πολυεξετάζουμε αν είναι σωστό ή λανθασμένο, το αναδεικνύουμε προσπαθώντας να ανεβάσουμε ένα ηθικό που υφίσταται συνεχή πλήγματα. Χρησιμοποιούμε κάθε είδος ‘ύφασμα’ για να ντύσουμε τους γυμνούς συλλογικούς ώμους μας. Η όλη υπόθεση μου θυμίζει τα εξωτικά διηγήματα του Νίκου Μαράκη στο παλιό ‘Ρομάντσο’, στα οποία υπήρχε πάντα ένας Έλληνας, σε κάποια απόμακρη γωνιά της γης, για να κουνάει τη σημαία της εξυπνάδας, της καπατσοσύνης, της λεβεντιάς και προπαντός της τελικής δικαίωσης. Κάτι που θα θέλαμε πολύ σαν εθνικό μας αφήγημα (κατά τη σύγχρονη φρασεολογία), έστω κι αν η κοινή εμπειρία, τουλάχιστον εντός συνόρων, δείχνει προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση.
     Και μου περνάει η ιδέα ότι αν ο μακαρίτης Νίκος Γκάτσος έγραφε σήμερα την 'Μυθολογία' του, θα είχε κι άλλα να περιλάβει εκτός από τον 'Ροβινσώνα στη Μύκονο' και τις 'τρεις κοπέλες απ’ τη Θήβα'. 
     [Ολόκληρο το σχετικό έργο του Μάνου Χατζιδάκι μπορείτε να το ακούσετε εδώ.]

Αποστασία

Όχι, δεν πρόκειται για την γνωστή εκείνη του 1965 που την θυμούνται κάθε τόσο οι πολιτικοί μας για να ρίξουν το ανάθεμα για όσα κακά ακολούθησαν κάπου μακριά απ’ αυτούς. Αναφέρομαι σε μια άλλη, πιο παλιά, που εμφανίζεται κάθε τόσο στην ιστορία, με συνέπειες πολύ πιο οδυνηρές, και παίρνω αφορμή από τα σχόλια του μακαρίτη του πατέρα μου στην ‘Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης’. Δυο σχετικά αποσπάσματα, από τα πολλά που βρίσκει κανείς εκεί:
     ‘Δόξα και καύχημα ενός λαού είναι ο Θεός, εφόσον ο λαός αυτός βρίσκεται κοντά στον Θεό και ο Θεός είναι προστάτης του. Όταν όμως ο λαός εγκαταλείψει τον Θεό, τότε και ο Θεός τον εγκαταλείπει, και ο λαός πέφτει σε αδοξία και ασημότητα’ [σελ. 456].
     ‘Όταν δεν εκτιμούμε τις ευλογίες του Θεού, ο Θεός μας τις αφαιρεί και τις δίνει σε άλλους, που τις δέχονται με ευλάβεια’ [σελ. 458].
     Κι αυτά μεν γράφονται για τους Ισραηλίτες της εποχής του Σαμουήλ, ισχύουν όμως για τον λαό του Θεού σε κάθε εποχή. Έτσι, όταν ο λαός λέει στον Θεό ‘ἀπόστα ἀπ’ ἐμοῦ, ὁδούς σου εἰδέναι οὐ βούλομαι’ [Ιώβ 21:14] (π.χ. δεν θέλω να μαθαίνουν θρησκευτικά στο σχολείο τα παιδιά μου), τότε τι περιμένουμε να κάνει ο Θεός για τον λαό αυτό;

Μηχανικά

‘Το χρήμα δεν είναι θεός’ τιτλοφορείται το σημερινό σημείωμα της Μαρίας Κατσουνάκη στην Καθημερινή. Με λίγες αράδες αποτυπώνει μια σκληρή πραγματικότητα: ότι δεν μας φταίει η έλλειψη χρημάτων για όλα τα κακά μας. Παραθέτω το σχετικό απόσπασμα: ‘Στην Ελλάδα, κυρίως την πενταετία της κρίσης, συνδέσαμε άρρηκτα την παραγωγικότητα με την οικονομία και την προοπτική με τις επενδύσεις. Οχι άδικα ασφαλώς. Τείνουμε όμως, συχνά πυκνά, να συρρικνώνουμε την κρίση στην «έλλειψη ρευστότητας», απωθώντας την οδυνηρή σκέψη ότι η Ελλάδα δεν πάσχει ειδικά από χρήματα αλλά από την πιστοποίηση μιας συνολικής ήττας, σε όλους, σχεδόν, τους τομείς: της πολιτικής, της οικονομίας, της κοινωνίας. Ήττα της προοπτικής, ήττα της παραγωγικότητας, ήττα της ευγενούς άμιλλας. Χρήσιμο είναι να μη λησμονούμε ότι μετά τη Μεταπολίτευση έρρεε το χρήμα άφθονο για δεκαετίες. Αυτό όμως δεν βοήθησε στη δημιουργία ούτε στέρεου εκπαιδευτικού συστήματος ούτε χρηστής διοίκησης - για να περιοριστούμε σε δύο μόνο πλευρές. Τουναντίον.’

     Προσυπογράφω τα παραπάνω, με ένα μικρό σχόλιο. Αν μια μηχανή είναι χαλασμένη, όσο καύσιμο κι αν της βάζουμε απλώς το καίει χωρίς να παράγει χρήσιμο έργο. Φυσικά και χρειάζεται καύσιμο για την κίνηση, αλλά ας διορθώσουμε τη μηχανή πρώτα. Εδώ είναι το κύριο πρόβλημα, και η επισκευή δεν είναι απλή υπόθεση.

Επαχθές και επονείδιστο χρέος

Δεν αξίζει βέβαια να ασχολούμαστε με τα πεπραγμένα της απελθούσης προέδρου της Βουλής, αλλά είναι προκλητικό να διαβάζουμε ότι ο λογαριασμός για τις εργασίες της Επιτροπής Αλήθειας για το δημόσιο χρέος της χώρας, την οποία η ίδια συνέστησε, ανέρχεται στις 112.000 ευρώ. Με άλλα λόγια, η Επιτροπή αποφασίζει ότι το χρέος είναι επαχθές, αλλά καλού κακού το ‘φουσκώνει’ και με εκατόν τόσα χιλιάρικα. 

      Θα περίμενα βέβαια από τα μέλη αυτής ειδικά της επιτροπή να αποποιηθούν τις αμοιβές τους για το πατριωτικό έργο που επετέλεσαν, αλλά ίσως οι προσδοκίες μου είναι εξωπραγματικές. Το κομμάτι αυτό μπορούμε, κυριολεκτώντας, να το χαρακτηρίσουμε επονείδιστο. 

Δώρο Θεού

Αυτά 'παθαίνει' όποιος βγαίνει πρωί στο δρόμο και κοιτάζει λίγο ψηλά... Ένα διπλό ουράνιο τόξο, με ξεκάθαρα όλα τα χρώματα και σε πλήρη έκταση στον ουρανό, από τη μια άκρη μέχρι την άλλη--οι φωτογραφίες δεν μπορούν να το αποδώσουν--στεφανώνει την πόλη μας. Εωθινό δώρο του Θεού στον κόσμο, υπόσχεση ελπίδας. Καλή μας μέρα!

Αιωνιότης

Οι στήλες των επιστολών κρύβουν συχνά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες πληροφορίες, έστω κι αν στις ελληνικές εφημερίδες δεν βρίσκει κανείς το στεγνό χιούμορ των αγγλικών (αλλά αυτή είναι ευρύτερη πολιτισμική διαφορά των δυο λαών). Αγρεύω λοιπόν από τη χθεσινή Καθημερινή το ακόλουθο πανεπιστημιακό γράμμα, και το σερβίρω χωρίς δική μου σάλτσα:

Κύριε διευθυντά 

Πρόσφατα φιλοξενήσαμε διάσημο καθηγητή σε κορυφαίο αμερικανικό πανεπιστήμιο. Με ρώτησε πότε αρχίζουν τα μαθήματα στα ελληνικά πανεπιστήμια. Του απάντησα ότι τώρα διεξάγονται οι επαναληπτικές εξετάσεις Σεπτεμβρίου. Δηλαδή, επανεξετάζονται οι αποτυχόντες του Ιουνίου. Η απάντηση τον ξένισε και είπε: «Οh my God!». Τουτέστιν, «Ω Θεέ μου!». Επαναληπτική εξέταση είναι άγνωστη διαδικασία στα αμερικανικά, σε ευρωπαϊκά και πανεπιστήμια του ανεπτυγμένου κόσμου. Οποιος αποτύχει στη μοναδική εξεταστική, απλώς υποχρεούται να επαναλάβει το μάθημα. Του είπα ότι σε αυτή τη χώρα υπάρχουν και αιώνιοι φοιτητές, οι οποίοι μπορεί να είναι σαραντάρηδες και πενηντάρηδες, δεν άντεξε και μου είπε «now I start to understand your problem», («τώρα αρχίζω να καταλαβαίνω το πρόβλημα της χώρας σας»). Συνέχισα λέγοντας ότι είναι σύνηθες, αιώνιοι φοιτητές να ανήκουν σε ηγετικά κλιμάκια κομματικών σχηματισμών, άρα και να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση της χώρας και ο άνθρωπος έμεινε με το στόμα ανοικτό! Κάθε σχόλιο είναι περιττό. Πότε επιτέλους θα σοβαρευτούμε σε αυτή τη χώρα;

Καλλιόπη Α. Ρουμπελάκη - Αγγελάκη, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης

Παραδόσεις

Συμπαθάτε με που δεν τα πάω και πολύ καλά με τα πολιτικά ‘έθιμα’, αλλά τι νόημα έχουν οι πολυδιαφημιζόμενες τελετές παράδοσης-παραλαβής υπουργείων, ιδίως μάλιστα από ανθρώπους που μόλις πριν τριάντα μέρες είχαν αποχωρήσει από τα ίδια ακριβώς γραφεία, υπακούοντας αναγκαστικά στις επιταγές της εκλογικής νομοθεσίας; Τι περισσότερο χρειάζεται να πει ένας επανερχόμενος υπουργός από το «Νά ’μαι, ξαναήρθα»; Γιατί τόση βιασύνη να κάνει προγραμματικού τύπου δηλώσεις για το αν θα εξασφαλίσει τα επιδόματα, αν θα μειωθεί ή όχι το προσωπικό επί των ημερών του, αν θα κάνει ή όχι χατίρια και αν τον καφέ τον θέλει σκέτο ή με ζάχαρη; Νισάφι πια!
     Εδώ που τα λέμε, δεν θα έπρεπε η εγκατάσταση των νέων υπουργών να γίνεται αφού πρώτα λάβει η κυβέρνηση την απαραίτητη ψήφο εμπιστοσύνης για τις προγραμματικές της δηλώσεις; Ουσιαστικά τότε αρχίζει η θητεία της.   

[Δημοσιεύθηκε στο ηλεκτρονικό ΒΗΜΑ]

Συνθήματα

Η αφίσα, κρεμασμένη σε στύλο της ΔΕΗ σε κάποιο σημείο της καθημερινής διαδρομής μου, είναι κατάλοιπο παλαιότερης εκλογικής αναμέτρησης. Με μεγάλα γράμματα μας εξαγγέλλει: ‘Οι Έλληνες δεν εκβιάζονται’. Κι από κάτω ευτραφής πολιτικός που εξαφανίσθηκε από το πολιτικό προσκήνιο άμα τη ανακοινώσει των αποτελεσμάτων του Ιανουαρίου, με τον αυτάρεσκο αυτοχαρακτηρισμό: ‘Δυνατός και υπεύθυνος’. Προφανώς οι ψηφοφόροι είτε δεν τον πίστεψαν, είτε δεν έχουν ανάγκη/δεν θέλουν ‘δυνατούς και υπεύθυνους’ να διαχειρίζονται τις τύχες τους. Κι έτσι χάθηκε από την επικαιρότητα χωρίς να αφήσει ίχνη (εκτός αν θεωρήσουμε ίχνος την τροπή της ονομαστικής του κόμματος σε κλητική..., όμως σε κάθε περίπτωση η κατάληξη ήταν ίδια).
     Όσο για το σύνθημα, η πρόσφατη πραγματικότητα αποδεικνύει ότι οι Έλληνες όντως δεν εκβιάζονται. Απλώς παραμυθιάζονται.
 
     Σημ. Για όσους δεν κατάλαβαν το αίνιγμα, η λύση προσεχώς.

Οντισιόν

Έτσι (γαλλιστί audition= ακρόαση) λέγεται η δοκιμαστική εμφάνιση νέων επίδοξων ηθοποιών, τραγουδιστών κτλ. για επιλογή για τα περαιτέρω. Θυμούμαι από την παιδική μου ηλικία τον μακαρίτη Γιώργο Οικονομίδη που παρουσίαζε στη συχνότητα του τότε Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ για την ιστορία) τα ‘Νέα ταλέντα’, συχνό ακρόαμα μέσα στο αυτοκίνητο του θείου Γρηγόρη καθ’ οδόν προς την παραλία της Περαίας ή το δάσος στο Κουρί. Μια Κυριακή λοιπόν ο Οικονομίδης προσκαλεί τον επόμενο ανερχόμενο αστέρα. «Πώς ονομάζεστε;» «Μιχάλης». «Και τι θα μας τραγουδήσετε;» «Τσιγγάνα μαυρομάτα». «Ορίστε, λοιπόν». Παίζει η ορχήστρα και ακούγεται η φάλτσα φωνή «Τσιγγάνα μαυρομάτα...», την οποία διακόπτει μελωδικά ο Οικονομίδης: «Μιχάλη μου, σταμάτα!». Άδοξο τέλος μιας καριέρας.
     Αφορμή για την ανάμνηση μου έδωσε η εξαφάνιση από τα βουλευτικά έδρανα διαφόρων διαττόντων αστέρων αμφοτέρων των φύλων--δεν χρειάζεται να τους απαριθμήσω. Ίσως το πιο σημαντικό παράπλευρο όφελος μιας κατά τα λοιπά περιττής εκλογικής αναμέτρησης. Δεν θα μας λείψουν ιδιαίτερα, και μακάρι να τους ακολουθούσαν και μερικοί ακόμη.
     Κι άλλο ένα μικρό ανέκδοτο για την μετεκλογική ατμόσφαιρα που διανύουμε. Την εποχή που η Αλβανία ήταν ο παρίας της Ευρώπης που δεν τα πήγαινε ούτε με τους Δυτικούς ούτε με τους Ρώσους παρά μόνο με την Κίνα, ο Εμβέρ Χότζα διεκήρυττε: «Εμείς και οι Κινέζοι είμαστε 801 εκατομμύρια». Έτσι, απλώς το θυμήθηκα, και καμία συσχέτιση με σύγχρονες καταστάσεις.

Ανεργία

Διαβάζω την είδηση στο ηλεκτρονικό ΒΗΜΑ. Στο κρατίδιο Ουτάρ Πραντές της Ινδίας, σε προκήρυξη για 368 θέσεις στο δημόσιο, υποβλήθηκαν, ούτε λίγες ούτε πολλές, 2,3 εκατομμύρια αιτήσεις (δηλ. 6250 άτομα για μια θέση). Όπως μας λέει το δημοσίευμα, ‘οι συγκεκριμένες θέσεις εργασίας είναι χαμηλά στην ιεραρχία και οι μισθοί που προσφέρονται ανέρχονται σε περίπου 16.000 ρουπίες (ή περίπου 214 ευρώ) τον μήνα. Ανάμεσά τους είναι θέσεις κλητήρων και υπευθύνων αναψυκτηρίων. Οι προϋποθέσεις για αυτές τις 368 θέσεις εργασίας είναι οι υποψήφιοι να έχουν ολοκληρώσει τη βασική εκπαίδευση και να μπορούν να κάνουν ποδήλατο. Ανάμεσα στους ανθρώπους που έστειλαν βιογραφικά είναι 255 υποψήφιοι με διδακτορικά και 150.000 απόφοιτοι πανεπιστημίου. «Είναι απίστευτο», σχολίασε ο υπεύθυνος των προσλήψεων. «Θα είναι πολύ δύσκολο για εμάς να φτιάξουμε μια κατάλληλη διαδικασία εξέτασης ώστε να γίνουν οι προσλήψεις» πρόσθεσε.’
     Λέμε κι εμείς ότι έχουμε πρόβλημα ανεργίας...

Α-κίνητος στην πόλη

Σάββατο, παραμονή εκλογών. Καιρός αίθριος, θερμοκρασία προς τα άνω για την εποχή. Μετά την πρωινή λειτουργία στο μοναστήρι πηγαίνω στην κλινική με την ελπίδα ότι οι λίγες εκκρεμότητες θα κλείσουν χωρίς να ανοίξουν καινούργιες. Παίρνω καφέ και τυροκούλουρο από το κυλικείο και παράλληλα ασχολούμαι λίγο με μια ενδιαφέρουσα μετάφραση που ετοιμάζω (μη ζητάτε λεπτομέρειες, εν καιρώ θα φτάσουμε και σ’ αυτές) μέχρι να έρθει η ώρα να δω τους ασθενείς. Και οι δύο φεύγουν, συμπληρώνω τα χαρτιά τους, οδηγίες και συμβουλές και ραντεβού για επανέλεγχο, και έτοιμος κι εγώ για δρόμο. Αφήνω το αυτοκίνητο στο σπίτι, αφήνω και το κινητό που θέλει φόρτιση--πώς είναι άραγε η ζωή χωρίς την παρουσία του;
     Παίρνω το λεωφορείο για την πόλη. Από τον καιρό που μετέφερα το ιατρείο από το κέντρο η κάθοδος σε εργάσιμες ώρες έχει γίνει πολύ σπάνια. Χρειάζεται να έχεις διαθέσιμη τουλάχιστον μισή μέρα για να το διασκεδάσεις, και να μη σε δυσκολεύει και το γόνατο στο βάδισμα. Σήμερα οι συνθήκες είναι σχεδόν ιδανικές. Λείπει αρκετός κόσμος (λόγω ψήφου), η ζέστη είναι υποφερτή, φτάνω στο κέντρο με άνεση. Πρώτη στάση ο ‘Ραγιάς’, το παραδοσιακό βιβλιοπωλείο στην Ερμού. Προχθές διάβασα σ’ ένα ηλεκτρονικό δημοσίευμα ότι κλείνει μέχρι τέλος του μηνός και ότι το στοκ θα πάει για πολτοποίηση, και είπα να προλάβω. Λίγο πριν φτάσω βρίσκω στο δρόμο μια συνάδελφο και φίλη, συχνή επισκέπτρια της πόλης. «Έχει δυο χρόνια που ξεπουλάει», μου λέει, «δεν είναι τωρινή υπόθεση». Αυτά παθαίνει όποιος δέχεται αβασάνιστα τις διαδικτυακές ειδήσεις. Κατεβαίνω στο υπόγειο, κόσμος αρκετός φυλλομετράει τα κάποιας (ως επί το πλείστον προχωρημένης) ηλικίας βιβλία κάθε είδους μέσα σε μια ατμόσφαιρα με τη χαρακτηριστική οσμή και σκόνη του παλιού χαρτιού. Ανώδυνο το πέρασμα, μου φέρνει στη σκέψη τη γνώμη του Francis Bacon, ότι ‘μερικά βιβλία είναι για να τα γεύεσαι μόνο, άλλα για να τα καταπίνεις, και κάποια λίγα για να τα μασάς και να τα χωνεύεις’. Θα πρόσθετα, ‘και πολλά άλλα για να τα προσπερνάς εντελώς άγευστα’, κι ας πάνε κατευθείαν για πολτοποίηση, κάτι που στην εποχή του Bacon (1561-1626) ήταν άγνωστο είδος. Φεύγω με άδεια χέρια, ψηλαφώντας κάθε τόσο τη ζώνη μου για το κινητό που λείπει.
     Δυο δρόμους παρακάτω βρίσκω άλλο μεγάλο και επώνυμο βιβλιοπωλείο. Κι εδώ προσφορές, ας περάσουμε. Αν επί Bacon τα βιβλία ήταν σπάνιο είδος και σύμβολο πολυτέλειας (μήπως και φορολογικό τεκμήριο;), σήμερα είναι πολλαπλάσια των δυνητικών αναγνωστών. Ίσως ισχύει και γενικώτερα αυτό που έγραφε ο μακαρίτης David Pyke για τα ιατρικά συγγράμματα: «Δεν τα διαβάζουμε, τα γράφουμε». Βέβαια αυτός που γράφει το κάνει κατά πρώτον γιατί (νομίζει ότι) έχει κάτι να πει, θέλει να το βγάλει από μέσα του, και κατά δεύτερον για να τον διαβάσουν. Το καλύτερο βιβλίο, αν μείνει αδιάβαστο, είναι κυριολεκτικά κενό γράμμα. Στην εποχή μας ο πληθωρισμός στο έντυπο (για να περιορισθούμε σ’ αυτό) έχει οδηγήσει μοιραία σε αραίωση της ποιότητας και δυσκολία να βρεις το λίγο και καλό ‘χαβιάρι’ μέσα στον πολύ χυλό που κυκλοφορεί. Υπάρχουν άραγε αναγνώστες για όλα αυτά τα χιλιάδες βιβλία που κυκλοφορούν; Πόσοι κερδίζουν κάτι από αυτά που διαβάζουν; Ενώ κάνω αυτές τις σκέψεις βρίσκω μπροστά μου μια συλλογή κειμένων παλαιού και γνωστού μου καθηγητή: εδώ ξέρω με ποιον έχω να κάνω. Το παίρνω για να το προσθέσω στη στοίβα των βιβλίων που, όπως έλεγε ένας διευθυντής μου στην Αγγλία, παίρνουν αργά-αργά σειρά προτεραιότητος στο ενδιαφέρον μου.
     Πάμε παρακάτω. Το επόμενο μεγάλο βιβλιοπωλείο, στην Αριστοτέλους, έχει στην προθήκη του δυο κυρίως βιβλία. Το ένα, πολυδιαφημισμένο δυσανάλογα με το δύσοσμο περιεχόμενό του ‘γκρίζο’ πορνογράφημα (έτσι κατασκευάζονται τα ‘μπεστ σέλερ’). Το άλλο, το τελευταίο πόνημα γηραιού επώνυμου φιλοσόφου καθηγητή και νυν τακτικού επιφυλλιδογράφου, που έχει τη δική του σχολή σκέψης και οπαδών. Θα γράφει άραγε κάτι διαφορετικό από όλα τα προηγούμενα; Η απαισιόδοξη πρόβλεψή του περί του τέλους της Ελλάδος έχει δικαιωθεί, κατά τον ίδιο, σε κάποιο βαθμό. Η κατά κεφαλήν καλλιέργεια των Ελλήνων έχει πέσει, όπως μας διατυμπανίζει εδώ και καιρό. Κάποια στιγμή ακόμη και οι φιλόσοφοι δεν πρέπει να έχουν ημερομηνία λήξης; Προσπερνώ αδιάφορος. Το κινητό συνεχίζει να μη με ενοχλεί--ξέχασα, λείπει. Τι χαρά!
    Ολοκληρώνοντας τον περίπατο, μια και η ζέστη έχει ανέβει αισθητά, παίρνω το αστικό για το σπίτι. Άνετη η διαδρομή. Βαδίζω αρκετά από τη στάση, προσπερνώντας σύρριζα (μην πάει ο νους σας στο πονηρό...) τη μεγάλη λαϊκή αγορά του Σαββάτου. Φθάνω στο σπίτι μούσκεμα στον ιδρώτα, αλλά ικανοποιημένος από τη βόλτα. Το κινητό στο τραπέζι αναβοσβήνει. Τρεις αναπάντητες κλήσεις, όλες από το έτερον ήμισυ που φροντίζει άλλες εκκρεμότητες σήμερα και θα ανησυχεί για την ‘σιγή ασυρμάτου’ που επικρατεί. Την καλώ αμέσως.
     «Αργώ να τελειώσω, θα ψήσεις τα ψάρια;» μου λέει.
     Προφανώς η διασκέδαση του πρωινού έχει και το τίμημά της.  

Συγκρίσεις

 

Ένας αρχαίος μύθος λέει για έναν βασιλιά που μια μέρα κατέβηκε στον κήπο του και είδε όλα τα φυτά μαραμένα και ετοιμοθάνατα. Ρώτησε μια βαλανιδιά, κι εκείνη του είπε ότι στενοχωριόταν γιατί δεν ήταν ψηλή και όμορφη σαν το πεύκο. Το πεύκο άκουσε τη συζήτηση και είπε ότι κι αυτό βασανιζόταν γιατί δεν έκανε νόστιμα φρούτα σαν την αχλαδιά. Η αχλαδιά άκουσε το όνομά της και άρχισε να παραπονείται γιατί δεν είχε το άρωμα της φλαμουριάς. Το ίδιο βιολί συνεχίστηκε σ’ ολόκληρο τον κήπο. 
     Κάπου στην άκρη του κήπου ήταν μια μικρή μαργαρίτα. Καθώς ο βασιλιάς πλησίασε, πρόσεξε το μικρό λαμπερό προσωπάκι της που ήταν γεμάτο ζωντάνια. «Λοιπόν, λουλουδάκι», της είπε, «χαίρομαι που βλέπω να υπάρχει ένα τουλάχιστον ευτυχισμένο πρόσωπο στον κήπο μου».
     “Ω βασιλιά», είπε η μαργαρίτα, «ξέρω ότι είμαι μικρή, και δεν με προσέχουν πολλοί άνθρωποι, αλλά μια μέρα σκέφτηκα ότι κάποιον καλό λόγο θα είχες για να με φυτέψεις εδώ. Κι έτσι, μεγαλειότατε, αποφάσισα να είμαι το καλύτερο λουλουδάκι που μπορώ!»
     Ο Βασιλιάς μας έχει φυτέψει έναν πανέμορφο κήπο, στον οποίο ο καθένας μας έχει τη θέση και την αξία του. Κανένας μας δεν είναι μεγαλύτερος ή σπουδαιότερος από τον διπλανό του. Θα πρέπει να πιστεύουμε ότι ο Θεός έχει κάποιο λόγο που μας έπλασε όπως μας έπλασε και μας έβαλε ακριβώς εκεί που ήθελε. Αν συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με τους άλλους, απλώς θα μαραθούμε. Όταν ικανοποιηθούμε με την κτίση Του (με τους εαυτούς μας), τότε θα βρούμε πραγματική ευτυχία, και θα λάμπουμε. 

     Σημ. Βρήκα το παραπάνω κείμενο (του George Whitten) στην ιστοσελίδα Worthy Devotions. Η παράφραση δική μου.

Αναχωρήσεις

Μόλις μπαίνω χθες το πρωί στην κλινική με χαιρετούν δυο μαυροντυμένες κοπέλες. Παρακολουθούσα ιατρικά τη μητέρα τους για πολλά χρόνια, αλλά τώρα έχω πολύ καιρό να μάθω νέα της. Πριν ρωτήσω εγώ σχετικά, μου το ανακοινώνουν οι ίδιες: μας έφυγε πριν δυο μήνες. Το χρόνιο αναπνευστικό πρόβλημα, σε συνδυασμό με την ηλικία, τον διαβήτη και την καρδιολογική της κατάσταση, μάδησε το νήμα της ζωής της κυρα-Ευαγγελίας. Δεν προλαβαίνω να τις συλλυπηθώ, και με παίρνει παράμερα φίλος καρδιολόγος. «Έμαθες για τον Στάθη; Έκανε ανακοπή τη νύχτα». Μουδιάζω. «Και τέλος;» ρωτώ. Δυστυχώς ναι. Ο Στάθης που μέχρι χθες δούλευε, που πριν έξι μήνες είχε περιποιηθεί το γόνατό μου, που πριν μερικά χρόνια είχε χειρουργήσει τη μητέρα μου, που τόσες φορές είχαμε συνεργασθεί, που τόσοι άρρωστοι σηκώθηκαν στα πόδια τους χάρη στις δεξιοτεχνικές παρεμβάσεις του, δεν θα φανεί πια ξανά ανάμεσά μας. Όπως θα μας θύμιζε ο Ισοκράτης, ‘κοινή η τύχη και το μέλλον αόρατον’, για ασθενείς και γιατρούς. Ο Θεός να αναπαύσει και τη μία και τον άλλον.
     Κυκλοφορώντας στον χώρο εργασίας άθελά μου βλέπω όλους τους γνωστούς και καταγράφω μέσα μου την παρουσία τους. Μήπως ξέρουμε άραγε πότε και ποιος θα είναι ο επόμενος; Παντού οι φωνές είναι πιο σιγανές, οι ομιλίες πιο συγκρατημένες, μια σοβαρότητα και ένα αδιόρατο δέος επικρατεί στη σκέψη της άγνωστης προοπτικής. Για λίγα λεπτά, ώρες, ίσως για μερικές μέρες ο νους μας στρέφεται προς τα έσω, συνειδητοποιούμε ότι η παρούσα ζωή είναι απλώς προθάλαμος της άλλης. Ξεχνούμε τα στραβά της καθημερινότητας, βλέπουμε τα πάντα με άλλο πρίσμα, δεν έχουμε διάθεση για αντιδικία και αντιπαράθεση. Σύντομη η διέλευσή μας από εδώ, ‘τι μάτην ταραττόμεθα;’ Δεν βλάπτει να το θυμόμαστε, ακόμη κι όταν δεν μας δίνονται τέτοιες άμεσες αφορμές. 

     Περιδιαβαίνοντας στο διαδίκτυο μαθαίνω ότι σαν σήμερα αναχώρησε από τη ζωή πριν 33 χρόνια ο συνθέτης Μάνος Λοΐζος, που μας άφησε νοσταλγικά κομμάτια σαν το παρακάτω. Απολαύστε το στη μνήμη του.

 

Υποκρισία

Αυτές τις μέρες ανοίγει στο Λονδίνο η μεγάλη ‘διεθνής έκθεση εξοπλισμού άμυνας και ασφάλειας’ (DSEI), με πάνω από 1500 εκθέτες και 40 εθνικά περίπτερα. Ως γνωστόν, οι λέξεις είναι ρούχα που μπορεί να ‘ντύνουν’ με αξιοπρέπεια και να κάνουν αποδεκτές έννοιες που με το πραγματικό τους όνομα θα ήταν ιδιαίτερα δύσπεπτες. Έτσι, σε απλά ελληνικά θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την παραπάνω έκθεση παγκόσμιο παζάρι όπλων, στο οποίο η Βρετανία έχει προσκαλέσει 61 χώρες, πολλές από τις οποίες είναι μπλεγμένες σε διάφορες εσωτερικές και εξωτερικές πολεμικές επιχειρήσεις. Η κατάσταση αυτή έχει δώσει αφορμή για μια όλο και πιο έντονη αντιπαράθεση μεταξύ εκείνων που λένε ότι οι μεγάλοι παραγωγοί όπλων όπως η Βρετανία δεν μπορούν ταυτόχρονα να ισχυρίζονται ότι υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, και εκείνων που λένε ότι η βιομηχανία όπλων αποτελεί έναν σημαντικό εργοδότη με δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας και μεγάλο μερίδιο στο εξαγωγικό εμπόριο της χώρας. Και οι δυο πλευρές βέβαια έχουν το δίκιο τους, όπως θα αναγνώριζε ακόμη και ο Νασρεντίν Χότζας...

     Ανάμεσα στις προσκεκλημένες χώρες είναι η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, η Αλγερία, η Αγκόλα, το Ιράκ, το Πακιστάν, η Τουρκία και η Ουκρανία. Η Ρωσία δεν έχει προσκληθεί φέτος λόγω των κυρώσεων της Δύσης εξαιτίας της στρατιωτικής της εμπλοκής στην Ουκρανία. Ακόμη, όπως έχει καταγγείλει η Διεθνής Αμνηστία, στον εκτιθέμενο εξοπλισμό περιλαμβάνονται όργανα βασανιστηρίων, αλλά και όπλα που έχουν απαγορευθεί με διεθνείς συμβάσεις. Υπάρχει άραγε παγκόσμιο βραβείο υποκρισίας;

Ευλογημένον Ξύλον

Από τα πιο ωραία σε δογματικό περιεχόμενο δοξαστικά, αυτό του εσπερινού της σημερινής εορτής της Υψώσεως του Σταυρού.
     ‘Δεῦτε ἅπαντα τὰ ἔθνη τὸ εὐλογημένον ξύλον προσκυνήσωμεν, δι᾿ οὗ γέγονεν ἡ αἰώνιος δικαιοσύνη· τὸν γὰρ Προπάτορα Ἀδάμ ὁ ἀπατήσας ἐν ξύλῳ, τῷ Σταυρῷ δελεάζεται· καὶ πίπτει κατενεχθεὶς πτῶμα ἐξαίσιον ὁ τυραννίδι κρατήσας τοῦ βασιλείου πλάσματος. Αἵματι Θεοῦ ὁ ἰὸς τοῦ ὄφεως ἀποπλύνεται· καὶ κατάρα λέλυται καταδίκης δικαίας, ἀδίκῳ δίκῃ τοῦ δικαίου κατακριθέντος· ξύλῳ γὰρ ἔδει τὸ ξύλον ἰάσασθαι, καὶ πάθει τοῦ ἀπαθοῦς τὰ ἐν ξύλῳ λῦσαι πάθη τοῦ κατακρίτου. Ἀλλὰ δόξα, Χριστὲ Βασιλεῦ, τῇ περὶ ἡμᾶς σου φρικτῇ οικονομίᾳ, δι᾿ ἧς ἔσωσας πάντας ὡς ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος.’
     Και η μουσική του απόδοση (αν και θα το προτιμούσα με τις μελωδικές γραμμές του μακαρίτη του π. Κωνσταντίνου...).

 

Επαναστατικά

Με ανοιχτά τ’ αυτιά και το ραδιόφωνο πάντα κάτι μαθαίνει κανείς. Έτσι σήμερα, λίγο μετά τις εννιά, πληροφορήθηκα ότι μια τέτοια μέρα βγήκαν για πρώτη φορά σε δημόσια χρήση οι όροι Αριστερά και Δεξιά με την πολιτική έννοια που συνήθως και συμβατικά τους δίνουμε. Η εποχή ήταν εκείνη της Γαλλικής Επανάστασης, και οι όροι περιέγραφαν το πού καθόταν η κάθε φατρία μέσα στο τότε κοινοβούλιο (δεν ξέρω πώς ακριβώς το λέγανε). Αυτά για την ιστορία των ονομάτων.
     Ωστόσο εκείνος ο τοπογραφικός προσδιορισμός έμελλε να οδηγήσει στην (ίσως) πιο διχαστική διάκριση στην μετέπειτα πολιτική ιστορία. Η διάκριση αυτή επιμένει να αγνοεί εσκεμμένα ότι μας χρειάζονται και τα δυο χέρια, και ότι είτε μας κόψουν το δεξί είτε το αριστερό ανάπηροι θα είμαστε. Και τελικά τι σημαίνουν οι όροι; Τουλάχιστον στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από μετάλλαξη των πάντων, θα μπορούσαμε να λέμε απλά ‘Εμείς’ κι ‘Εσείς’ (ή ‘Αυτοί’ αν δεν βλέπαμε τους απέναντι)--εξάλλου, όταν κοιτάζω κάποιον άλλο κατά πρόσωπο, το δεξί του χέρι είναι στα αριστερά μου, και αντιστρόφως. Ακόμη καλύτερα βέβαια θα ήταν να αναχθούμε αυτοπροαίρετα στο ‘Εμείς όλοι’, που θα οδηγούσε σε κοινή ευθύνη και κοινή προσπάθεια για το κοινό καλό, κάτι που προϋποθέτει αυτογνωσία και αδελφογνωσία (όπως θα έλεγε ο μακαριστός π. Μωυσής ο Αγιορείτης).
     Αυτό κι αν θα ήταν επανάσταση.  

Ζητείται

Δημοσιεύεται όπως μου την έστειλαν. Νομίζω ότι η ευκαιρία είναι πολύ καλή, τουλάχιστον όσο ισχύουν τα προαπαιτούμενα...

Σαν παραμύθι

Η ιστορία που ακολουθεί μοιάζει με μοντέρνο παραμύθι, αλλά δεν ξέρω πόσο ευφάνταστος θα έπρεπε να ήταν ο συγγραφέας που θα το έγραφε. Όπως λένε, η πραγματικότητα πάντα ξεπερνά τη φαντασία. Έτσι κι εγώ την μεταφέρω όπως τη διάβασα στη χθεσινή Guardian. Κρίνετε μόνοι σας.
     Δυο πεντάχρονοι μικροί σε ρωσικό νηπιαγωγείο έσκαψαν με τα φτυαράκια τους κάτω από τον φράχτη της αυλής του νηπιαγωγείου στην πόλη Μαγκνιτογκόρσκ, στα Ουράλια όρη, και πήραν το δρόμο. Περπάτησαν πάνω από ένα μίλι ώσπου έφτασαν σε μια έκθεση αυτοκινήτων πολυτελείας. Μια γυναίκα που περνούσε από εκεί τους ρώτησε τι κάνουν, κι εκείνοι απάντησαν ότι είχαν έρθει από το νηπιαγωγείο τους για να αγοράσουν μια Τζάγκουαρ, αλλά δεν είχαν λεφτά. Η γυναίκα τους πήρε στο αυτοκίνητό της και τους πήγε στο αστυνομικό τμήμα, απ’ όπου τους προώθησαν πίσω στο σχολείο τους, που δεν είχε πάρει είδηση την απόδραση. Όπως έγινε γνωστό, οι δυο... επίδοξοι ραλίστες είχαν σχεδιάσει από μέρες την όλη επιχείρηση.

Άνω σχώμεν

 

 

 

 

Επιτέλους, πολύ έχουμε κοιτάξει προς τα κάτω. Το βλέμμα μας έχει συνηθίσει πια και δεν βλέπει πάνω από το μπόι μας--συνήθως ακόμη πιο χαμηλά, στο επίπεδο όπου όλοι μας σερνόμαστε, διαγκωνιζόμαστε, παραβγαίνουμε, στριμωχνόμαστε, υβριζόμαστε, υποβιβάζουμε αλλήλους για να φανούμε τάχα ψηλότεροι. Χωρίς να ρίχνουμε μια ματιά σε κάποιον καθρέφτη που θα μας αποκαλύψει--ώ της εκπλήξεως!--ότι είμαστε ίδιοι, χοϊκοί, ‘νωθείς και πάντοτε χαμερπείς’ κατά την υμνολογία της Μεταμόρφωσης (οίκος). Πόση ανάγκη, επιτέλους, έχουμε να σηκώσουμε τα μάτια μας όχι λίγο, αλλά πολύ ψηλότερα. Να γινουμε αυτό που υποδηλώνει και το κοινό μας όνομα: Άνθρωποι.
     [Αφορμή για τις σκέψεις μια σειρά εικόνων του ουρανού που πήρα την περασμένη Κυριακή.]

Αμαρτωλές δαπάνες

Άκουσα πρόσφατα για μια εταιρεία προμήθειας ιατρικού εξοπλισμού. Το ελληνικό δημόσιο της χρωστάει 17 εκατομμύρια ευρώ, τα οποία θα της ‘εξοφλήσει’ με ομόλογο διάρκειας 30 ετών και με ‘κούρεμα’ 53%. Ποια επιχείρηση μπορεί να επιβιώσει με τέτοιους όρους; Όπως μου είπε αυτός που μου τη διηγήθηκε, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς πρέπει να κοστολογεί τα προϊόντα του υπερτιμολογημένα κατά 450% για να βγάζει τα έξοδά του.
     Η υπερτιμολόγηση των ιατρικών ειδών στην Ελλάδα είναι ένα γνωστό φαινόμενο. Όλοι ακούμε και γνωρίζουμε ιστορίες για το πόσο ακριβότερα χρεώνονται στη χώρα μας υλικά και εργαλεία που έξω τα βρίσκει κανείς πολύ πιο φθηνά. Και βέβαια η συνηθισμένη απάντηση-εξήγηση του φαινομένου είναι η ιστορία που προαναφέραμε: πότε θα πληρωθεί ο λογαριασμός; Σε τριάντα χρόνια θα ζει ο έμπορος για να εισπράξει όσα του οφείλει το κράτος;
     Είναι όμως αυτή η μόνη εξήγηση; Σε μια αγορά άκρως ανταγωνιστική (κάτι ανάλογο με τη βιομηχανία των στρατιωτικών εξοπλισμών) η επιλογή του πιο κατάλληλου, του πιο συμφέροντος υλικού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι διαφορές συχνά είναι μικρές και η προτίμηση για το Α ή το Β είναι δύσκολο να στηριχθεί σε αντικειμενικά δεδομένα: και τα δυο κάνουν τη δουλειά τους καλά. Οι εταιρείες παραγωγής, που γνωρίζουν τις συνθήκες της αγοράς, προσπαθούν να γείρουν την πλάστιγγα της επιλογής ρίχνοντας το ανάλογο ‘λαδάκι’ σε πρόσωπα (συχνά περισσότερα από ένα) που θα επηρεάσουν το τελικό αποτέλεσμα. Φυσικά μια τέτοια ‘μαύρη’ δαπάνη βαρύνει τον συνολικό λογαριασμό, δηλ. το δημόσιο.
     Ωστόσο, υπάρχει κι ακόμη ένας παράγων, πολύ πιο κοντά στη δική μας πραγματικότητα, ως χρηστών και παραγγελιοδόχων του συστήματος υγείας. Το δημόσιο αδυνατεί να πληρώσει τις οφειλές του διότι αυτές έχουν διογκωθεί με την αλόγιστη αναγραφή εξετάσεων και φαρμάκων, συχνά χωρίς τις απαραίτητες ενδείξεις. Ας αφήσουμε στην άκρη την κερδοσκοπία (= αναγραφή εξετάσεων από τις οποίες έχουμε άμεσο όφελος). Είναι πολύ συνηθισμένο, ακόμη και με τις σημερινές συνθήκες, να παραγγέλλονται εξετάσεις που υποκαθιστούν την ιατρική σκέψη, ή για ψύλλου πήδημα, ή επειδή «έτσι μάθαμε» (π.χ. ‘εργαστηριακά ρουτίνας’ μέρα παρά μέρα ή και κάθε μέρα σε νοσηλευόμενους ασθενείς αντί να εξετάζεται κλινικά ο ασθενής και να ζητούνται μόνο τα όντως απαραίτητα). Όταν το δημόσιο έχει φτάσει να μη μπορεί να καλύψει ακόμη και τα στοιχειώδη, θα πρέπει να αναρωτηθούμε με ειλικρίνεια πόσο συμβάλαμε ο καθένας μας στη δημιουργία του τεράστιου αυτού ελλείμματος.
     Θα κλείσω με μια σκέψη που μου έβαλε πρόσφατα μια ασθενής, από ιατρική οικογένεια. «Οι εξετάσεις μου θα επιβαρύνουν το δημόσιο;» με ρώτησε. «Ναι, εφόσον είστε ασφαλισμένη», της απάντησα. «Αφού μπορώ να τις πληρώσω, γιατί να τις γράψουμε στο ταμείο;» με ξαναρώτησε. «Με τον τρόπο αυτό εμείς οι πιο πλούσιοι δεν κλέβουμε έμμεσα τους πιο φτωχούς;» Ομολογώ ότι δεν το είχα σκεφθεί, και δεν μπόρεσα να βρω κατάλληλη απάντηση καθώς προσπαθούσα να συνειδητοποιήσω την πικρή αλήθεια των όσων μου έλεγε.  

Βότσαλα και βουκαμβίλιες

 

Κατάξερη όλο το χειμώνα, η όψη της δεν έδινε ελπίδες ανθοφορίας. Και όμως, με το άναμμα του καλοκαιριού φάνηκαν τα πράσινα φύλλα, που δεν άργησαν να στολισθούν και με τα λαμπρά κόκκινα άνθη της. Μοναδικό το θέαμα, έστω κι αν δεν παίρνει τις διαστάσεις και την έκταση που βλέπουμε αλλού και ζηλεύουμε. Απολύτως ‘τυχαίο’ βέβαια το φαινόμενο, αποτέλεσμα μια μακραίωνης εξελικτικής διαδικασίας που αρεσκόμαστε να την ονομάζουμε ‘φυσική’ χωρίς να μας απασχολεί διόλου το νόημα και το περιεχόμενο της λέξης αυτής που τόσο εύκολα και απερίσκεπτα χρησιμοποιούμε. Έτσι, με πολλή ... φυσικότητα βλέπουμε έναν όμορφο κήπο και θαυμάζουμε τον κηπουρό για τη φαντασία και την έμπνευσή του στη διάταξη των λουλουδιών, όχι όμως και τον Δημιουργό των ίδιων των λουλουδιών: προφανώς αυτά έγιναν τελείως μόνα τους, δεν έχουν ανάγκη κανενός κατασκευαστή.
     Άλλη μια γωνιά της ίδιας Φύσης, μια σειρά βότσαλα μαζεμένα από το χείλος της θάλασσας. Άψυχη ύλη εδώ, χωρίς δυνατότητα αναπαραγωγής ή ανανέωσης. Και όμως, στολισμένη με ανάλογη ομορφιά, που πολύ λίγο καταφέρνει να συντηρήσει και να αναδείξει το διάφανο βερνίκι. Χρώματα σε διάφορους συνδυασμούς, ανταύγειες των πετρωμάτων που τα απαρτίζουν, ‘τυχαίες’ κι αυτά πιτσιλιές πάνω στην ίδια μεγάλη παλέτα του Σύμπαντος. Έτσι τα θέλουμε, διότι μας πέφτει πολύ απλοϊκό και δύσκολο να αποδεχθούμε το απλό και σοφό επιχείρημα του Αποστόλου Παύλου: ‘Πας γαρ οίκος κατασκευάζεται υπό τινος, ο δε τα πάντα κατασκευάσας Θεός’.

 

Sic transit

‘Χιλιάδες εκστασιασμένοι οπαδοί αποθέωσαν τον σπουδαίο επιθετικό ΜΠ, που δήλωσε έκπληκτος από την υποδοχή’. Με λόγια σαν κι αυτά περιγράφει μια σημερινή εφημερίδα την νέα εγγραφή στο ‘ρόστερ’ της ομάδας (αν δεν ξέρετε τη λέξη αυτή, στην ποδοσφαιρική γλώσσα σημαίνει τον κατάλογο των παικτών που έχει στη διάθεσή του ο προπονητής). Πόσες φορές, αλήθεια, έχουμε δει τέτοιες αθλητικές ειδήσεις που ξεχειλίζουν από υπερθετικά; Πόσο διαρκεί ο ενθουσιασμός αυτός; Και πόσο εύκολα (και συχνά πολύ γρήγορα) την εξύψωση ακολουθεί η κατεδάφιση--για να μην πούμε το ‘θάψιμο’--του εκάστοτε σπουδαίου ινδάλματος;
     Όπως διαβάζω εγκυκλοπαιδικά, στην τελετή της παπικής στέψης από το 1409 μέχρι το 1963 περιλαμβανόταν η φράση ‘Sic transit gloria mundi’ (= έτσι παρέρχεται η δόξα του κόσμου) που την επαναλάμβανε τρεις φορές ο τελετάρχης προς τον νέο ποντίφικα που επρόκειτο να στεφθεί. Δεν ξέρω γιατί την κατήργησαν στη συνέχεια, αλλά δεν θα έβλαπτε να τη λένε σε οποιονδήποτε ανεβαίνει σε δημόσιο αξίωμα ή σε άλλη περίοπτη θέση, και να του την ξαναθυμίζουν την ημέρα της καθόδου του από αυτό.

Αναδρομή

Είναι, νομίζω, χρήσιμο για έναν γιατρό να επισκέπτεται πότε-πότε το επαγγελματικό του παρελθόν. Να διαβάζει ένα παλιό ιστορικό, να το βλέπει από απόσταση και ‘ψυχρά’, χωρίς τη φόρτιση και την πίεση των προβλημάτων του αρρώστου που περιμένουν γρήγορη λύση, σχεδόν σαν να το έγραψε κάποιος άλλος, και να κρίνει τις τότε αποφάσεις και τους χειρισμούς του, με Πυθαγόρειο βλέμμα: τι έκανα σωστά, τι έκανα λάθος, τι παρέλειψα που μπορούσα να κάνω; Θα ενεργούσα με τον ίδιο τρόπο και σήμερα; Έχει αλλάξει κάτι ουσιαστικό στην ιατρική γνώση ή την προσωπική μου εμπειρία; Ήταν οι τότε κινήσεις μου λογικές; Θα μπορούσαν να ‘σταθούν’ μπροστά στην αυστηρή κριτική των συναδέλφων, ενός δικαστηρίου, του Θεού;
     Έκανα τις σκέψεις αυτές με αφορμή ένα ιστορικό που ξαναδιάβασα πρόσφατα σ’ ένα ξεκαθάρισμα του αρχείου. Τα γεγονότα συνέβησαν πριν πολλά χρόνια, και δεν αποτέλεσαν ‘πρόβλημα’, με την έννοια ότι η άρρωστη δεν περίμενε κάποια λύση από μένα. Περιληπτικά, μια γυναίκα 43 ετών που δεν είχε καπνίσει ποτέ, με τελείως ελεύθερο ιστορικό και χωρίς αναπνευστικά ή άλλα ενοχλήματα, πήγε και έκανε μια αξονική τομογραφία θώρακος με δική της πρωτοβουλία. Παρένθεση: με αυστηρά ιατρικά κριτήρια η ενέργειά της θα χαρακτηριζόταν ως άσκοπη και περιττή. Δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος για να κάνει αξονική, και κανένας γιατρός δεν θα μπορούσε, με το χέρι στην καρδιά, να αιτιολογήσει την αναγραφή της. Συνεχίζουμε. Η αξονική έδειξε όγκο στην πύλη του δεξιού πνεύμονα με λεμφαδένες και πολυάριθμα μεταστατικά οζίδια και στους δυο πνεύμονες, ενώ η βρογχοσκοπική βιοψία που ακολούθησε έδειξε πλακώδες καρκίνωμα χαμηλής διαφοροποίησης (ένα όγκο που είναι σχεδόν αποκλειστικό ‘προνόμιο’ των βαρέων καπνιστών). Η διάγνωση είχε ‘κλειδώσει’, η νόσος ανεγχείρητη και με δυσμενή πρόγνωση, και η γυναίκα είχε ήδη ξεκινήσει χημειοθεραπεία σε μεγάλο ογκολογικό κέντρο. Όπως προείπα, δεν υπήρχε ‘πρόβλημα’ προς επίλυση: είχε έρθει σε μένα με όλα τα στοιχεία για μια δεύτερη γνώμη, για να επιβεβαιώσω την ζοφερή πραγματικότητα. Δεν την ξαναείδα μετά την επίσκεψη εκείνη.   
     Αυτό το ‘μη πρόβλημα’ με έβαλε σε σκέψεις. Πόσο μπορούμε να βασιζόμαστε στην κρίση μας όταν βλέπουμε τέτοιες περιπτώσεις που ξεφεύγουν κραυγαλέα από την στατιστική πιθανότητα; ‘Η πείρα σφαλερή, η δεν κρίσις χαλεπή’ μας διδάσκει ο πρώτος αφορισμός του Ιπποκράτη, και δεν βλάπτει να τον θυμόμαστε όσο γίνεται πιο συχνά για να κρατούμε το κεφάλι χαμηλά, ιδίως όταν οι σάλπιγγες της έπαρσης για τις όποιες ‘επιτυχίες’ παιανίζουν έξω από το παράθυρό μας.
     Και λοιπόν; Θα κάνουμε αξονικές ευκαίρως ακαίρως για τον φόβο της μη διάγνωσης ενός καρκίνου; Το ζήτημα αυτό εξετάσθηκε πολύ την τελευταία 15ετία ιδίως στις ΗΠΑ, σε μεγάλο αριθμό ασθενών και με μεγάλο οικονομικό κόστος, και με μεγάλο πείσμα των ερευνητών παρά τα αρνητικά συμπεράσματα που ανακοινώνονταν κάθε τόσο (αν επιμένεις πολύ και ξύνεις μια κατάσταση, κάπου θα βρεις και κάτι που να σε συμφέρει επαγγελματικά—μία τουλάχιστον ερευνήτρια πλούτισε το βιογραφικό της με 50 δημοσιεύσεις πάνω στο θέμα). Πρακτικά λοιπόν, για κάθε θετικό εύρημα (η διάγνωση ενός καρκίνου, όπως στην περίπτωσή μας) θα υπάρχουν πολλές δεκάδες ή και εκατοντάδες ύποπτα ή αδιευκρίνιστα ‘στίγματα’ που θα δημιουργήσουν ανησυχία, πανικό, ανασφάλεια σε γιατρούς και ασθενείς. Το αποτέλεσμα θα είναι άσκοπες πρόσθετες διαγνωστικές παρεμβάσεις, ακόμη και χειρουργικές εκτομές, ή επαναλαμβανόμενες αξονικές για σύγκριση, με δυσανάλογη επιβάρυνση του υποτιθέμενου αρρώστου με ακτινοβολία και άλλους κινδύνους, αλλά και του συστήματος υγείας με εκατοντάδες και χιλιάδες ευρώ κατά περίπτωση. Χώρια το ψυχικό κόστος. Αδιέξοδο.
     Και τελικά, ποιο το όφελος; Η άρρωστή μου διαγνώσθηκε σε προχωρημένο στάδιο και με τις καλύτερες προοπτικές θα κέρδισε απλώς κάποιους μήνες επιβίωσης. Ναι, αλλά αν είχε βρεθεί νωρίτερα ο καρκίνος της; Εδώ γυρίζουμε πάλι στο δίλημμα της προηγούμενης παραγράφου, σημειώνοντας ότι η ίδια άρρωστη είχε προ ετών φυσιολογικές ακτινογραφίες.
     Όλα αυτά μας δείχνουν την ατελή γνώση που έχουμε για τις αρρώστιες που τόσο διεξοδικά έχουμε αναλύσει. Αυτό που αποκαλούμε ιατρική γνώση είναι ουσιαστικά ένα τεράστιο σύνολο από πληροφορίες, που μας φανερώνουν ένα κομμάτι του παζλ της κάθε νόσου. Όμως σε καμιά περίπτωση ‘γνώση’ και ‘σύνολο πληροφοριών’ δεν είναι το ίδιο πράγμα. Η ιατρική έχει (και θα συνεχίσει να έχει—να τολμήσω να πω για πάντα;) τη δική της ‘αρχή της αβεβαιότητας’: γιατροί (που, με όλη την μακρά και δύσκολη εκπαίδευσή τους είναι άνθρωποι, και συνεπώς κάθε άλλο παρά αλάθητοι) θα συνεχίσουν να βλέπουν αρρώστους (που κι εκείνοι κάνουν τα δικά τους λάθη στην εκτίμηση και αναφορά των προβλημάτων τους), και το αποτέλεσμα αυτών των συναντήσεων θα διέπεται από αβεβαιότητα και πιθανολογία. Εξάλλου η στατιστική αναφέρεται πάντα σε σύνολα ανθρώπων, και δεν έχει καμία σχέση με το 100% της εξαίρεσης που μας παρουσιάζει ένας συγκεκριμένος ασθενής. Στην ιατρική, αντίθετα με τα μαθηματικά, ένα κι ένα πολύ σπάνια μας κάνει (μόνο) δύο. Από τη στιγμή που θα το συνειδητοποιήσουμε και θα το αποδεχθούμε, θα έχουμε κάνει ένα μικρό αλλά σημαντικό βήμα για να γίνουμε καλύτεροι στη δουλειά μας. 
     Ίσως έτσι να πείσουμε και τους δικηγόρους.

Καρκίνος και οικονομία

Η πρόσφατη «σκέψη» του υπουργείου Yγείας να καθιερώσει τον υποχρεωτικό προληπτικό έλεγχο για κάποιους τύπους καρκίνου (και μάλιστα με ποινή για τους μελλοντικούς ασθενείς που δεν θα έχουν συμμορφωθεί) αναδεικνύει το μεγάλο πρόβλημα της αντιμετώπισης των κακοήθων νόσων γενικότερα. Η ογκολογία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος από σκοπιάς τόσο ιατρικής, διότι έχει ευρύ πεδίο για επιστημονικές προόδους, όσο και «πολιτικής», διότι οι ασθενείς είναι μια ομάδα ιδιαίτερα ευαίσθητη και κάθε τι που τους αφορά γίνεται πρώτη είδηση. Ωστόσο, η εφαρμογή της έχει υψηλό έως δυσθεώρητο οικονομικό κόστος, όχι πάντα με ανάλογα καλά αποτελέσματα. Αυτό, σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία όπως η σημερινή, δημιουργεί πρόσθετα ηθικά διλήμματα σε θεράποντες, ασθενείς και πολιτικούς υπευθύνους. Σίγουρα ο τρόπος με τον οποίο ασκείται στη χώρα μας έχει πολλά περιθώρια βελτίωσης τόσο των παρεχομένων υπηρεσιών όσο και της χρήσης των διαθεσίμων κονδυλίων, που συχνά σπαταλώνται ανώφελα.

       Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Με μια σειρά μέτρων όπως: 

      1. Προαγωγή της υγιεινής διαβίωσης. 2. Υπεύθυνη ενημέρωση του κοινού και των επιστημόνων υγείας. 3. Ενθάρρυνση του προληπτικού ελέγχου (όχι όμως με καταναγκασμό και ποινολόγιο). 4. Eγκαιρη και ορθή διάγνωση με αποφυγή περιττών εξετάσεων. 4. Λογική θεραπευτική προσέγγιση με βάση υπάρχουσες οδηγίες. 5. Αποφυγή περιττών και ματαίων θεραπειών, ιδίως στα τελικά στάδια της νόσου. 6. Ειλικρινή επικοινωνία με τους ασθενείς και σεβασμό της γνώμης τους. 7. Προσφορά καλής ανακουφιστικής αγωγής σε κάθε περίπτωση. 

      Η εφαρμογή τέτοιων μέτρων προϋποθέτει ουσιαστική αλλαγή νοοτροπίας στην ιατρική εκπαίδευση και την πολιτική υγείας και επένδυση χρόνου στην αγωγή υγείας και την επικοινωνία με τους ασθενείς, χωρίς προπαγανδιστικές ή πολωτικές τακτικές. Ωστόσο, μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη φροντίδα των ασθενών, καλύτερη ποιότητα ζωής και σημαντική οικονομία στους πολύτιμους πόρους της υγείας.

     [Η παρούσα είχε σταλεί στην Καθημερινή στις 7/8/2015 και δημοσιεύεται σήμερα. Ήδη ο υπουργός βρίσκεται στο σπίτι του εν αναμονή του εκλογικού μέλλοντος. Όσο για την πρότασή του, έχει φυσικά λησμονηθεί. Ευτυχώς.]