Δεν πρόκειται για ανορθογραφία, ούτε για παραπομπή σε ηλεκτρονική συλλογή διηγημάτων με τον ίδιο τίτλο. Εννοώ τις περί Παιδείας εξαγγελίες του νέου αρμοδίου αναπληρωτή υπουργού (με σήμα την αλογοουρά) [ΕΔΩ] , που μεταξύ άλλων προβλέπουν ότι:
- Καταργείται από εφέτος η «Τράπεζα θεμάτων»
- Καταργούνται από εφέτος οι πανελλαδικού τύπου εξετάσεις στην Α΄ και την Β΄ Λυκείου
- Επιστρέφουν οι «αιώνιοι» φοιτητές και καταργείται ο νόμος που ορίζει την διαγραφή τους. Όσοι ενδιαφέρονται θα συνεχίσουν κανονικά τις σπουδές τους, χωρίς περιορισμό χρόνου
- Οι μετεγγραφές σε κάθε περίπτωση θα διευκολύνονται έτσι ώστε να μπορούν να σπουδάσουν πιο εύκολα οι νέοι και οι νέες
- Θα γίνει αναμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων και θα γραφτούν νέα βιβλία στα σχολεία.
Αυθόρμητα βέβαια έρχεται στο μυαλό μου η γνωστή διπλή προστακτική «ράβε-ξήλωνε», πανάρχαιο αντίδοτο της ανεργίας. Γιατί όμως η αναφορά σε ‘αναμόρφωση προγραμμάτων’ και ‘νέα βιβλία’ μου θυμίζει τον δυστοπικό κόσμο του '1984' του Orwell; Ξέρετε, εκεί όπου η ιστορία ξαναγράφεται κάθε φορά ανάλογα με τις υφιστάμενες συμμαχίες και συμφέροντα. Και την κρατούσα ιδεολογία. Ιδού το δήγμα.
Τετάρτη 28 Ιανουαρίου 2015
Δευτέρα 26 Ιανουαρίου 2015
Αλλαγή
Ποιητής δεν είμαι, αλλά δεν αντέχω να μην παραθέσω το τρίστιχο που μου ήρθε στο νου σήμερα το πρωί: ‘Εκεί που γύριζα αμέριμνος και σφύριζα
και τα λουλούδια στα παρτέρια μύριζα
ακούω κάποιους να φωνάζουν ΣΥΡΙΖΑ’.
Τα τελευταία χρόνια έδειξαν ότι το ‘πέρασμα’ κάποιων ποδοσφαιρικών ομάδων από την Α΄ στη Β΄ κατηγορία καλό τις έκανε, αναγκάζοντάς τες να διορθώσουν τα κακώς κείμενα μέσα τους. Κατά ανάλογο τρόπο, δεν βλάπτει να περνούν και τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας από τέτοιους υποβιβασμούς, όπως έγινε στις χθεσινές εκλογές. Ίσως τότε θα μάθουν να βλέπουν την ανάγκη για εθνική ομοψυχία και στρατηγική με διαφορετικό μάτι και όχι με το αγέρωχο βλέμμα του Βασιλιά Ήλιου (‘L’ etat c'est moi’). Ελπίζω μόνο η μέχρι τώρα αντιπολίτευση να δείξει την απαιτούμενη σύνεση ως κυβέρνηση και να μην επιχειρήσει να αποκτήσει κυβερνητική εμπειρία επαναλαμβάνοντας τα λάθη των άλλων. Διότι χρόνος δεν υπάρχει.
και τα λουλούδια στα παρτέρια μύριζα
ακούω κάποιους να φωνάζουν ΣΥΡΙΖΑ’.
Τα τελευταία χρόνια έδειξαν ότι το ‘πέρασμα’ κάποιων ποδοσφαιρικών ομάδων από την Α΄ στη Β΄ κατηγορία καλό τις έκανε, αναγκάζοντάς τες να διορθώσουν τα κακώς κείμενα μέσα τους. Κατά ανάλογο τρόπο, δεν βλάπτει να περνούν και τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας από τέτοιους υποβιβασμούς, όπως έγινε στις χθεσινές εκλογές. Ίσως τότε θα μάθουν να βλέπουν την ανάγκη για εθνική ομοψυχία και στρατηγική με διαφορετικό μάτι και όχι με το αγέρωχο βλέμμα του Βασιλιά Ήλιου (‘L’ etat c'est moi’). Ελπίζω μόνο η μέχρι τώρα αντιπολίτευση να δείξει την απαιτούμενη σύνεση ως κυβέρνηση και να μην επιχειρήσει να αποκτήσει κυβερνητική εμπειρία επαναλαμβάνοντας τα λάθη των άλλων. Διότι χρόνος δεν υπάρχει.
Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2015
Νοσταλγία
Ξεχάστε τα κόμματα, αγνοήστε τους υποψηφίους, τα exit poll, τις προβλέψεις, τους οιωνούς και τα εντόσθια των σφαγίων, τις απειλές, τους φανταστικούς εκβιασμούς και τις εξωφρενικές υποσχέσεις. Η μέρα των εκλογών για μένα είναι πάντα μέρα μνήμης, μια και επισκέπτομαι κάθε φορά το παλιό μου δημοτικό σχολείο.
Τα κτίρια ίδια (μέσα κι έξω), η αυλή σχεδόν ίδια (έχει χάσει το σκάμμα και το μονόζυγο, έχει αποκτήσει τρεις μπασκέτες), το υπόστεγο, οι κολώνες, τα πορτοπαράθυρα, οι αίθουσες, το χρώμα των τοίχων, το παλιό μπρούτζινο κουδούνι στα σκαλιά, εκεί που συναγωνιζόμασταν ποιος θα το χτυπήσει. Χωρίς γλωσσίδι πλέον, η τεχνολογία έχει προχωρήσει. Οι σκάλες που μας ανέβαζαν από το βασικό επίπεδο της Πρώτης στις μεγαλύτερες τάξεις έχουν με τα χρόνια αποκτήσει πρόσθετα κάγκελα, για να αποτρέπουν τις επικίνδυνες τσουλήθρες. Έξω από την πόρτα της Δευτέρας ο Νίκος είχε βάλει τρικλοποδιά στον Βασίλη: ο δεύτερος έσπασε το χέρι του, ο πρώτος άλλαξε σχολείο. Τον συνάντησα ξανά στο πανεπιστήμιο, μετά από δώδεκα χρόνια: τώρα διορθώνει σπασμένα χέρια κάπου στην Αγγλία.
Περπατώ το διάδρομο, φωτογραφίζω το σκηνικό, βγαίνω στην αυλή. Η φασαρία του διαλείμματος έρχεται στ’ αυτιά μου. Κυνηγητό, φωνές, ‘μήλα’, περιστασιακά και κανένας πετροπόλεμος με το απέναντι σχολείο, αψιμαχίες αγοριών και κοριτσιών, αναπαραστάσεις του Τρωικού πολέμου και άλλων ιστορικών γεγονότων, γυμναστικές επιδείξεις στο τέλος της χρονιάς, όλα περνούν κινηματογραφικά από τη μνήμη. Όπως και ο αγιασμός στην έναρξη του έτους, με συνήθη τελετουργό τον πατέρα μας. Από εδώ το παλιό μας ημιϋπόγειο νηπιαγωγείο με την κυρα-Ελενίτσα, στην απέναντι πλευρά το διαμέρισμα της Άννας, της επιστάτριάς μας. Η κυρία Μαρία, ο κύριος Τιμολέων, ο κύριος Ζήσης (ζει άραγε ακόμη ο τελευταίος;). Και η μεγάλη παρέα της τάξης: ο Χρήστος, ο Παναγιώτης, ο Λάκης, ο Πελέ, η Λουκία, η Μάρω, η Κούλα, η Αλίκη, η Νατάσα, κάπου εξήντα άτομα ήταν τα δυο τμήματα της Έκτης. Με κάποιους τα λέμε ακόμη πότε-πότε, για κάποιους άλλους μαθαίνω νέα από μακριά, τους περισσότερους δεν τους ξαναείδα από τότε. Μνημονεύω νοερά τον Μιχαλάκη, τον Πέτρο και τον άλλο Παναγιώτη που έχουν αφήσει τον κόσμο αυτό στα χρόνια που πέρασαν... μήπως και κανείς άλλος;
Τα κτίρια ίδια (μέσα κι έξω), η αυλή σχεδόν ίδια (έχει χάσει το σκάμμα και το μονόζυγο, έχει αποκτήσει τρεις μπασκέτες), το υπόστεγο, οι κολώνες, τα πορτοπαράθυρα, οι αίθουσες, το χρώμα των τοίχων, το παλιό μπρούτζινο κουδούνι στα σκαλιά, εκεί που συναγωνιζόμασταν ποιος θα το χτυπήσει. Χωρίς γλωσσίδι πλέον, η τεχνολογία έχει προχωρήσει. Οι σκάλες που μας ανέβαζαν από το βασικό επίπεδο της Πρώτης στις μεγαλύτερες τάξεις έχουν με τα χρόνια αποκτήσει πρόσθετα κάγκελα, για να αποτρέπουν τις επικίνδυνες τσουλήθρες. Έξω από την πόρτα της Δευτέρας ο Νίκος είχε βάλει τρικλοποδιά στον Βασίλη: ο δεύτερος έσπασε το χέρι του, ο πρώτος άλλαξε σχολείο. Τον συνάντησα ξανά στο πανεπιστήμιο, μετά από δώδεκα χρόνια: τώρα διορθώνει σπασμένα χέρια κάπου στην Αγγλία.
Περπατώ το διάδρομο, φωτογραφίζω το σκηνικό, βγαίνω στην αυλή. Η φασαρία του διαλείμματος έρχεται στ’ αυτιά μου. Κυνηγητό, φωνές, ‘μήλα’, περιστασιακά και κανένας πετροπόλεμος με το απέναντι σχολείο, αψιμαχίες αγοριών και κοριτσιών, αναπαραστάσεις του Τρωικού πολέμου και άλλων ιστορικών γεγονότων, γυμναστικές επιδείξεις στο τέλος της χρονιάς, όλα περνούν κινηματογραφικά από τη μνήμη. Όπως και ο αγιασμός στην έναρξη του έτους, με συνήθη τελετουργό τον πατέρα μας. Από εδώ το παλιό μας ημιϋπόγειο νηπιαγωγείο με την κυρα-Ελενίτσα, στην απέναντι πλευρά το διαμέρισμα της Άννας, της επιστάτριάς μας. Η κυρία Μαρία, ο κύριος Τιμολέων, ο κύριος Ζήσης (ζει άραγε ακόμη ο τελευταίος;). Και η μεγάλη παρέα της τάξης: ο Χρήστος, ο Παναγιώτης, ο Λάκης, ο Πελέ, η Λουκία, η Μάρω, η Κούλα, η Αλίκη, η Νατάσα, κάπου εξήντα άτομα ήταν τα δυο τμήματα της Έκτης. Με κάποιους τα λέμε ακόμη πότε-πότε, για κάποιους άλλους μαθαίνω νέα από μακριά, τους περισσότερους δεν τους ξαναείδα από τότε. Μνημονεύω νοερά τον Μιχαλάκη, τον Πέτρο και τον άλλο Παναγιώτη που έχουν αφήσει τον κόσμο αυτό στα χρόνια που πέρασαν... μήπως και κανείς άλλος;
Μου έρχεται στο νου και μια επίκαιρη ανάμνηση (τότε βέβαια δεν ψήφιζα...). Την εποχή εκείνη το σχολείο έκλεινε το μεσημέρι της προεκλογικής Παρασκευής με την εγκατάσταση ένοπλης στρατιωτικής φρουράς, και ξανάνοιγε την μετεκλογική Τρίτη. Γλιτώναμε δυο με τρεις μέρες μάθημα (περιλαμβανομένου και του Σαββάτου). Σήμερα σε όλο το συγκρότημα βλέπω έναν μεμονωμένο αστυφύλακα, συμβολική παρουσία. Κάτι έχει αλλάξει στον πολιτικό μας πολιτισμό, τουλάχιστον στα φαινόμενα.
Φεύγω από το κάστρο της μνήμης και περνάω από τον κατάκοιτο θείο Γρηγόρη για τις ευχές για τη γιορτή του: πού η καλή εκείνη εποχή που μας πήγαινε για μπάνιο στην Περαία με το παλιό Ρενώ Ντωφίν; Έχει το ραδιόφωνο στη διαπασών: ‘Περασμένες μου αγάπες κι όνειρα που σβήσατε, με το πέρασμα του χρόνου την ανάμνηση του πόνου στην καρδιά μου αφήσατε...’. Η εκπληκτική φωνή της Μαίρης Λίντα και το δεξιοτεχνικό μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη συμμετέχουν στη μηχανή του χρόνου, πηγαίνοντάς με πενήντα χρόνια πίσω. Λες και ήταν χθες, τότε που όλοι ζούσαμε αλλιώς.
Φεύγω από το κάστρο της μνήμης και περνάω από τον κατάκοιτο θείο Γρηγόρη για τις ευχές για τη γιορτή του: πού η καλή εκείνη εποχή που μας πήγαινε για μπάνιο στην Περαία με το παλιό Ρενώ Ντωφίν; Έχει το ραδιόφωνο στη διαπασών: ‘Περασμένες μου αγάπες κι όνειρα που σβήσατε, με το πέρασμα του χρόνου την ανάμνηση του πόνου στην καρδιά μου αφήσατε...’. Η εκπληκτική φωνή της Μαίρης Λίντα και το δεξιοτεχνικό μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη συμμετέχουν στη μηχανή του χρόνου, πηγαίνοντάς με πενήντα χρόνια πίσω. Λες και ήταν χθες, τότε που όλοι ζούσαμε αλλιώς.
Παρασκευή 23 Ιανουαρίου 2015
Αλήθεια
Ίσως η μόνη εκδοχή της αλήθειας την εποχή αυτή που προσεγγίζει την πραγματικότητα...
[Σκίτσο Ηλ. Μακρή, Καθημερινή 23/1/2015]
Πέμπτη 22 Ιανουαρίου 2015
Φρέσκο πράμα
Για νωπή λαϊκή εντολή ακούμε κάθε τόσο να γίνεται λόγος..., αλλά πόσο ‘νωπή’ πρέπει να είναι; Αν σκεφθούμε ότι πριν από ένα-δυο χρόνια έγινε επική μάχη διαρκείας στο κοινοβούλιο για το πόσων ημερών πρέπει να είναι το γάλα για να μπορεί νομικά να λέγεται φρέσκο, μπορούμε να προεκτείνουμε ανάλογα τη σκέψη μας. Θεωρητικά βέβαια, με βάση το ισχύον Σύνταγμα, η ημερομηνία λήξης της εντολής διακυβέρνησης είναι τέσσερα χρόνια από την έκδοσή της. Ωστόσο, κατά ανεξήγητο τρόπο, φαίνεται ότι το κυβερνητικό ‘γάλα’ ξυνίζει πολύ γρήγορα στον τόπο μας: συνήθως δεν περνάει ένα εξάμηνο (άντε χρόνος το πολύ) από τις εκλογές, και η εκάστοτε αντιπολίτευση ζητάει προσφυγή στην κάλπη για ‘νωπή’ εντολή (μήπως αυτό εννοούσε εκείνη η παλιά διαφήμιση που μιλούσε για ‘Πιο φρέσκο κι απ’ το φρέσκο’;). Της ώρας και να καίει! Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια ζούμε και το ασυνήθιστο φαινόμενο να επιδιώκει την ‘φρεσκάδα’ της εντολής η ίδια η κυβέρνηση, με αποτέλεσμα συνήθως το ζεμάτισμά της. Μάλλον στο μακράς παστερίωσης θα πρέπει να το γυρίσουμε. Ή στη σκόνη.
Τετάρτη 21 Ιανουαρίου 2015
Καρλ Σάντμπεργκ
Μου έστειλαν πρόσφατα μια ανθολογία από ρήσεις του βραβευμένου Αμερικανού ποιητή Καρλ Σάντμπεργκ (1878-1967). Τις βρήκα πολύ ενδιαφέρουσες (κάποιες μάλιστα και επίκαιρες), και σας τις χαρίζω:
- Ο χρόνος είναι το νόμισμα της ζωής σου. Είναι το μοναδικό νόμισμα που έχεις και μόνο εσύ μπορείς να αποφασίσεις πώς θα το ξοδεύεις. Πρόσεχε μόνο μην αφήνεις άλλους ανθρώπους να το ξοδεύουν αυτοί για σένα.
- Το μυστικό της ευτυχίας είναι να θαυμάζεις χωρίς να επιθυμείς.
- Ο θυμός είναι το πιο ανίσχυρο από όλα τα πάθη. Δεν έχει κανένα αποτέλεσμα και ζημιώνει περισσότερο αυτόν που κατέχεται από αυτό παρά αυτόν προς τον οποίο απευθύνεται.
- Έχω μάθει πως δεν πρέπει να εμπιστεύομαι την κρίση των καλών φίλων.
- Πίσω από κάθε αποτυχημένη προσπάθεια και κάθε ήττα βρίσκεται το γέλιο της σοφίας, αν μπορείς να το ακούσεις.
- Όταν ένα έθνος βρίσκεται σε πτώση, όταν μια κοινωνία καταρρέει, μια παράμετρος μπορεί να βρεθεί πάντα: έχουν ξεχάσει από πού έρχονται. Έχουν χάσει επαφή με αυτό που τους ένωσε στην αρχή.
- Η ζωή είναι σαν ένα κρεμμύδι. Ξεφλουδίζεις ένα-ένα τα στρώματα και καμιά φορά κλαις.
- Ένα μωρό είναι η άποψη του Θεού ότι η ζωή πρέπει να συνεχιστεί.
- Τίποτα δεν συμβαίνει αν πρώτα δεν ονειρευτούμε.
- Να αγαπάς τον γείτονα όπως τον εαυτό σου. Αλλά μην γκρεμίσεις το φράχτη.
- Όλοι οι πολιτικοί πρέπει να έχουν τρία καπέλα: ένα για να πετούν στο ρινγκ, ένα για να μιλούν και ένα για να βγάζουν από μέσα λαγούς όταν εκλεγούν.
Δευτέρα 19 Ιανουαρίου 2015
Ευπρέπεια
Προ ημερών η Καθημερινή δημοσίευσε άρθρο του Τ. Θεοδωρόπουλου με τίτλο ‘Υπάρχει και η αστική αγωγή’, που αναφερόταν, νοσταλγικά θά έλεγα, στην ευπρέπεια που έχει πάει περίπατο στις μέρες μας, όταν γνωστοί δημοσιογράφοι βρίζουν από ραδιοφώνου τον πρωθυπουργό και όταν η χυδαιολογία έχει γίνει περίπου αποδεκτή συμπεριφορά. Κάλλιο αργά παρά ποτέ.
Ή καλύτερα, ποτέ δεν είναι αργά για να συνειδητοποιήσουμε ότι η στοιχειώδης ευγένεια, αυτό που κάποτε ονομάζαμε ‘καλούς τρόπους’ (που δεν είναι το ίδιο με το επιτηδευμένο, εξεζητημένο και εισαγόμενο savoir vivre) και το βαθμολογούσαμε ως ‘διαγωγή’ στα σχολεία, δεν είναι απλώς ένα άχρηστο περιτύλιγμα στον κοινωνικό μας βίο, αλλά ένα είδος ‘κόλλας’ που μας κρατάει σε αρμονική συνοχή για να μην αρχίσουμε να τρωγόμαστε μεταξύ μας. Θυμούμαι πάντα με ευγνωμοσύνη τη δασκάλα μας που επαναλάμβανε με κάθε ευκαιρία μια φράση από το τότε αναγνωστικό της Γ΄ Δημοτικού (αν δεν κάνω λάθος): «Τι να τα κάνουμε, παιδί μου, τα γράμματα, όταν λείπει η καλή συμπεριφορά;». Στις δεκαετίες που πέρασαν η εκπαίδευση έγινε ‘αντιαυταρχική’, και η αγωγή των αυριανών πολιτών πέρασε στα πολύ ψιλά γράμματα... με τις γνωστές συνέπειες.
Με την αφορμή αυτή σκέφτομαι ότι με τη δική μας στάση απέναντι στα δημόσια πρόσωπα συμβάλλουμε και στη διαμόρφωση του πολιτικού βίου. Όπως με το να θεωρούμε π.χ. a priori τους δημοσίους υπαλλήλους ‘τεμπέληδες’ ή ό,τι άλλο, ουσιαστικά προβάλλουμε σ’ αυτούς, υποθάλπουμε και τελικά διαμορφώνουμε ακριβώς αυτό το μοντέλο του υπαλλήλου, έτσι και με το να ‘ποδοσφαιροποιούμε’ και να κατεβάζουμε στο επίπεδο του ‘χύδην όχλου’ τους πολιτικούς τους κάνουμε όμοιους μ’ αυτόν. Μετά, τί περιμένουμε; Μήπως μια κάποια απόσταση ασφαλείας θα έκανε και τους πολίτες και τους άρχοντες λίγο πιο σοβαρούς στο ρόλο τους;
Ή καλύτερα, ποτέ δεν είναι αργά για να συνειδητοποιήσουμε ότι η στοιχειώδης ευγένεια, αυτό που κάποτε ονομάζαμε ‘καλούς τρόπους’ (που δεν είναι το ίδιο με το επιτηδευμένο, εξεζητημένο και εισαγόμενο savoir vivre) και το βαθμολογούσαμε ως ‘διαγωγή’ στα σχολεία, δεν είναι απλώς ένα άχρηστο περιτύλιγμα στον κοινωνικό μας βίο, αλλά ένα είδος ‘κόλλας’ που μας κρατάει σε αρμονική συνοχή για να μην αρχίσουμε να τρωγόμαστε μεταξύ μας. Θυμούμαι πάντα με ευγνωμοσύνη τη δασκάλα μας που επαναλάμβανε με κάθε ευκαιρία μια φράση από το τότε αναγνωστικό της Γ΄ Δημοτικού (αν δεν κάνω λάθος): «Τι να τα κάνουμε, παιδί μου, τα γράμματα, όταν λείπει η καλή συμπεριφορά;». Στις δεκαετίες που πέρασαν η εκπαίδευση έγινε ‘αντιαυταρχική’, και η αγωγή των αυριανών πολιτών πέρασε στα πολύ ψιλά γράμματα... με τις γνωστές συνέπειες.
Με την αφορμή αυτή σκέφτομαι ότι με τη δική μας στάση απέναντι στα δημόσια πρόσωπα συμβάλλουμε και στη διαμόρφωση του πολιτικού βίου. Όπως με το να θεωρούμε π.χ. a priori τους δημοσίους υπαλλήλους ‘τεμπέληδες’ ή ό,τι άλλο, ουσιαστικά προβάλλουμε σ’ αυτούς, υποθάλπουμε και τελικά διαμορφώνουμε ακριβώς αυτό το μοντέλο του υπαλλήλου, έτσι και με το να ‘ποδοσφαιροποιούμε’ και να κατεβάζουμε στο επίπεδο του ‘χύδην όχλου’ τους πολιτικούς τους κάνουμε όμοιους μ’ αυτόν. Μετά, τί περιμένουμε; Μήπως μια κάποια απόσταση ασφαλείας θα έκανε και τους πολίτες και τους άρχοντες λίγο πιο σοβαρούς στο ρόλο τους;
Κυριακή 18 Ιανουαρίου 2015
Λυχνάρια
Ο Giovannino Guareschi ήταν Ιταλός δημοσιογράφος και χιουμορίστας (πέθανε το 1968) που έγινε γνωστός κυρίως για τον ήρωά του, τον ‘επαρχιώτη παπά’ Δον Καμίλλο, που βρίσκεται πάντα σε φιλική αντιδικία με τον Κομμουνιστή δήμαρχο Πεπόνε, αλλά συνηθίζει να συνομιλεί και με τον Κύριο μέσα στην εκκλησία. Όπως λέει ο συγγραφέας στον πρόλογό του, ο Κύριος που μιλάει είναι ο δικός του Χριστός, η φωνή της συνειδήσεώς του. Το παρακάτω απόσπασμα από έναν τέτοιο διάλογο έχει γενικότερη εφαρμογή, ακόμη και στις μέρες μας (το δημοσίευσα παλιότερα ΕΔΩ, μετάφραση δική μου).
‘Κύριε, οι ιδέες είναι πεπερασμένες; Υπάρχει απόθεμα νέων ιδεών ή έχουν σκεφτεί οι άνθρωποι όλα όσα υπήρχαν για να σκεφτούν;’
‘Δον Καμίλλο, τι εννοείς όταν λες ιδέες;’
‘Σαν φτωχός επαρχιώτης παπάς, το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι οι ιδέες είναι λυχνάρια που λάμπουν μέσα στη νύχτα της ανθρώπινης άγνοιας και φωτίζουν κάποια νέα πτυχή του μεγαλείου του Δημιουργού.’
Ο Κύριος συγκινήθηκε.
‘Φτωχέ επαρχιώτη παπά,’ είπε, ‘δεν πέφτεις και πολύ έξω. Κάποτε εκατό άνθρωποι ήταν κλεισμένοι σ’ ένα τεράστιο σκοτεινό δωμάτιο, και καθένας είχε ένα σβησμένο λυχνάρι. Ένας απ’ αυτούς κατάφερε να ανάψει το λυχνάρι του, κι έτσι μπορούσαν όλοι να δουν και να γνωρίσουν ο ένας τον άλλο. Καθώς οι υπόλοιποι άναβαν τα δικά τους λυχνάρια, όλο και περισσότερα από τα πράγματα γύρω τους έρχονταν στο φως, ώσπου στο τέλος τα πάντα μέσα στο δωμάτιο φάνηκαν καλά και ωραία. Τώρα πρόσεξε καλά, Δον Καμίλλο. Υπήρχαν εκατό λυχνάρια, αλλά μόνο μια ιδέα. Ωστόσο, χρειάστηκε το φως όλων των λυχναριών για να αποκαλυφθούν όλες οι λεπτομέρειες του δωματίου. Κάθε φλόγα ήταν το ένα εκατοστό μιας μεγάλης ιδέας, ενός μεγάλου φωτός, της ιδέας της ύπαρξης και του μεγαλείου του Δημιουργού. Ήταν σαν κάποιος να είχε σπάσει ένα αγαλματάκι σε εκατό κομμάτια και να είχε δώσει από ένα κομμάτι σε εκατό ανθρώπους. Οι εκατό άνθρωποι προσπάθησαν ψαχουλεύοντας να ταιριάσουν τα κομμάτια κι έφτιαξαν χιλιάδες λανθασμένες φιγούρες μέχρι που στο τέλος τα ένωσαν σωστά. Ξαναλέω, Δον Καμίλλο, ότι ο κάθε άνθρωπος άναψε το δικό του λυχνάρι, και το φως των εκατό λυχναριών μαζί ήταν Αλήθεια και Αποκάλυψη. Αυτό θα έπρεπε να τους ικανοποιήσει. Όμως καθένας τους σκέφτηκε ότι η ομορφιά των πραγμάτων που έβλεπε γύρω του οφειλόταν στο φως του δικού του λυχναριού που τους είχε βγάλει από το σκοτάδι. Μερικοί έφτασαν να λατρεύουν τα λυχνάρια τους, κι άλλοι περιπλανήθηκαν σε διάφορες μεριές ώσπου το μεγάλο φως διασπάσθηκε σε εκατό φλόγες, που καθεμιά μπορούσε να φωτίσει μόνο ένα κλάσμα της αλήθειας. Βλέπεις λοιπόν, Δον Καμίλλο, ότι τα εκατό λυχνάρια πρέπει να ενωθούν πάλι για να βρουν το αληθινό φως. Σήμερα οι άνθρωποι τριγυρίζουν δύσπιστα, καθένας με το φως του λυχναριού του, με μια περιοχή μελαγχολικού σκοταδιού γύρω τους, και καθένας πιάνεται από τη μικρότερη λεπτομέρεια του αντικειμένου που καταφέρνει να φωτίσει μόνος του. Κι έτσι λέω ότι ιδέες δεν υπάρχουν: υπάρχει μόνο μια Ιδέα, μια Αλήθεια με εκατό πλευρές. Οι ιδέες δεν είναι ούτε πεπερασμένες ούτε τελειωμένες, διότι υπάρχει μόνο αυτή η μια και αιώνια Ιδέα. Οι άνθρωποι όμως πρέπει να ενωθούν ξανά μεταξύ τους, όπως εκείνοι στο τεράστιο δωμάτιο.’
‘Δον Καμίλλο, τι εννοείς όταν λες ιδέες;’
‘Σαν φτωχός επαρχιώτης παπάς, το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι οι ιδέες είναι λυχνάρια που λάμπουν μέσα στη νύχτα της ανθρώπινης άγνοιας και φωτίζουν κάποια νέα πτυχή του μεγαλείου του Δημιουργού.’
Ο Κύριος συγκινήθηκε.
‘Φτωχέ επαρχιώτη παπά,’ είπε, ‘δεν πέφτεις και πολύ έξω. Κάποτε εκατό άνθρωποι ήταν κλεισμένοι σ’ ένα τεράστιο σκοτεινό δωμάτιο, και καθένας είχε ένα σβησμένο λυχνάρι. Ένας απ’ αυτούς κατάφερε να ανάψει το λυχνάρι του, κι έτσι μπορούσαν όλοι να δουν και να γνωρίσουν ο ένας τον άλλο. Καθώς οι υπόλοιποι άναβαν τα δικά τους λυχνάρια, όλο και περισσότερα από τα πράγματα γύρω τους έρχονταν στο φως, ώσπου στο τέλος τα πάντα μέσα στο δωμάτιο φάνηκαν καλά και ωραία. Τώρα πρόσεξε καλά, Δον Καμίλλο. Υπήρχαν εκατό λυχνάρια, αλλά μόνο μια ιδέα. Ωστόσο, χρειάστηκε το φως όλων των λυχναριών για να αποκαλυφθούν όλες οι λεπτομέρειες του δωματίου. Κάθε φλόγα ήταν το ένα εκατοστό μιας μεγάλης ιδέας, ενός μεγάλου φωτός, της ιδέας της ύπαρξης και του μεγαλείου του Δημιουργού. Ήταν σαν κάποιος να είχε σπάσει ένα αγαλματάκι σε εκατό κομμάτια και να είχε δώσει από ένα κομμάτι σε εκατό ανθρώπους. Οι εκατό άνθρωποι προσπάθησαν ψαχουλεύοντας να ταιριάσουν τα κομμάτια κι έφτιαξαν χιλιάδες λανθασμένες φιγούρες μέχρι που στο τέλος τα ένωσαν σωστά. Ξαναλέω, Δον Καμίλλο, ότι ο κάθε άνθρωπος άναψε το δικό του λυχνάρι, και το φως των εκατό λυχναριών μαζί ήταν Αλήθεια και Αποκάλυψη. Αυτό θα έπρεπε να τους ικανοποιήσει. Όμως καθένας τους σκέφτηκε ότι η ομορφιά των πραγμάτων που έβλεπε γύρω του οφειλόταν στο φως του δικού του λυχναριού που τους είχε βγάλει από το σκοτάδι. Μερικοί έφτασαν να λατρεύουν τα λυχνάρια τους, κι άλλοι περιπλανήθηκαν σε διάφορες μεριές ώσπου το μεγάλο φως διασπάσθηκε σε εκατό φλόγες, που καθεμιά μπορούσε να φωτίσει μόνο ένα κλάσμα της αλήθειας. Βλέπεις λοιπόν, Δον Καμίλλο, ότι τα εκατό λυχνάρια πρέπει να ενωθούν πάλι για να βρουν το αληθινό φως. Σήμερα οι άνθρωποι τριγυρίζουν δύσπιστα, καθένας με το φως του λυχναριού του, με μια περιοχή μελαγχολικού σκοταδιού γύρω τους, και καθένας πιάνεται από τη μικρότερη λεπτομέρεια του αντικειμένου που καταφέρνει να φωτίσει μόνος του. Κι έτσι λέω ότι ιδέες δεν υπάρχουν: υπάρχει μόνο μια Ιδέα, μια Αλήθεια με εκατό πλευρές. Οι ιδέες δεν είναι ούτε πεπερασμένες ούτε τελειωμένες, διότι υπάρχει μόνο αυτή η μια και αιώνια Ιδέα. Οι άνθρωποι όμως πρέπει να ενωθούν ξανά μεταξύ τους, όπως εκείνοι στο τεράστιο δωμάτιο.’
[Giovanni Guareschi, Ο Δον Καμίλλο και ο άσωτος γιός.
Από την έκδοση Penguin 1952, σελ. 137-138]
Σάββατο 17 Ιανουαρίου 2015
Παραπλεύρως
Και πάλι στο προσκήνιο η περιβόητη ‘ελευθερία της έκφρασης’, μια και η ειδησεογραφία μας πληροφορεί ότι χθες στον Νίγηρα τέσσερα άτομα έχασαν τη ζωή τους και δεκάδες τραυματίσθηκαν, ενώ πυρπολήθηκαν Χριστιανικές εκκλησίες και καταστήματα σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας εναντίον του σκίτσου του Μωάμεθ που δημοσίευσε προχθές η εφημερίδα ‘Charlie Ηebdo’, έστω και με τον τίτλο ‘Όλα συγχωρημένα’. Φαίνεται ότι για κάποιους ισχύει εκείνος ο παλιός τίτλος από γουέστερν σπαγγέτι: ‘Ο Θεός συγχωρεί, εγώ όχι’.
Στα σοβαρά λοιπόν, μια και η ανθρώπινη ζωή δεν είναι αστεία υπόθεση. Καλή η ελευθερία του λόγου, άξια υπεράσπισης, πουλάει και σαν σύνθημα, ενώνει και εκατομμύρια φιλελεύθερους απ’ όλες τις χώρες σε μεγάλες συγκεντρώσεις ανά τον πολιτισμένο κόσμο. Την προστατεύει και η νομοθεσία. Όμως ποια νομοθεσία, ποια διαμαρτυρία, ποια λαϊκή ετυμηγορία ή άλλη θεσμική ή επίσημη διαδικασία μπορεί να προστατεύσει από τον φανατικό, τον αυτόχειρα βομβιστή, τον παρανοϊκό, τον μανιακό; Και όχι μόνο σε μια συγκεκριμένη περιοχή που σχετίσθηκε με το αρχικό επεισόδιο και θα ζει πλέον επ’ αόριστον σε κατάσταση φόβου και αυξημένου συναγερμού, αλλά σε άλλη γωνιά του πλανήτη. Με θύματα ανθρώπους που δεν είχαν καμία σχέση με τους αρχικούς ‘δράστες’ και δεν θα έπρεπε να έχουν κανένα λόγο να φοβούνται, να φυλάγονται, να προσέχουν, να είναι υπό φρούρηση. Δηλαδή, αθώα θύματα. Ακριβά πληρώνουν κάποιοι άλλοι την δική μας πολυδιαφημισμένη ‘ελευθερία της βλασφημίας’. Τους ρωτήσαμε αν θέλουν να γίνουν μάρτυρες για λογαριασμό μας;
Όταν ένας τρομοκράτης τινάζει στον αέρα αθώο κόσμο, η κοινή γνώμη εκδηλώνει τον αποτροπιασμό της για το τυφλό χτύπημα. Όταν ένα αεροπλάνο βομβαρδίζει ‘κατά λάθος’ κατοικημένες περιοχές με θύματα αμάχους, οι Μεγάλοι ‘απολογούνται’ για τις παράπλευρες απώλειες. Για τις παράπλευρες απώλειες της ‘χιουμοριστικής’ βλασφημίας θα ζητήσει κανείς συγγνώμη; Alors, je ne sui pas Charlie!
Στα σοβαρά λοιπόν, μια και η ανθρώπινη ζωή δεν είναι αστεία υπόθεση. Καλή η ελευθερία του λόγου, άξια υπεράσπισης, πουλάει και σαν σύνθημα, ενώνει και εκατομμύρια φιλελεύθερους απ’ όλες τις χώρες σε μεγάλες συγκεντρώσεις ανά τον πολιτισμένο κόσμο. Την προστατεύει και η νομοθεσία. Όμως ποια νομοθεσία, ποια διαμαρτυρία, ποια λαϊκή ετυμηγορία ή άλλη θεσμική ή επίσημη διαδικασία μπορεί να προστατεύσει από τον φανατικό, τον αυτόχειρα βομβιστή, τον παρανοϊκό, τον μανιακό; Και όχι μόνο σε μια συγκεκριμένη περιοχή που σχετίσθηκε με το αρχικό επεισόδιο και θα ζει πλέον επ’ αόριστον σε κατάσταση φόβου και αυξημένου συναγερμού, αλλά σε άλλη γωνιά του πλανήτη. Με θύματα ανθρώπους που δεν είχαν καμία σχέση με τους αρχικούς ‘δράστες’ και δεν θα έπρεπε να έχουν κανένα λόγο να φοβούνται, να φυλάγονται, να προσέχουν, να είναι υπό φρούρηση. Δηλαδή, αθώα θύματα. Ακριβά πληρώνουν κάποιοι άλλοι την δική μας πολυδιαφημισμένη ‘ελευθερία της βλασφημίας’. Τους ρωτήσαμε αν θέλουν να γίνουν μάρτυρες για λογαριασμό μας;
Όταν ένας τρομοκράτης τινάζει στον αέρα αθώο κόσμο, η κοινή γνώμη εκδηλώνει τον αποτροπιασμό της για το τυφλό χτύπημα. Όταν ένα αεροπλάνο βομβαρδίζει ‘κατά λάθος’ κατοικημένες περιοχές με θύματα αμάχους, οι Μεγάλοι ‘απολογούνται’ για τις παράπλευρες απώλειες. Για τις παράπλευρες απώλειες της ‘χιουμοριστικής’ βλασφημίας θα ζητήσει κανείς συγγνώμη; Alors, je ne sui pas Charlie!
Παρασκευή 16 Ιανουαρίου 2015
Φαινόμενα
Το 'έξωθεν του ποτηρίου και της παροψίδος' δεν μας εξασφαλίζει και την εσωτερική ποιότητα, όπως μας λέει και ο Ευαγγελικός λόγος. Έτσι τα φαινόμενα και η επιφάνεια συχνά κρύβουν δυσάρεστες και ανθυγιεινές εκπλήξεις. Στην ίδια περικοπή, απευθυνόμενος προς τους Φαρισαίους ο Κύριος τους παρομοίασε με 'τάφους κεκονιαμένους' που απ' έξω είναι περίτεχνα διακοσμημένοι, ενώ μέσα είναι γεμάτοι από νεκρά οστά και κάθε ακαθαρσία. Απόδειξη, το κατακόκκινο μήλο της φωτογραφίας.
Χωρίς να θέλω να σας βάλω ιδέες, μπορείτε να εφαρμόσετε το παράδειγμα σε οποιαδήποτε σύγχρονη και τρέχουσα κατάσταση..., εν όψει και των εκλογών. Όπως λέγαμε στο στρατό κάποτε, "εννιά και νύχτωσε".
Πέμπτη 15 Ιανουαρίου 2015
Χύμα
Αναδημοσιεύω την παρακάτω επιστολή με τίτλο 'Όλα είναι χύμα' από τη σημερινή Καθημερινή. Δεν γνωρίζω άλλες λεπτομέρειες για το θέμα, αλλά αναρωτιέμαι αν και στην περίπτωση αυτή υπάρχει άραγε καπνός χωρίς φωτιά. Ή φωτιά χωρίς το λαδάκι της. Κρίνετε μόνοι σας.
Κύριε διευθυντά
Ανάμεσα στις κακές ειδήσεις γύρω από το ναυάγιο ήταν και ότι στο πλοίο βρίσκονταν φορτωμένα 185 βυτιοφόρα γεμάτα (χύμα) λάδι για την Ιταλία. Αυτή την εποχή, λόγω των γνωστών προβλημάτων της παραγωγής στην Ιταλία και την Ισπανία, παρουσιάζεται μια εξαιρετική ευκαιρία να προωθηθεί το συσκευασμένο ελληνικό λάδι σε περισσότερα διεθνή ράφια και σε μεγαλύτερες ποσότητες. Αντ’ αυτού, εμείς συνεχίζουμε να πουλάμε τα «χρυσά» μας λάδια στους έξυπνους Ιταλούς χύμα, που τα εξάγουν ως ιταλικά και, φυσικά, σε πολύ υψηλότερες τιμές. Βέβαια, αυτό γίνεται για πολλά χρόνια, αφού Πολιτεία και επιχειρηματίες του κλάδου δεν πράττουν τα αυτονόητα. Δυστυχώς, το λάδι δεν είναι το μόνο ελληνικό προϊόν που εξάγεται χύμα και αυτό γιατί δεν υπάρχει στη χώρα μας εξαγωγική στρατηγική και σχέδιο. Θα μου πείτε, μήπως υπάρχει στρατηγική σε κάποιον άλλο τομέα; Δεν είναι αυτός ένας από τους βασικούς λόγους που φτάσαμε εδώ; Δρ Θανάσης Φροντιστής - Οικονομολόγος
Κύριε διευθυντά
Ανάμεσα στις κακές ειδήσεις γύρω από το ναυάγιο ήταν και ότι στο πλοίο βρίσκονταν φορτωμένα 185 βυτιοφόρα γεμάτα (χύμα) λάδι για την Ιταλία. Αυτή την εποχή, λόγω των γνωστών προβλημάτων της παραγωγής στην Ιταλία και την Ισπανία, παρουσιάζεται μια εξαιρετική ευκαιρία να προωθηθεί το συσκευασμένο ελληνικό λάδι σε περισσότερα διεθνή ράφια και σε μεγαλύτερες ποσότητες. Αντ’ αυτού, εμείς συνεχίζουμε να πουλάμε τα «χρυσά» μας λάδια στους έξυπνους Ιταλούς χύμα, που τα εξάγουν ως ιταλικά και, φυσικά, σε πολύ υψηλότερες τιμές. Βέβαια, αυτό γίνεται για πολλά χρόνια, αφού Πολιτεία και επιχειρηματίες του κλάδου δεν πράττουν τα αυτονόητα. Δυστυχώς, το λάδι δεν είναι το μόνο ελληνικό προϊόν που εξάγεται χύμα και αυτό γιατί δεν υπάρχει στη χώρα μας εξαγωγική στρατηγική και σχέδιο. Θα μου πείτε, μήπως υπάρχει στρατηγική σε κάποιον άλλο τομέα; Δεν είναι αυτός ένας από τους βασικούς λόγους που φτάσαμε εδώ; Δρ Θανάσης Φροντιστής - Οικονομολόγος
Τρίτη 13 Ιανουαρίου 2015
Αγιοκατάταξη
Έλεγε φίλος και συνάδελφος στον απόηχο της αναγγελίας: "Για σκέψου, κάποτε ακούγαμε για αγίους σαν κάτι μακρινό και θεωρητικό, τώρα φτάσαμε να τους έχουμε γνωρίσει στις μέρες μας!" Σκεφτόμουν κι εγώ ότι ισχύει ίσως εδώ εκείνος ο λόγος του Απ. Παύλου, ότι 'οὗ ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις', ώστε να μην έχουμε δκαιολογία ότι τάχα δεν είδαμε...
Υποσχέσεις
‘Κουράγιο: σε 13 μέρες θα βγει ο Αλέξης και τέλος στα βάσανά σας.’ Τον τίτλο αυτό αντιγράφω από εφημερίδα από τις όχι ιδιαίτερα σοβαρές (υπάρχουν άραγε;) για το απόλυτο ύφος και την μεγαλόστομη υπόσχεση ότι τα προβλήματά μας τελειώνουν. Κρατήστε τον για το αρχείο σας--ποτέ δεν ξέρετε τι γίνεται.
Στην ιατρική λέμε συχνά ότι καλό είναι να μην υποσχόμαστε θαύματα εκεί που τα πράγματα είναι αβέβαια, η έκβαση είναι αμφίρροπη, τα δεδομένα του αρρώστου μεταβάλλονται. Είναι προτιμότερο να είναι κανείς επιφυλακτικός, συγκρατημένος και προσεκτικός στην ενημέρωσή του, αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο της άσχημης εξέλιξης, παρά να τάξει τη γιατρειά και να του προκύψει... θάνατος. Καλύτερα να μας διαψεύσουν τα γεγονότα προς τη θετική πλευρά παρά προς την αρνητική. Τι γίνεται όμως στην πολιτική; Μπορείς να πεις στους ψηφοφόρους ότι τα προβλήματά τους δεν πρόκειται να λυθούν, απλώς θα αλλάξουν μορφή; Ότι θα αντικαταστήσουν ένα είδος κρίσης με ένα άλλο είδος, κρίσης και πάλι; Ότι η Σκύλλα και η Χάρυβδη εξακολουθούν να στέκονται στις δυο μεριές του περάσματος;
Όπως έλεγε ο Μπίσμαρκ, τα μεγαλύτερα ψέματα λέγονται μετά το κυνήγι, στη διάρκεια του πολέμου, ή πριν από τις εκλογές.
Στην ιατρική λέμε συχνά ότι καλό είναι να μην υποσχόμαστε θαύματα εκεί που τα πράγματα είναι αβέβαια, η έκβαση είναι αμφίρροπη, τα δεδομένα του αρρώστου μεταβάλλονται. Είναι προτιμότερο να είναι κανείς επιφυλακτικός, συγκρατημένος και προσεκτικός στην ενημέρωσή του, αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο της άσχημης εξέλιξης, παρά να τάξει τη γιατρειά και να του προκύψει... θάνατος. Καλύτερα να μας διαψεύσουν τα γεγονότα προς τη θετική πλευρά παρά προς την αρνητική. Τι γίνεται όμως στην πολιτική; Μπορείς να πεις στους ψηφοφόρους ότι τα προβλήματά τους δεν πρόκειται να λυθούν, απλώς θα αλλάξουν μορφή; Ότι θα αντικαταστήσουν ένα είδος κρίσης με ένα άλλο είδος, κρίσης και πάλι; Ότι η Σκύλλα και η Χάρυβδη εξακολουθούν να στέκονται στις δυο μεριές του περάσματος;
Όπως έλεγε ο Μπίσμαρκ, τα μεγαλύτερα ψέματα λέγονται μετά το κυνήγι, στη διάρκεια του πολέμου, ή πριν από τις εκλογές.
Σάββατο 10 Ιανουαρίου 2015
Θεατρι(νι)κά
Προς εκλογές βαδίζουμε, και με πίστη στην αρχή της κινητικότητας, για την οποία τόσος λόγος έγινε τον προηγούμενο χρόνο, έχει ενταθεί η προς κάθε κατεύθυνση τρεχάλα των πολιτικών, με τον κάθε πικραμένο να ψάχνει εναγωνίως ρόλο στην επερχόμενη μεγάλη ‘ρεβύ’ της ελληνικής πολιτικής σκηνής, πριν η εκμετάλλευσή της εκχωρηθεί σε ξένο επιχειρηματία επ‘ αόριστον... Παλαιοί και νέοι, ξεχασμένοι και παρωπλισμένοι, ακόμη και υπόδικοι, πρωταγωνιστές και κομπάρσοι και ζεν πρεμιέ, τραγικοί και κωμικοί, όλοι σπεύδουν να ενταχθούν σε κάποιο θίασο που θα τους εξασφαλίσει τον πιο πολλά υποσχόμενο ρόλο, για να προσπορίζονται τα προς το ζην χωρίς να σκάπτωσι, κατά τον καυστικό ορισμό του Εμμ. Ροΐδη*. Μερικοί ιδρύουν και δικό τους θίασο από υλικά ανακύκλωσης, πιστοί στο πράσινο 'πιστεύω' τους.
Κι εκείνο πάλι το πρωτότυπο, να βάζουν οι αρχηγοί των κομμάτων υποψηφιότητα σε δυο περιφέρειες για να σηματοδοτήσουν--τάχα μου--τον καημό τους ο ένας για τη Βόρειο Ελλάδα (Θεσσαλονίκη), ο άλλος για τις αγροτικές ρίζες του ΠΑΣΟΚ (Λάρισα); Μάλιστα, νυν επείσθημεν! Οι σηματοδότες είναι το παν.
*Για όποιον δεν τον γνωρίζει: ‘Κόμμα εἶναι ὁμὰς ἀνθρώπων εἰδότων ν᾿ ἀναγιγνώσκωσι καὶ νὰ ὀρθογραφῶσιν, ἐχόντων χεῖρας καὶ πόδας ὑγιεῖς ἀλλὰ μισούντων πᾶσαν ἐργασίαν, οἵτινες ἑνούμενοι ὑπὸ ἕνα ἀρχηγὸν οἱονδήποτε ζητοῦσι ν᾿ ἀναβιβάσωσιν αὐτὸν διὰ παντὸς μέσου εἰς τὴν ἕδραν τοῦ πρωθυπουργοῦ ἵνα παράσχῃ αὐτοῖς τὰ μέσα νὰ ζῶσιν χωρὶς νὰ σκάπτωσιν’.
Κι εκείνο πάλι το πρωτότυπο, να βάζουν οι αρχηγοί των κομμάτων υποψηφιότητα σε δυο περιφέρειες για να σηματοδοτήσουν--τάχα μου--τον καημό τους ο ένας για τη Βόρειο Ελλάδα (Θεσσαλονίκη), ο άλλος για τις αγροτικές ρίζες του ΠΑΣΟΚ (Λάρισα); Μάλιστα, νυν επείσθημεν! Οι σηματοδότες είναι το παν.
*Για όποιον δεν τον γνωρίζει: ‘Κόμμα εἶναι ὁμὰς ἀνθρώπων εἰδότων ν᾿ ἀναγιγνώσκωσι καὶ νὰ ὀρθογραφῶσιν, ἐχόντων χεῖρας καὶ πόδας ὑγιεῖς ἀλλὰ μισούντων πᾶσαν ἐργασίαν, οἵτινες ἑνούμενοι ὑπὸ ἕνα ἀρχηγὸν οἱονδήποτε ζητοῦσι ν᾿ ἀναβιβάσωσιν αὐτὸν διὰ παντὸς μέσου εἰς τὴν ἕδραν τοῦ πρωθυπουργοῦ ἵνα παράσχῃ αὐτοῖς τὰ μέσα νὰ ζῶσιν χωρὶς νὰ σκάπτωσιν’.
Παρασκευή 9 Ιανουαρίου 2015
Σύγχυση
Διαβάζω στο ηλεκτρονικό ΒΗΜΑ τα ακόλουθα βαρυσήμαντα: ‘Η διεθνής υπηρεσία που παρακολουθεί την περιστροφή της Γης ανακοίνωσε ότι το 2015 προγραμματίζεται να διαρκέσει ένα επιπλέον δευτερόλεπτο, μια αλλαγή που απειλεί να φέρει αναστάτωση στις υποδομές του Διαδικτύου, όπως συνέβη και την προηγούμενη φορά’. Με απλά λόγια, επειδή υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον ατομικό χρόνο (που εισήχθη από το 1972 και μετριέται με απόλυτα σταθερό ρυθμό) και τον αστρονομικό χρόνο (που παρουσιάζει μικρές αποκλίσεις διότι η περιστροφή της Γης εξαρτάται από διάφορους κοσμικούς παράγοντες), κάθε κάποια χρόνια δημιουργείται διαφορά ενός δευτερολέπτου που προστίθεται εμβόλιμα στον χρόνο που μετρούμε. Αυτό όμως δημιουργεί προβλήματα στα διάφορα υπολογιστικά συστήματα, στα GPS και άλλα προγράμματα του Διαδικτύου.
Σκέφτομαι ότι αρκεί ένα συμπαντικό δευτερόλεπτο για να μπερδέψει τα πιο πολύπλοκα ανθρώπινα κατασκευάσματα, για τα οποία τόση καύχηση κυκλοφορεί ανά τον κόσμο. Πώς το λέει η Παλαιά Διαθήκη πριν από τον Πύργο της Βαβέλ; ‘Δεῦτε καὶ καταβάντες συγχέωμεν αὐτῶν ἐκεῖ τὴν γλῶσσαν...’ Και τα κομπιούτερ.
Σκέφτομαι ότι αρκεί ένα συμπαντικό δευτερόλεπτο για να μπερδέψει τα πιο πολύπλοκα ανθρώπινα κατασκευάσματα, για τα οποία τόση καύχηση κυκλοφορεί ανά τον κόσμο. Πώς το λέει η Παλαιά Διαθήκη πριν από τον Πύργο της Βαβέλ; ‘Δεῦτε καὶ καταβάντες συγχέωμεν αὐτῶν ἐκεῖ τὴν γλῶσσαν...’ Και τα κομπιούτερ.
Πέμπτη 8 Ιανουαρίου 2015
Ακράτεια έκφρασης
Η ομαδική εκτέλεση των υπευθύνων και των σκιτσογράφων του γαλλικού σατιρικού περιοδικού ‘Charlie Hebdo’ από φανατικούς ισλαμιστές μ’ έκανε να ξανασκεφτώ κάποια πράγματα που με είχαν προβληματίσει ξανά στο παρελθόν με αφορμή ανάλογα περιστατικά σε διάφορες χώρες. Λοιπόν, έχουμε δυο χωριστά ζητήματα, που φτάνουν να διαπλέκονται και να φτιάχνουν έναν σύγχρονο Γόρδιο δεσμό.
Από τη μία μεριά δολοφονικός φανατισμός. Δεν υπάρχει κανένα ελαφρυντικό, καμιά δικαιολογία για την εν ψυχρώ εκτέλεση ανθρώπων, οποιασδήποτε εθνικότητας, επαγγελματικής τάξης, φυλής, ιδιότητας... , από άλλους «ανθρώπους» που ενεργούν κι αυτοί κινούμενοι από οποιαδήποτε μονομανία, ιδεολογία, θρησκοληψία... Τελεία.
Από την άλλη, μια ιδιόρρυθμη ερμηνεία της ελευθερίας της έκφρασης, που γίνεται ελευθερία του σαρκασμού, της λοιδορίας, της βίαιας χυδαιοποίησης όσων κάποιοι άλλοι άνθρωποι (σωστά ή λάθος, αδιάφορο) θεωρούν ανώτερα, άξια σεβασμού και τιμής. Σ’ έναν κόσμο που κατά τα άλλα κόπτεται για την πολιτική ορθότητα, που δεν χάνει ευκαιρία να παραθέτει άκομψα διπλές αντωνυμίες και άρθρα (ο/η, του/της) μην τύχει και κατηγορηθεί για σεξισμό, που καταδικάζει κάθε είδους διάκριση και μειωτική έκφραση για άλλους με βάση φυλή, φύλο, σεξουαλικό προσανατολισμό, ηλικία, εθνικότητα κτλ, όταν η συζήτηση φτάνει στη θρησκεία ξαφνικά η πολιτική ορθότητα πάει περίπατο και η γενική τάση είναι η εξύβριση, η περιφρόνηση, η απαξίωση, και (δυστυχώς, κυριολεκτικά) όποιον πάρει ο Χάρος. Και αυτό θεωρείται χιούμορ, και ουαί και αλίμονο σε όποιον δεν γελάει. Πώς να συμβιβάσουμε αυτές τις δυο τάσεις;
Στις οδηγίες που δίνονται σε όσους κάνουν διαλέξεις, μαθήματα κτλ. σε διεθνές κοινό περιλαμβάνεται η συμβουλή γενικά να αποφεύγουν τα αστεία, διότι το περιεχόμενό τους μπορεί ακούσια να είναι προσβλητικό για ένα εθνικά ή θρησκευτικά διαφορετικό ακροατήριο. Ακόμη, συχνά μετά από κάποιο δραματικό γεγονός ακούμε να συνιστάται 'αυτοσυγκράτηση' στις αντιδράσεις. Αν καθένας που εκφέρει δημόσιο λόγο, προφορικό ή γραπτό, λεκτικό ή σκιτσογραφικό, υπολόγιζε τις δυνητικές συνέπειες των πράξεών του και έβαζε ο ίδιος όρια στην ελευθεριότητά του, ίσως κάποια από τα τραγικά συμβάντα που έχουμε κατά καιρούς δει να είχαν αποτραπεί.
Μια σκέψη κάνω, όσο γίνεται πιο ελεύθερα.
Από τη μία μεριά δολοφονικός φανατισμός. Δεν υπάρχει κανένα ελαφρυντικό, καμιά δικαιολογία για την εν ψυχρώ εκτέλεση ανθρώπων, οποιασδήποτε εθνικότητας, επαγγελματικής τάξης, φυλής, ιδιότητας... , από άλλους «ανθρώπους» που ενεργούν κι αυτοί κινούμενοι από οποιαδήποτε μονομανία, ιδεολογία, θρησκοληψία... Τελεία.
Από την άλλη, μια ιδιόρρυθμη ερμηνεία της ελευθερίας της έκφρασης, που γίνεται ελευθερία του σαρκασμού, της λοιδορίας, της βίαιας χυδαιοποίησης όσων κάποιοι άλλοι άνθρωποι (σωστά ή λάθος, αδιάφορο) θεωρούν ανώτερα, άξια σεβασμού και τιμής. Σ’ έναν κόσμο που κατά τα άλλα κόπτεται για την πολιτική ορθότητα, που δεν χάνει ευκαιρία να παραθέτει άκομψα διπλές αντωνυμίες και άρθρα (ο/η, του/της) μην τύχει και κατηγορηθεί για σεξισμό, που καταδικάζει κάθε είδους διάκριση και μειωτική έκφραση για άλλους με βάση φυλή, φύλο, σεξουαλικό προσανατολισμό, ηλικία, εθνικότητα κτλ, όταν η συζήτηση φτάνει στη θρησκεία ξαφνικά η πολιτική ορθότητα πάει περίπατο και η γενική τάση είναι η εξύβριση, η περιφρόνηση, η απαξίωση, και (δυστυχώς, κυριολεκτικά) όποιον πάρει ο Χάρος. Και αυτό θεωρείται χιούμορ, και ουαί και αλίμονο σε όποιον δεν γελάει. Πώς να συμβιβάσουμε αυτές τις δυο τάσεις;
Στις οδηγίες που δίνονται σε όσους κάνουν διαλέξεις, μαθήματα κτλ. σε διεθνές κοινό περιλαμβάνεται η συμβουλή γενικά να αποφεύγουν τα αστεία, διότι το περιεχόμενό τους μπορεί ακούσια να είναι προσβλητικό για ένα εθνικά ή θρησκευτικά διαφορετικό ακροατήριο. Ακόμη, συχνά μετά από κάποιο δραματικό γεγονός ακούμε να συνιστάται 'αυτοσυγκράτηση' στις αντιδράσεις. Αν καθένας που εκφέρει δημόσιο λόγο, προφορικό ή γραπτό, λεκτικό ή σκιτσογραφικό, υπολόγιζε τις δυνητικές συνέπειες των πράξεών του και έβαζε ο ίδιος όρια στην ελευθεριότητά του, ίσως κάποια από τα τραγικά συμβάντα που έχουμε κατά καιρούς δει να είχαν αποτραπεί.
Μια σκέψη κάνω, όσο γίνεται πιο ελεύθερα.
Τετάρτη 7 Ιανουαρίου 2015
Δικαίωμα στη μόρφωση
Με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο ο συνάδελφος που υπογράφει την παρακάτω επιστολή (Καθημερινή 6/1/2015):
Κύριε διευθυντά
Μάθαμε ότι οι βουλευτές μας έδειξαν πρωτόγνωρη «ευρηματικότητα και σύμπνοια» για να διαμορφώσουν το νομικό πλαίσιο με το οποίο επιτρέπεται να ασκήσει το «δικαίωμα στη μόρφωση» ένας νεαρός συμπολίτης μας που βρίσκεται στη φυλακή επειδή παρανόμησε. Oμως, όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες νομοταγείς νέοι που θέλουν να μορφωθούν αλλά δεν μπορούν, επειδή τους αφαιρείται το «δικαίωμα στη μόρφωση» από άτομα που επικράτησε να αποκαλούνται «γνωστοί-άγνωστοι» και τα οποία παρανόμως κλείνουν σχολεία και πανεπιστήμια.
Ως απλός Eλληνας πολίτης, κάνω έκκληση στους βουλευτές μας να δείξουν και γι’ αυτούς τους νέους την ίδια «ευρηματικότητα και σύμπνοια» που έδειξαν για τη «μόρφωση» του νεαρού Ρωμανού, ώστε σε αυτήν τη χώρα οι νομοταγείς πολίτες να μην έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους παραβάτες τών νόμων.
Θεοδόσιος Δόσιος - Ιατρός
Νομίζω ότι δικά μου σχόλια περιττεύουν.
Κύριε διευθυντά
Μάθαμε ότι οι βουλευτές μας έδειξαν πρωτόγνωρη «ευρηματικότητα και σύμπνοια» για να διαμορφώσουν το νομικό πλαίσιο με το οποίο επιτρέπεται να ασκήσει το «δικαίωμα στη μόρφωση» ένας νεαρός συμπολίτης μας που βρίσκεται στη φυλακή επειδή παρανόμησε. Oμως, όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες νομοταγείς νέοι που θέλουν να μορφωθούν αλλά δεν μπορούν, επειδή τους αφαιρείται το «δικαίωμα στη μόρφωση» από άτομα που επικράτησε να αποκαλούνται «γνωστοί-άγνωστοι» και τα οποία παρανόμως κλείνουν σχολεία και πανεπιστήμια.
Ως απλός Eλληνας πολίτης, κάνω έκκληση στους βουλευτές μας να δείξουν και γι’ αυτούς τους νέους την ίδια «ευρηματικότητα και σύμπνοια» που έδειξαν για τη «μόρφωση» του νεαρού Ρωμανού, ώστε σε αυτήν τη χώρα οι νομοταγείς πολίτες να μην έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους παραβάτες τών νόμων.
Θεοδόσιος Δόσιος - Ιατρός
Νομίζω ότι δικά μου σχόλια περιττεύουν.
Τρίτη 6 Ιανουαρίου 2015
Εκδημία
Μέσα στην εορταστική ατμόσφαιρα της μεγάλης εορτής των Φώτων καλούμαστε σήμερα να προπέμψουμε την παιδίατρο Αγγελική Τσαούση που ‘τελειωθείσα εν ασθενεία’ εκοιμήθη χθες βράδυ και ‘ανεπαύσατο εκ των πόνων αυτής’. Άνθρωπος της θυσίας και της προσφοράς σε όλη τη ζωή της, με πίστη σπάνια και απέραντη αγάπη προς όλους, και κυρίως τους πάσχοντες, ήταν η καρδιά και η κινητήρια δύναμη της αδελφότητος ‘Αγάπη Χριστού’. Μετά από μια ολόκληρη ζωή ακούραστης εργασίας αντιμετώπισε επί ένα και πλέον έτος και την δύσκολη και επώδυνη μεταστατική νόσο με καρτερία και πραότητα, χωρίς γογγυσμούς. Προ μηνών έλαβε την μοναχική κουρά ως τυπικό επισφράγισμα της ασκητικής ζωής που ήδη ζούσε. Ευχόμαστε να έχει ‘καλήν απολογίαν’ εκεί όπου την αναμένουν οι προαπελθόντες πνευματικοί πατέρες και συνεργάτες της, π. Βασίλειος και π. Κωνσταντίνος. Καλόν Παράδεισο να έχει!
Παρασκευή 2 Ιανουαρίου 2015
Τρεις δεσμοφύλακες
Σήμερα δίνω τον λόγο στη φίλη Δέσποινα Χίντζογλου-Αμασλίδου, που μετά την ιατρική της σταδιοδρομία ανακάλυψε τον δεύτερο εαυτό της στη λογοτεχνία και επιδίδεται στα Ψυχογραφήματα, γράφει δηλαδή με τη ψυχή της και μας προσφέρει την ψυχή της. Μέσα στις γιορτές μου έστειλε το ακόλουθο κείμενο, με τον παραπάνω τίτλο, που το δημοσιεύω με την άδειά της και με τις ευχές της για τον καινούργιο χρόνο:
Το χρήμα, η δόξα κι η περήφανη γνώση μπήκαν ευπρόσδεκτοι στο σπίτι του.
Γρήγορα όμως έγιναν αφέντες και δεσμοφύλακες μαζί.
Οι επιθυμίες του άνθισαν και καμάρωνε τα άνθη τους, όμως δεν χάρηκε ποτέ καρπούς,
γιατί τα άνθη κάηκαν απ'τον λίβα του θαυμασμού του.
Μετά οι δεσμοφύλακες σκότωσαν λίγο-λίγο την ψυχή του και στην κηδεία της χαμογελούσαν ειρωνικά.
Πίσω τους κι αυτός, χωρίς να αναγνωρίζει τους δολοφόνους της ψυχής του, χωρίς να νοιώθει την ευθύνη του.
Θεέ μου, μη μου δώσεις θησαυρούς που δεν μπορώ να διαχειριστώ.
Μη μου δώσεις χαρές, που θα κάψουν την γαλήνη μου.
Μη μου δίνεις ό,τι σου ζητώ, γιατί θα πάρουν τα μυαλά μου αέρα.
Δώσε μου μόνο την επιθυμία, νάσαι Εσύ η ΑΝΑΓΚΗ μου.
Πέμπτη 1 Ιανουαρίου 2015
Αρχή σοφίας
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά και πάλι, μέρα που θέλουμε πάντα να τη βλέπουμε με αισιοδοξία και ελπίδα, με μεγάλες αποφάσεις για το μέλλον (που συνήθως τις θυμόμαστε μέχρι... την επομένη), με σχέδια και όνειρα και ευχές για επιτεύγματα και δημιουργήματα δυσανάλογα με τα δεδομένα που μας άφησε ο προηγούμενος χρόνος και τις προοπτικές που ανοίγονται μπροστά μας. Αφήνοντας λοιπόν παράμερα τις συμβατικές ευχές που όλοι προσφέρουμε άφθονες, ας δούμε τι ζητάει ως δώρο από τον Θεό ένας άρχοντας του λαού του, ο σοφός Σολομών, σε μια εμπνευσμένη προσευχή που ακούμε ως μέρος του τρίτου αναγνώσματος στον εσπερινό της εορτής του Μεγάλου Βασιλείου που τιμούμε σήμερα:
‘Θεέ πατέρων καὶ Κύριε τοῦ ἐλέους ὁ ποιήσας τὰ πάντα ἐν λόγῳ σου καὶ τῇ σοφίᾳ σου κατασκευάσας ἄνθρωπον, ἵνα δεσπόζῃ τῶν ὑπὸ σοῦ γενομένων κτισμάτων καὶ διέπῃ τὸν κόσμον ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν εὐθύτητι ψυχῆς κρίσιν κρίνῃ, δός μοι τὴν τῶν σῶν θρόνων πάρεδρον σοφίαν καὶ μή με ἀποδοκιμάσῃς ἐκ παίδων σου. ὅτι ἐγὼ δοῦλος σὸς καὶ υἱὸς τῆς παιδίσκης σου, ἄνθρωπος ἀσθενὴς καὶ ὀλιγοχρόνιος καὶ ἐλάσσων ἐν συνέσει κρίσεως καὶ νόμων· κἂν γάρ τις ᾖ τέλειος ἐν υἱοῖς ἀνθρώπων, τῆς ἀπὸ σοῦ σοφίας ἀπούσης, εἰς οὐδὲν λογισθήσεται. σύ με προείλω βασιλέα λαοῦ σου καὶ δικαστὴν υἱῶν σου καί θυγατέρων· εἶπας οἰκοδομῆσαι ναὸν ἐν ὄρει ἁγίῳ σου καὶ ἐν πόλει κατασκηνώσεώς σου θυσιαστήριον, μίμημα σκηνῆς ἁγίας, ἣν προητοίμασας ἀπ᾿ ἀρχῆς. καὶ μετὰ σοῦ ἡ σοφία ἡ εἰδυῖα τὰ ἔργα σου καὶ παροῦσα, ὅτε ἐποίεις τὸν κόσμον, καὶ ἐπισταμένη τί ἀρεστὸν ἐν ὀφθαλμοῖς σου καὶ τί εὐθὲς ἐν ἐντολαῖς σου. ἐξαπόστειλον αὐτὴν ἐξ ἁγίων οὐρανῶν καὶ ἀπὸ θρόνου δόξης σου πέμψον αὐτήν, ἵνα συμπαροῦσά μοι κοπιάσῃ καὶ γνῶ τί εὐάρεστόν ἐστι παρά σοί. οἶδε γὰρ ἐκείνη πάντα καὶ συνίει καὶ ὁδηγήσει με ἐν ταῖς πράξεσί μου σωφρόνως καὶ φυλάξει με ἐν τῇ δόξῃ αὐτῆς· καὶ ἔσται προσδεκτὰ τὰ ἔργα μου, καὶ διακρινῶ τὸν λαόν σου δικαίως καὶ ἔσομαι ἄξιος θρόνων πατρός μου. τίς γὰρ ἄνθρωπος γνώσεται βουλὴν Θεοῦ; ἢ τίς ἐνθυμηθήσεται τί θέλει ὁ Κύριος; λογισμοὶ γὰρ θνητῶν δειλοί, καὶ ἐπισφαλεῖς αἱ ἐπίνοιαι ἡμῶν.’ [Σοφία Σολομώντος 9:1-14]
Το κείμενο είναι απλό και πάνσοφο. Αν θελήσουμε όλοι, άρχοντες και αρχόμενοι, με την αρχή του χρόνου να ζητήσουμε αυτή την σοφία από τον ‘πάντα διδόντα απλώς’ (= απλόχερα) Θεό, και να την αξιοποιήσουμε ανάλογα, τότε το τούνελ που βλέπουμε συνεχώς μπροστά μας θα γίνει λιγότερο σκοτεινό.
‘Θεέ πατέρων καὶ Κύριε τοῦ ἐλέους ὁ ποιήσας τὰ πάντα ἐν λόγῳ σου καὶ τῇ σοφίᾳ σου κατασκευάσας ἄνθρωπον, ἵνα δεσπόζῃ τῶν ὑπὸ σοῦ γενομένων κτισμάτων καὶ διέπῃ τὸν κόσμον ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν εὐθύτητι ψυχῆς κρίσιν κρίνῃ, δός μοι τὴν τῶν σῶν θρόνων πάρεδρον σοφίαν καὶ μή με ἀποδοκιμάσῃς ἐκ παίδων σου. ὅτι ἐγὼ δοῦλος σὸς καὶ υἱὸς τῆς παιδίσκης σου, ἄνθρωπος ἀσθενὴς καὶ ὀλιγοχρόνιος καὶ ἐλάσσων ἐν συνέσει κρίσεως καὶ νόμων· κἂν γάρ τις ᾖ τέλειος ἐν υἱοῖς ἀνθρώπων, τῆς ἀπὸ σοῦ σοφίας ἀπούσης, εἰς οὐδὲν λογισθήσεται. σύ με προείλω βασιλέα λαοῦ σου καὶ δικαστὴν υἱῶν σου καί θυγατέρων· εἶπας οἰκοδομῆσαι ναὸν ἐν ὄρει ἁγίῳ σου καὶ ἐν πόλει κατασκηνώσεώς σου θυσιαστήριον, μίμημα σκηνῆς ἁγίας, ἣν προητοίμασας ἀπ᾿ ἀρχῆς. καὶ μετὰ σοῦ ἡ σοφία ἡ εἰδυῖα τὰ ἔργα σου καὶ παροῦσα, ὅτε ἐποίεις τὸν κόσμον, καὶ ἐπισταμένη τί ἀρεστὸν ἐν ὀφθαλμοῖς σου καὶ τί εὐθὲς ἐν ἐντολαῖς σου. ἐξαπόστειλον αὐτὴν ἐξ ἁγίων οὐρανῶν καὶ ἀπὸ θρόνου δόξης σου πέμψον αὐτήν, ἵνα συμπαροῦσά μοι κοπιάσῃ καὶ γνῶ τί εὐάρεστόν ἐστι παρά σοί. οἶδε γὰρ ἐκείνη πάντα καὶ συνίει καὶ ὁδηγήσει με ἐν ταῖς πράξεσί μου σωφρόνως καὶ φυλάξει με ἐν τῇ δόξῃ αὐτῆς· καὶ ἔσται προσδεκτὰ τὰ ἔργα μου, καὶ διακρινῶ τὸν λαόν σου δικαίως καὶ ἔσομαι ἄξιος θρόνων πατρός μου. τίς γὰρ ἄνθρωπος γνώσεται βουλὴν Θεοῦ; ἢ τίς ἐνθυμηθήσεται τί θέλει ὁ Κύριος; λογισμοὶ γὰρ θνητῶν δειλοί, καὶ ἐπισφαλεῖς αἱ ἐπίνοιαι ἡμῶν.’ [Σοφία Σολομώντος 9:1-14]
Το κείμενο είναι απλό και πάνσοφο. Αν θελήσουμε όλοι, άρχοντες και αρχόμενοι, με την αρχή του χρόνου να ζητήσουμε αυτή την σοφία από τον ‘πάντα διδόντα απλώς’ (= απλόχερα) Θεό, και να την αξιοποιήσουμε ανάλογα, τότε το τούνελ που βλέπουμε συνεχώς μπροστά μας θα γίνει λιγότερο σκοτεινό.