Σκέψεις για το περιβάλλον

Εδώ και πολλά χρόνια η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, την υπερθέρμανση του πλανήτη, την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και όλα τα συναφή θέματα ολοένα και αυξάνεται και παίρνει διαστάσεις ως η υπ’ αριθμόν ένα απειλή για την επιβίωση του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Διασκέψεις επί διασκέψεων γίνονται, κινήματα και ακτιβισμός ανεβοκατεβαίνουν σε παγκόσμια κλίμακα, παίρνονται αποφάσεις, που στη συνέχεια παραβιάζονται από όλους με όση άνεση και σε όποιο βαθμό μπορεί ο καθένας από τους ‘παίκτες’ της σκηνής. Στις μέρες μας και πάλι διεξάγεται ακόμη μια τέτοια παγκόσμια διάσκεψη στο Σαρμ-ελ-Σέιχ της Αιγύπτου. Ας καταγράψουμε δυο σκέψεις πάνω στο θέμα, από μια οπτική γωνία που σχεδόν συστηματικά αγνοείται συνήθως.

     Πρώτα-πρώτα, η προοδευτική καταστροφή του φυσικού κόσμου είναι αναπόφευκτη. Ακόμη και αν παραβλέψει κανείς την Βιβλική διήγηση για την πτώση του ανθρώπου που συμπαρέσυρε και την κτίση στην «δουλεία της φθορᾶς» (Ρωμ. 8:21), είναι γενική η εμπειρία ότι όλα στον κόσμο ακολουθούν μια διαδικασία και τροχιά βαθμιαίας έκπτωσης, μεταβολής και φθοράς. Αυτό επιτάσσει το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, που μας λέει ότι κάθε μεταβολή ενέργειας αυξάνει την εντροπία, τα ‘σκουπίδια’ και τα ‘μπάζα’ που συσσωρεύονται γύρω μας, αλλά και παράγει θερμότητα. Και αν αυτό συμβαίνει με τα καθαρώς φυσικά φαινόμενα, πολύ περισσότερο γίνεται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες που για κάθε επίτευγμά τους προσθέτουν στο περιβάλλον πολλαπλάσια σκουπίδια και αυξημένη ποσότητα θερμικής ενέργειας, άρα επιταχύνουν τη φθορά. Η αναστροφή της πραγματικότητας αυτής θα απαιτούσε ριζική μεταβολή του τρόπου ζωής του συγχρόνου κόσμου, δηλαδή οπισθοδρόμηση σε παλαιότερα πολιτισμικά στάδια, κάτι που είναι πρακτικά αδύνατο και ανθρωπίνως αδιανόητο: θα σήμαινε κατάργηση των μεταφορών και των επικοινωνιών και πολλών άλλων δραστηριοτήτων όπως τις ξέρουμε. Η πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας με τους ποικίλους περιορισμούς που επιβλήθηκαν εξαιτίας της μας έδωσε ένα ανάγλυφο δείγμα των συνεπειών που μπορεί να έχει μια τέτοια αναστολή.

     Υπάρχουν όμως και κάποιες ανθρώπινες παρεμβάσεις που επιβαρύνουν δυσανάλογα την κατάσταση, και που περνούν απαρατήρητες. Μια τέτοια είναι η κινηματογραφική βιομηχανία. Παράξενο; Διαβάζω σε πρόσφατο άρθρο της Guardian για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα που έχει η δημιουργία υπερπαραγωγών όπως η σειρά ‘Rings of Power’ που γυρίζεται στη Νέα Ζηλανδία, μια χώρα με άφθονες φυσικές καλλονές. Όπως αποκαλύπτει το άρθρο, τα τοπία που εικονίζονται στις ταινίες δεν είναι πραγματικά, αλλά… κατασκευασμένα από διάφορες μορφές πλαστικών, σε τεράστιες ποσότητες, που στη συνέχεια απορρίπτονται ως άχρηστα. Ένας εργολάβος ανέφερε ότι αποκόμισε 11.433 κυβικά μέτρα μπάζα σε μία σαιζόν, άλλος 1885 κυβικά μέτρα, ένας τρίτος 355,5 τόννους άχρηστα πλαστικά. Και όχι μόνο αυτό. Τα πρώτα 3-4 επεισόδια της σειράς παρήγαγαν περίπου 14,387 τόννους διοξειδίου του άνθρακα, που είναι από τα βασικά αέρια του θερμοκηπίου. Αναρωτιέται κανείς αν οι διάφοροι ‘πράσινοι’ ακτιβιστές παρακολουθούν τέτοιες ταινίες, που με την παραγωγή τους φορτώνουν με σκουπίδια τη φύση.

     Οι ταινίες αυτές έχουν υψηλό κόστος παραγωγής και δημιουργούν θέσεις εργασίας και αποφέρουν έσοδα στον τουρισμό κλπ. κλπ., κι έτσι δικαιολογούνται στη συνείδηση των διαφόρων υπευθύνων, που αναμένουν να αποκομίσουν πολλαπλάσια οικονομικά οφέλη (υπερκέρδη) από την εκμετάλλευσή τους. Διότι στο βάθος όλων των δικαιολογιών κρύβεται η φιλαργυρία, η δίψα για άχρηστο πλούτο. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τη Wikipedia, η τριλογία του ‘Άρχοντα των Δαχτυλιδιών’ κόστισε 281 εκατομμύρια δολάρια και έχει αποφέρει ως τώρα 2,9 δισεκατομμύρια. Είναι πάρα πολλά τα λεφτά. Μπορούν όμως να αναστρέψουν την περιβαλλοντική καταστροφή;

     Τελικά, πραγματική οικολογία χωρίς Θεό δεν γίνεται. Οι όποιες ανθρώπινες αποφάσεις, ενέργειες, κινήματα, διαμαρτυρίες δεν μπορούν να αναστείλουν την ανθρώπινη υπεροψία και την ψευδαίσθηση της κυριαρχίας στον κόσμο. Για να πάρουμε ένα πολύ πρόχειρο παράδειγμα, αγοράζουμε μια ολοκαίνουργια συσκευή (που κάποιος άλλος κατασκεύασε) και αρχίζουμε να τη χρησιμοποιούμε. Με τη χρήση της μόνο φθορά επιφέρουμε. Από τη στιγμή που δεν τη δημιουργήσαμε εμείς, δεν μπορούμε να την κάνουμε καλύτερη, αλλά μόνο χειρότερη. Ωστόσο, αν τηρούμε τις οδηγίες του κατασκευαστή και επικοινωνούμε μαζί του για τα τυχόν προβλήματα, παρατείνουμε τη διάρκεια ζωής της και επιβραδύνουμε την αχρήστευσή της. Επαναλαμβάνω: πρόχειρο το παράδειγμα. Μας δίνει όμως μια αμυδρή εικόνα για το πώς μεταχειριζόμαστε τον κόσμο, που δεν τον κατασκευάσαμε εμείς και που εν μέρει μόνο γνωρίζουμε τον τρόπο λειτουργίας, άρα και διαχείρισής του. Αν με την επίγνωση αυτή και με ανάλογη ταπείνωση προσεγγίσουμε το περιβάλλον μας και αναχθούμε από την κτίση στον Κτίσαντα και ζήσουμε σύμφωνα με τις ‘οδηγίες’ Του (= εντολές), τότε θα γίνουμε καλύτεροι διαχειριστές και θα μπορούμε να δώσουμε καλό λογαριασμό για το μεγάλο αυτό ‘τάλαντο’ που απολαμβάνουμε δωρεάν.