Παρορμήσεις

 Είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να είσαι ουδέτερος σε καταστάσεις με παγκόσμιο αντίκτυπο όπως η τρέχουσα και εξελισσόμενη ‘ειδική στρατιωτική επιχείρηση’ (= εισβολή) της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ουδετερότητα (ή αντίθετα η κριτική και των δύο πλευρών) εύκολα ερμηνεύεται ως τακτική ίσων αποστάσεων, και συνεπώς ως δικαίωση ή ελαφρυντικό για τον επιτιθέμενο. Με την απαραίτητη αυτή επισήμανση, και αφού δηλώσω την κατηγορηματική αντίθεσή μου στην καταστροφική ρωσική επίθεση, ας καταγράψω μια σημερινή σκέψη, ελπίζοντας να μη παρερμηνευθεί.
     Πριν μερικά χρόνια είχα θυμηθεί εδώ την ακόλουθη ιστορία. Μια παρέα παιδιών περπατούσε σ’ ένα πάρκο, όπου υπήρχε μια μικρή διακοσμητική λίμνη με έναν βράχο στη μέση. Ο τολμηρός της παρέας έβαλε στοίχημα ότι μπορούσε να φτάσει τον βράχο μ’ ένα άλμα. Πράγματι, πήρε φόρα, έτρεξε και πήδησε και πέτυχε τον στόχο. Όταν όμως θέλησε να επιστρέψει, διαπίστωσε ότι ο μόνος τρόπος ήταν να πέσει στο νερό, αφού δεν υπήρχε χώρος πάνω στο βράχο για να τρέξει.
     Το δίδαγμα της ιστορίας είναι βέβαια ότι θα πρέπει να σκεφτόμαστε καλά τις πιθανές συνέπειες των πράξεών μας, που μπορεί να είναι επιζήμιες είτε για μας είτε για άλλους. Και όσο μεγαλύτερη είναι η θέση μας, η δύναμή μας, η εξουσία μας, τόσο πιο επικίνδυνες μπορεί να είναι κάποιες απερίσκεπτες ενέργειές μας. Δεν ξέρω αν ο Ρώσος πρόεδρος κάνει τώρα δεύτερες σκέψεις για το εγχείρημά του, ούτε το θεωρώ απλή απερισκεψία: το κακό είναι ότι ανεξάρτητα από το αρχικό του κίνητρο δεν μπορεί εύκολα να κάνει πίσω, έχει φτάσει σ’ αυτό που οι αγγλόφωνοι χαρακτηρίζουν ως ‘point of no return’ (σημείο μη επιστροφής). Κι αυτό κάνει την όλη κατάσταση ακόμη πιο επικίνδυνη, μια και δεν ξέρει κανείς τι άλλο μπορεί να τολμήσει.
     Ωστόσο το ίδιο δίδαγμα ισχύει και για τα λόγια μας. Κάθε τόσο ακούμε από χείλη πολιτικών, είτε εντός είτε εκτός Ελλάδος, να ξεστομίζουν κουβέντες (ή να γράφουν σχόλια, κατά τη μόδα της εποχής) που τις μετανιώνουν σχεδόν μόλις τις προφέρουν (ή αφού δεχθούν τη σχετική αρνητική κριτική) και προσπαθούν να τις μαζέψουν ή να τις εξωραΐσουν με διευκρινίσεις και επεξηγήσεις («Δεν με καταλάβατε καλά, δεν εννοούσα ακριβώς αυτό» κτλ.) που τους ευτελίζουν απέναντι στο ακροατήριό τους. Κάτι τέτοιο έκανε και ο Αμερικανός πρόεδρος με τους χαρακτηρισμούς του για τον Πούτιν. Όταν αντιμετωπίζεις ένα άγριο σκυλί, δεν το προκαλείς να σου αγριέψει περισσότερο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το καλοπιάνεις, ούτε ότι επιδοκιμάζεις τη συμπεριφορά του. Κι αν σε ένα σωρό ελάσσονα ζητήματα χρησιμοποιούμε διπλωματική ή ‘πολιτικά ορθή’ γλώσσα για να μη ρίξουμε λάδι στη φωτιά, ακόμη περισσότερο είναι αυτό απαραίτητο σε μείζονα θέματα.
     Κακά τα ψέματα. Η παρορμητική συμπεριφορά, η εξωτερίκευση των διαθέσεων ή της γνώμης μας εν βρασμώ ψυχής, δεν έχει καμία σχέση με την καλώς νοούμενη ειλικρίνεια. Μπορεί ο άλλος να είναι όντως επικίνδυνος εγκληματίας. Αν όμως τον αποκαλείς δημόσια χασάπη, απλώς τον εξωθείς να συμπεριφερθεί ανάλογα. Δεν είναι καλύτερα να σκέφτεσαι τις συνέπειες των λόγων σου και να μην επιδεινώνεις την κατάσταση με αυθόρμητες δηλώσεις; Τουλάχιστον έτσι γλιτώνεις το ‘μουσκίδι’ της κοινής γνώμης.