Λογοτεχνικά ταξίδια

Κεντρική Αφρική, δεκαετία του 1970. Μεταπολεμική Βιέννη. Πετρούπολη του 19^ου αιώνα. Ταξίδια παράλληλα, μέσα από τις σελίδες αντιστοίχων βιβλίων, καθένα με το δικό του ενδιαφέρον, γλωσσικό, αφηγηματικό, πολιτισμικό, ψυχολογικό. Απαραίτητο συμπλήρωμα των διακοπών της πολυθρόνας, σε απόσταση λίθου βολής από τη θάλασσα. Καλώς ή κακώς, έχω τη συνήθεια να διαβάζω συγχρόνως περισσότερα από ένα βιβλία. «Μα, δεν τα μπερδεύεις;» με ρωτούν γνωστοί. Όχι (ακόμη) τόσο που να χάνω τον ειρμό της αφήγησης. Τα δυο είναι κυρίως για διασκέδαση. Δίνω περισσότερη προσοχή στο τρίτο και μεγαλύτερο ‘ταξίδι’. Τίτλος: ‘Το έγκλημα και η τιμωρία’. Συγγραφέας: Θεόδωρος Δοστογέφσκης. Μεταφραστής: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Χρειάζεται να πω περισσότερα; Ένας μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης ‘ντύνει’ με το δικό του γλωσσικό ένδυμα το κλασικό ψυχόδραμα ενός μεγάλου Ρώσου ομοτέχνου του. Δεν ξέρω ρωσικά για να μπορέσω να εκτιμήσω την ποιότητα της μετάφρασης, αλλά η απόδοση του κυρ-Αλέξανδρου στο οικείο ιδίωμά του είναι από μόνη της μια ιδιαίτερη εμπειρία, σα να διαβάζεις τους ‘Εμπόρους των εθνών’ ή τη ‘Γυφτοπούλα’ του. Ή ακόμη και τον ‘Φτωχό άγιό’ του, μια και οι ήρωες του Δοστογέφσκη αναδίδουν μια οσμή αγιότητας μέσα στη φρίκη της εσχάτης πενίας τους, που τους οδηγεί στην ηθική εξαθλίωση, ακόμη και στο έγκλημα, με τις συνεπακόλουθες βασανιστικές τύψεις της συνειδήσεως, «ἧς οὐδὲν ἐν κόσμῳ βιαιότερον» [Μέγας Κανών]. Δυο ‘άγιοι’ των γραμμάτων συνεργάσθηκαν κάποτε χωρίς να το ξέρουν, για να μας παρουσιάσουν τη σκοτεινή άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής και τις άγριες μάχες που δίνονται εκεί μέσα. Άξιοι και οι δύο, και αιωνία η μνήμη τους.

     Για την ιστορία, είχα το βιβλίο στο ράφι επί χρόνια, δώρο κάποιου φίλου, με άκοπα ακόμη τα φύλλα, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να το ξεκινήσω – θέλει και άνεση χρόνου, με τις 500 πυκνοτυπωμένες σελίδες του. Κάλλιο αργά παρά ποτέ. Για όσους ενδιαφέρονται, η συγκεκριμένη μετάφραση κυκλοφόρησε το 1992 από τις εκδόσεις Ιδεόγραμμα με ΙSBN 960-7158-01-6. Δεν κυκλοφορεί πλέον, κι αν βρεθεί πουθενά – μάλλον δύσκολο – θα είναι σε μεταχειρισμένη μορφή.

Αφγανιστάν

 Στο προσκήνιο της επικαιρότητας βρίσκεται και πάλι η πολύπαθη αυτή χώρα της Ασίας. Το καθαρά ανθρώπινο δράμα ενός μακρόχρονου εμφυλίου πολέμου αποκτά παγκόσμιες διαστάσεις λόγω της εμπλοκής – και της πρόσφατης απεμπλοκής – Δυτικών κρατών και στρατευμάτων, αλλά και του φόβου για νέες και αθρόες προσφυγικές ροές και της ‘ανησυχίας’ (επιτρέψτε τα εισαγωγικά της αμφιβολίας) για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία τους, ιδίως όσον αφορά στις γυναίκες της χώρας αυτής. Ας διατυπώσω κάποιες δικές μου σκέψεις για το όλο θέμα.

     Φοβούμαι λοιπόν ότι η Δύση στο Αφγανιστάν ανέδειξε όλα τα ελαττώματα και τις αδυναμίες της. Πριν μερικές δεκαετίες, όταν οι Σοβιετικοί ήλεγχαν τα της χώρας, οι ΗΠΑ ενίσχυσαν τους μουσουλμάνους μουτζαχεντίν ως αντίσταση στο αντίπαλο δέος του κομμουνισμού. Με την κατάρρευση της Σοβιετίας η τραμπάλα έγειρε προς την άλλη μεριά, αλλά ήδη οι μουσουλμάνοι είχαν γίνει πιο φανατικοί και επικίνδυνοι: οι πρώην σύμμαχοι έγιναν εν πολλοίς αντίπαλοι (σας θυμίζει λίγο Ιράκ και Σαντάμ Χουσεΐν η ιστορία;). Μετά τις αεροπορικές επιθέσεις της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001 στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης, οι ΗΠΑ είδαν με άλλο μάτι τη χώρα αυτή, ως θερμοκοιτίδα φανατικών τρομοκρατών. Παίρνοντας αγκαζέ τους συμμάχους του ΝΑΤΟ – για να μη φαίνεται ότι ενεργούν μόνοι – επεχείρησαν να ‘εκπολιτίσουν’ το Αφγανιστάν κατά το δικό τους μοντέλο, αντιμαχόμενοι συγχρόνως τους πρώην ‘μαθητές’ τους. Η πορεία των πραγμάτων έδειξε ότι οι τοπικές παραδόσεις με τον σκληρό φονταμενταλιστικό πυρήνα τους υπερισχύουν των όποιων καλών προθέσεων. Αποτέλεσμα: η αποχώρηση όλων των δυτικών δημοκρατικών δυνάμεων και η ντε φάκτο κατίσχυση των Ταλιμπάν. Μετά από είκοσι χρόνια πολέμου, με πολυάριθμους νεκρούς απ’ όλες τις πλευρές και με τεράστιο οικονομικό, κοινωνικό και ηθικό κόστος. Με άλλα λόγια, ένα νέο Βιετνάμ.

     Μετά την ανάλυση αυτή, ας μου επιτραπεί μια αφελής ερώτηση: πόσους από τους νέους Αφγανούς πρόσφυγες θα υποδεχθούν οι ΗΠΑ; Σιγή αναμονής. Και μια κυνική διαπίστωση: Τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι ο δικός μας πολιτισμός ή το δημοκρατικό πολίτευμά μας είναι κατάλληλο για όλους τους λαούς; Γιατί θα πρέπει υποχρεωτικά να το επιβάλουμε σε όλους; Μήπως άλλοι λαοί ζουν καλύτερα όπως έμαθαν τόσους αιώνες, χωρίς τη δική μας παρέμβαση και ‘διδαχή’, έστω κι αν δεν μας αρέσει ο δικός τους τρόπος; Αυτό άλλωστε δεν αναδείχθηκε μετά από τόσους αιώνες αποικιοκρατίας και καταναγκαστικού ‘εκπολιτισμού’ της Αφρικής, της Ασίας, της Ωκεανίας; Ακόμη και τα πολύτιμα ανθρώπινα δικαιώματα παύουν να αποτελούν αγαθά, αν επιβάλλονται με τη βία. Όπως δεν θέλουμε την εισαγωγή της ‘σαρία’ στον δικό μας κόσμο, μήπως πρέπει να κάνουμε ‘κράτει’ και στη δική μας εξαγωγή δυτικής δημοκρατίας στον δικό τους; Αυτή την πολιτισμική αυτονομία, εκτός άλλων, προστάτευαν παραδοσιακά τα διάφορα σύνορα, την κατάργηση των οποίων προωθεί η παγκοσμιοποίηση. Δεν βλάπτει να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των κόσμων. Η απαλοιφή τους δεν μπορεί να γίνει βίαια εκ των έξω, αλλά μπορεί με τον χρόνο να επέλθει εκ των έσω, ως αποτέλεσμα φυσικής διεργασίας. Κάτι που την κάνει πολύ πιο εύκολα αποδεκτή. Και λιγότερο τραυματική και επώδυνη.

Πολιτική προστασία

 Εδώ και δεκατέσσερα χρόνια που γράφω στο ιστολόγιο προσπαθώ ως επί το πλείστον να αποφεύγω τις προσωπικές κρίσεις. Ποτέ δεν ξέρει καθένας μας αν κάποια στιγμή θα βρεθεί κρινόμενος, και ούτως ή άλλως «πολλά πταίομεν άπαντες». Ωστόσο, υπάρχουν και θέματα που πρέπει να επισημαίνονται, είτε θετικά είτε αρνητικά. Και αν τα θέματα συνδέονται άμεσα με πρόσωπα, μοιραία εκφέρεται γνώμη και γι’ αυτά, θετική ή αρνητική.
     Δεν έχω κανένα συμφέρον να συνηγορήσω υπέρ του υφυπουργού Πολιτικής Προστασίας. Δεν μπορώ όμως και να αγνοήσω την καθημερινή του παρουσία στα ποικίλα μέτωπα που αντιμετωπίζει εδώ και σχεδόν δυο χρόνια, μέτωπα που συχνά φαντάζουν ‘βουνά’ (οι 586 πυρκαγιές μέσα σε οχτώ μέρες θα πρέπει να αποτελούν ρεκόρ…). Με βάση τις πυκνές του εμφανίσεις, συνεντεύξεις, ενημερώσεις σε διάφορα σημεία της Ελλάδος, αμφιβάλλω αν έχει λείψει μία μέρα από το προσκήνιο της δημόσιας ζωής (για άλλα δημόσια πρόσωπα η απουσία είναι σχεδόν κανόνας…) κι αν τον βλέπει ποτέ το σπίτι του. Η εικόνα που παρουσιάζει μπορεί να μην αρέσει σε όλους, αλλά μεταδίδει μια αίσθηση εμπιστοσύνης: μιλάει με στοιχεία, ξέρει τα θέματά του, είναι ενήμερος για το τι γίνεται παντού στους χώρους της ευθύνης του, και δεν αποφεύγει τις δύσκολες και πιεστικές ερωτήσεις. Κι αυτό χωρίς να δείχνει εξοργισμένος όταν οι συνομιλητές του γίνονται επιθετικοί, αλλά με μια αποφασιστικότητα να συνεχίσει τη δύσκολη δουλειά του. Χωρίς να πετάει κάθε τόσο εξυπνάδες στο Twitter.
     Ο Βίκτωρ Ουγκώ γράφει στους ‘Αθλίους’ ότι η κοινωνία μισεί δυο κατηγορίες ανθρώπων, αυτούς που την πολεμούν κι αυτούς που την υπερασπίζονται. Δεν είναι παράδοξο το ότι όσοι προσπαθούν και δουλεύουν δέχονται τα πυρά κάποιων άλλων: άλλωστε, στα δέντρα που έχουν καρπούς πετούμε πέτρες. Δεν επιχειρώ να στήσω άγαλμα στον κ. Χαρδαλιά. Απλώς αναρωτιέμαι ποιον ή ποια από τους λαλίστατους επικριτές του θα μπορούσαμε να φαντασθούμε στη θέση του, και με πιάνει ένα σύγκρυο στη σκέψη και μόνο. Ο Θεός να φυλάξει, κι εκείνον κι εμάς! 

Υστερόγραφο (17/8): Αυτοί που ζητούσαν μέχρι προχθές την απομάκρυνση του υφυπουργού Πολιτικής Προστασίας, αυτοί οι ίδιοι του ευχήθηκαν γρήγορη επάνοδο στα καθήκοντά του μετά το καρδιακό επεισόδιο που υπέστη χθες σε ώρα υπηρεσίας. Πάλι καλά. Πώς το λέει η λαϊκή παροιμία; «Πέθανε να σ’ αγαπώ, ζήσε να μη σε θέλω».

Οφειλέτες

 Πολύς λόγος έγινε τελευταία (αλλά σκοτίσθηκε από τον πυκνό καπνό των πολυαρίθμων πυρκαγιών) για τις οφειλές διαφόρων κλάδων Πανεπιστημιακών προς τα αντίστοιχα ιδρύματα, που μετά από προοδευτικές μειώσεις προηγουμένων ετών και υπουργών, παραγράφηκαν με απόφαση του υπουργείου παιδείας. Διατυπώθηκαν επιχειρήματα ένθεν κακείθεν, αν έπρεπε ή δεν έπρεπε να πληρώσουν, αν έπρεπε ή δεν έπρεπε να τους γίνονται κρατήσεις για τα έσοδα που είχαν από ελεύθερο επάγγελμα με τον τίτλο του ‘καθηγητή’ κ.ο.κ. [ενδεικτικά ΕΔΩ, ΕΔΩ και ΕΔΩ] Η ουσία είναι μία: ότι όσοι συνάδελφοί τους ήταν συνεπείς όλα αυτά τα χρόνια και πλήρωναν τις οφειλές τους αισθάνονται ως ‘κορόιδα’ της υπόθεσης, ενώ οι αδιάφοροι και αμελείς (επιεικείς οι εκφράσεις), που ξέρουν πώς ακριβώς λειτουργεί το ελληνικό δημόσιο (ή και ενδεχομένως το κινούν προς την κατεύθυνση αυτή) άφησαν τον χρόνο να κυλάει υπέρ αυτών και της τσέπης τους, χωρίς να πολυστενοχωρούνται, με την βεβαιότητα ότι η ‘δικαίωση’ είναι δεδομένη και απολύτως ανέξοδη.
     Το φαινόμενο βέβαια δεν είναι αποκλειστικά ακαδημαϊκό. Το παραπάνω είναι απλώς ένα ειδικό σύμπτωμα μιας γενικότερης νοσηρής κατάστασης. Για να μη ψάχνουμε μακριά, σκεφθείτε τα κοινόχρηστα των οικοδομών. Οι κακοπληρωτές ζουν και βασιλεύουν, απολαμβάνοντας όλα τα ευεργετήματα των υπηρεσιών που κάθε οικοδομή έχει διαθέσιμες προς όλους (ρεύμα, καθαριότητα, ασανσέρ, συντηρήσεις και επισκευές), αδιαφορώντας παντελώς για την επιβάρυνση των ‘κορόιδων’ συγκατοίκων τους. Η παντελής απουσία αισθήματος κοινωνικής ευθύνης είναι εκδήλωση ενός ακραίου ατομισμού, που κανένας νόμος και καμία υπουργική απόφαση δεν μπορεί να διορθώσει, αν δεν πληρούνται δυο βασικές προϋποθέσεις: διδασκαλία με το παράδειγμα (από την κορυφή και κάτω, και από τις μικρότερες ηλικίες) και ανάλογη ‘κόλασις’, δηλ. τιμωρία. Σε κάθε επίπεδο, από την κορυφή και κάτω.
     Δυστυχώς και οι δυο δεν ευδοκιμούν στη χώρα μας. Με καμία κυβέρνηση.

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή]