Δι' άλλης οδού

Οι θέσεις που υποστηρίζει ο Π. Μπουκάλας στην Καθημερινή συχνά με βρίσκουν αντίθετο και διαφωνούντα. Ωστόσο, δεν μπορώ παρά να επικροτήσω όσα γράφει στη χθεσινή επιφυλλίδα του (‘Ο θάνατός σου, ο βιοπορισμός μου’) για την εμπορία διπλωμάτων οδήγησης σε ανθρώπους που δεν είχαν εκπαιδευθεί επαρκώς (ή μήπως καθόλου;). Θα δίναμε ποτέ δίπλωμα πιλότου σε κάποιον που έχει απλώς ‘οδηγήσει’ περιστρεφόμενα αεροπλανάκια στο λούνα παρκ της γειτονιάς του; Χίλιες φορές πιο ανεύθυνο είναι να δίνουμε δικαίωμα οδήγησης στους δρόμους σε αδαείς: στη γλώσσα του Τζέιμς Μποντ αυτά τα διπλώματα λέγονται ‘άδειες να σκοτώνουν’.

     Για να μη περιορισθούμε όμως στην οδήγηση, φαίνεται ότι αυτή η πτυχή αποτελεί απλώς κραυγαλέο (και επικίνδυνο) σύμπτωμα μιας γενικότερης νόσου. Είναι διάχυτη η νοοτροπία ότι στην Ελλάδα υπάρχουν δυο δρόμοι για να κάνεις οποιαδήποτε δουλειά που περιλαμβάνει σχέση πολίτη και κράτους. Ο ένας είναι ο νόμιμος: έχει κανόνες και απαιτήσεις, χρειάζεται κόπο και το σχετικό χρήμα (π.χ. παράβολα, άδειες, γραφειοκρατία, χρονοκαθυστέρηση κ.ο.κ.). Ο άλλος είναι ο πλάγιος, ο ‘κάτω από το τραπέζι’. Αυτός στρογγυλεύει τις γωνίες, περικόπτει τον χρόνο αναμονής, προσπερνάει τις ουρές, δεν αναλώνεται σε ‘τυπικές’ διαδικασίες, απλώς στοιχίζει κάτι παραπάνω που δεν πάει στο κράτος αλλά στην κατάλληλη τσέπη, εκείνη που λύνει προβλήματα. Ψεκάζετε, σκουπίζετε το ‘λαδάκι’ που χύθηκε στις άκρες, και ούτε γάτα ούτε ζημιά.

      Υπάρχει λύση; Ναι, θεωρητικά τουλάχιστον. Και έχει δύο σκέλη. Το ένα είναι η Αγωγή του πολίτη: ο καθένας και η καθεμία να μάθουν όχι πόσα είναι τα άρθρα του Συντάγματος, αλλά πώς να διάγουν ως πολίτες, αρχίζοντας από την πρώτη σχολική ηλικία και από τις υποχρεώσεις τους πριν φθάσουν να διεκδικούν δικαιώματα. Η εκπαίδευση αυτή θα πρέπει να είναι δια βίου. Το δεύτερο έχει να κάνει με τις επίσημες διαδικασίες: όσο απλούστερες, ταχύτερες, πιο δίκαιες και λογικά οικονομικές είναι αυτές, τόσο ο πειρασμός της παράκαμψης θα είναι μικρότερος.

     Και τα δύο σκέλη εξαρτώνται καταρχήν από τη βούληση της κεφαλής (του κράτους) να θεσπίσει και να εφαρμόσει ανάλογα μέτρα. Παραδείγματα υπάρχουν (όπως αυτό της πλήρως ψηφιοποιημένης Εσθονίας). Φοβούμαι όμως ότι παρ’ ημίν τα όποια μέτρα θα σκαλώσουν στις συνδικαλιστικές αντιρρήσεις των υπαλλήλων των αντιστοίχων κλάδων. Βλέπετε, η μακροχρόνια άτυπη παράπλευρη οδός έχει λάβει χαρακτήρα κεκτημένου δικαιώματος. Ένα είδος χρησικτησίας.