Γλωσσαμυντορομαχίες

Ως λαός αρεσκόμαστε να παθιαζόμαστε με τη γλώσσα μας, ίσως διότι την θεωρούμε ως ένα από εκείνα τα συνεκτικά στοιχεία της φυλής μας, μαζί με το ‘όμαιμον’ και τα ‘θεών ιδρύματα κοινά και θυσίας ήθεά τε ομότροπα’ [Ηρόδοτος]. Από συστάσεως του ελληνικού κράτους έχουν γίνει πολλές και ιστορικές μάχες, σε επίπεδο σχεδόν εμφυλίου πολέμου, μεταξύ οπαδών (κάποιας μορφής) καθαρεύουσας και (κάποιας μορφής) δημοτικής, ενώ κάθε τόσο εγείρεται νέα υποψία για μια πραγματική ή φανταστική επιβουλή κατά της ελληνικής γλώσσης. Εδώ η ιστορία μπλέκεται με τη μυθολογία και τα όρια ρεαλισμού και συνωμοσίας είναι συχνά ασαφή. Οι αστικοί μύθοι αφθονούν και διαιωνίζονται με την βοήθεια και των συγχρόνων ηλεκτρονικών ευκολιών, και όλοι (συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών και των δημοσιογράφων) γίνονται περίπου ειδικοί και στο θέμα αυτό, όπως και σε τόσα άλλα. Αυτό δείχνει ότι η ‘γλώσσα’ δεν είναι απλώς ένα συμβατικό εργαλείο αμοιβαίας κατανόησης και κοινής συνεννόησης (όπως π.χ. τα μαθηματικά σύμβολα). Οι λέξεις, προφορικές ή γραπτές, φορτίζονται εννοιολογικά και συναισθηματικά, μεταδίδουν στους ακροατές ή τους αναγνώστες τους το πάθος ενός ρήτορα, την πίστη ενός κήρυκα, τον λαϊκισμό ενός δημαγωγού, και μπορεί να σηκώσουν επαναστάσεις που διέπονται είτε από ενθουσιασμό είτε από μίσος. Οι λέξεις αποκτούν ιερότητα με τη μορφή κειμένων που δεν τολμά κανείς να θίξει ή να αλλοιώσει χωρίς να προκαλέσει τουλάχιστον θύελλα. Οι λέξεις χρησιμοποιούνται ως ‘λογότυπα’ και κατατεθειμένα σήματα πολιτικών και άλλων ιδεολογιών, και τοποθετούν τους χρήστες τους στο κομματικό φάσμα με αξιοθαύμαστη ακρίβεια. Οι λέξεις, σε ένα πιο πρωτόγονο επίπεδο, παίρνουν μαγικές διαστάσεις και γίνονται ξόρκια και κατάρες. Αποτέλεσμα είναι όχι σπάνια η γλώσσα από μέσο συνεννόησης να γίνεται διαχωριστικός μεσότοιχος, κάτι που χιουμοριστικά διατύπωσε ο George Bernard Shaw για την αγγλική (‘Αμερική και Αγγλία είναι δυο χώρες που χωρίζονται από μια κοινή γλώσσα’). 
      Μπορούμε να κατεδαφίσουμε αυτόν τον μεσότοιχο; Δύσκολο το βλέπω, με δεδομένη την ιστορία των γλωσσομαχιών στην Ελλάδα. Θα χρειαζόταν πολλή νηφαλιότητα και ώριμη σκέψη για να συναποδεχθούμε ότι το διαφορετικό γλωσσικό ιδίωμα του άλλου δεν είναι δείγμα πολιτικής αντιπαλότητας ούτε τον κατατάσσει αυτόματα στα ‘μιάσματα’ ή τους αιρετικούς. Θα χρειαζόταν όμως και αντίστοιχη βούληση να αποδεχθούμε την φυσική εξέλιξη και πορεία της ζωντανής γλώσσας χωρίς απόπειρες θεσμικού βιασμού και αυθαίρετης αποκοπής από τις ρίζες και την ιστορική της συνέχεια. Με δεδομένη τη δυσκολία συνεννόησης για ελάσσονα θέματα (όπως π.χ. ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης εθνικής ανάγκης) το μείζον αυτό φαντάζει σχεδόν ακατόρθωτο.