Ακούγοντας προ ημερών αφενός το συναξάριο της Αγίας Παρασκευής και αφετέρου μια ραδιοφωνική εκπομπή μνήμης για τον Σπύρο Μουστακλή (από τα πιο γνωστά και πολύπαθα θύματα της Απριλιανής χούντας), σκεφτόμουν τον σκληρό και απάνθρωπο ρόλο του κάθε είδους βασανιστή. Είτε αυτός λέγεται Ρωμαίος στρατιώτης που βασάνιζε Χριστιανούς μάρτυρες, είτε αστυνομικός ή άλλο πρόσωπο που κακομεταχειρίζεται ανθρώπους κάποιας άλλης ιδεολογικής τοποθέτησης, συνήθως πρόκειται για ένα εκτελεστικό όργανο, που υλοποιεί διαταγές που κάποιος ή κάποιοι άλλοι του έδωσαν (κρατώντας τα δικά τους χέρια ‘καθαρά’). Ενδέχεται να μη συμφωνεί (εν μέρει ή εν όλω) με τις διαταγές, αλλά πάντως τις εκτελεί. Στρέφεται εναντίον ανθρώπων, τους οποίους πιθανώτατα δεν γνωρίζει καν, δεν έχει προηγούμενα μαζί τους, και οι οποίοι δεν είναι σε θέση (ούτε έχουν καμία διάθεση) να αντιδράσουν στην όποια κακοποίηση τους επιβάλλει. Συνήθως δεν ενεργεί μόνος: τέτοιου είδους συμπεριφορές χρειάζονται αμοιβαία ‘στήριξη’ ή ‘ενθάρρυνση’ και δημιουργούν κι έναν σαδιστικό ανταγωνισμό: ποιος θα κάνει το θύμα να υποφέρει περισσότερο; Ακόμη, η συμμετοχή πολλών σε κάποιο βαθμό επιμερίζει ψυχολογικά για τους δράστες το αίσθημα της ενοχής («Δεν τον χτυπούσα μόνο εγώ»), χωρίς βέβαια να την μειώνει ουσιαστικά. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια μορφή ωμής και εσκεμμένης βίας που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με κανέναν απολύτως τρόπο. Πολύ απλά, δεν υπάρχει νόμιμος βασανισμός. Ακόμη και τα κράτη που εφαρμόζουν την θανατική ποινή (άλλη μια βάρβαρη πράξη), την θέλουν κατά το δυνατόν ανώδυνη για το θύμα, κάτι που συχνά δεν κατορθώνουν.
Τα παραπάνω αναφέρονται κυρίως στα εκτελεστικά όργανα. Υπάρχουν όμως και οι ηθικοί αυτουργοί, αυτοί που δίνουν τις διαταγές και απαιτούν την εκτέλεσή τους. Υπάρχουν και συνεργοί, που παρίστανται σε βασανιστήρια έστω και χωρίς να τα διαπράττουν. Έτσι, έχουμε ακούσει σε διάφορα καθεστώτα (και στη χούντα του 1967) για γιατρούς που ήταν παρόντες σε βασανισμούς, που έδιναν το ‘ελεύθερο’ στους φυσικούς βασανιστές να συνεχίσουν το έργο τους μέχρι τα όρια αντοχής του θύματος (η πρακτική αυτή απαγορεύθηκε από τον Κώδικα της Νυρεμβέργης με αφορμή τα ναζιστικά ιατρικά ‘πειράματα’, και η απαγόρευση ενσωματώθηκε σε όλους τους σύγχρονους κώδικες ιατρικής δεοντολογίας, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν παραβιάζεται σε αυταρχικά καθεστώτα). Όλοι αυτοί είναι επίσης βασανιστές, με την ευρεία έννοια του όρου.
Πριν αρκετά χρόνια είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά το βιβλίο 'Η ελπίδα μας' του π. Δημητρίου Ντούντκο, που είχε υποφέρει πολλά και ποικίλα βάσανα στην τότε Σοβιετική Ρωσία. Μου είχε κάνει εντύπωση μια φράση του: «Κατά βάθος, δεν ξέρω ποιος είναι πιο αξιολύπητος, ο βασανιζόμενος ή ο βασανιστής». Κοιτάζοντας πέρα από τις δικές του σωματικές κακοπάθειες, ο ομολογητής κληρικός έβλεπε την ψυχική κόλαση των ανθρώπων που είχαν αποποιηθεί την ανθρωπιά τους και μεταχειρίζονταν άλλους ανθρώπους χειρότερα και από ζώα, και προσευχόταν γι’ αυτούς. Ας ευχόμαστε κι εμείς πάντοτε να εκλείψουν από την ανθρωπότητα τέτοιες συμπεριφορές, που μόνο πόνο και δυστυχία επιδαψιλεύουν και στα δύο μέρη, είτε σε καιρό ειρήνης είτε σε καιρό πολέμου. Εδώ που τα λέμε, αν είναι ψυχολογικό βασανιστήριο να εκτελούν δικούς σου ανθρώπους μπροστά στα μάτια σου, κάτι ανάλογο δεν είναι να σου καταστρέφουν το σπίτι; Αφήνοντας τις ‘λεπτές’ σχολαστικές διακρίσεις των εγκλημάτων στους νομικούς, ας βλέπουμε την ουσία των πράξεων.