"Βαριέμαι το διάβασμα"

Η Καθημερινή δημοσίευσε πρόσφατα (17/1) ένα ενδιαφέρον άρθρο με τον χαρακτηριστικό τίτλο ‘Γιατί τα παιδιά λένε τόσο εύκολα βαριέμαι’. Αναφέρεται με επιστημονικά δεδομένα μιας ειδικής ερευνήτριας, της Maryanne Wolf, στο πώς ο παιδικός εγκέφαλος μαθαίνει ανάγνωση και με λίγα λόγια λέει αυτό που διαισθητικά και εμπειρικά υποπτευόμαστε εδώ και χρόνια. Ότι δηλ. η έκθεση σε οθόνες και κινούμενες εικόνες στις μικρές ηλικίες ‘πλάθει’ τον εγκέφαλο προς λάθος κατεύθυνση, του στερεί τη δυνατότητα της συγκέντρωσης που απαιτεί η κατανόηση ενός κειμένου, είτε κανείς το διαβάζει είτε το ακούει από κάποιον αφηγητή (π.χ. γονέα ή δάσκαλο). Χρειάζεται επιμονή και προσπάθεια για να παρακολουθήσει τη ροή του κειμένου, να ακολουθήσει λογικά το νήμα της ιστορίας, να προσλάβει τα νοήματα και να καταλήξει σε συμπεράσματα, συνδέοντας όλα όσα προσέλαβε. Θυμούμαι ακόμη ότι το σχολικό μας πρόγραμμα στο Δημοτικό σχολείο (δεκαετία του 1960) περιλάμβανε ώρα ελευθέρου αναγνώσματος (από τη βιβλιοθήκη της τάξης), που ολοκληρωνόταν με την σύνταξη περίληψης του βιβλίου που είχαμε διαβάσει. Μια καθόλου άσχημη άσκηση, που μας έμαθε να πιάνουμε τα εξωσχολικά βιβλία στα χέρια μας και να μην τα αφήνουμε μέχρι το τέλος.

     Τώρα τα πράγματα οδεύουν ολοταχώς προς αντίθετη κατεύθυνση. Οι πανταχού παρούσες οθόνες αφής ευνοούν αποκλειστικά την αλλαγή παραστάσεων στο βραχύτερο χρονικό διάστημα. Πού καιρός για συγκέντρωση και προσοχή; Μετά βίας διαβάζουμε κάποιους τίτλους, ενώ η κάθετη στήλη δίπλα μας τροφοδοτείται συνεχώς με άλλα θέματα, σχετικά αλλά συνήθως άσχετα μ’ αυτό που βλέπουμε. Κάθε τόσο κάτι άλλο ελκύει το ενδιαφέρον μας, ξεχνάμε το προηγούμενο και κάνουμε άλματα από τη μια χώρα στην άλλη, από τη μουσική στο ποδόσφαιρο, τον κινηματογράφο, τις ειδήσεις, το διάστημα και πάλι πίσω. Η γρήγορη εναλλαγή των θεμάτων και των παραστάσεων στην τρυφερή ηλικία δεν αφήνει χρόνο για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και εμβάθυνσης σε νοήματα. Και κάποια στιγμή εμείς οι μεγάλοι εφευρίσκουμε μια καινούργια νοσολογική οντότητα στα παιδιά, τη βαφτίζουμε Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, και προσπαθούμε να θεραπεύσουμε κάτι που θα έπρεπε να είχε προληφθεί εν τη γενέσει του. Πώς; Μα, με την αποφυγή έκθεσης των μικρών παιδιών σε οθόνες.

     Προφανώς μιλάω για μια ουτοπική κατάσταση. Οι οθόνες, κυρίως έξυπνα τηλέφωνα και τάμπλετ, έχουν γίνει σύμμαχος των γονέων στην αντιμετώπιση όλων των καθημερινών προβλημάτων φροντίδας και απασχόλησης των παιδιών. Αν τις βγάλουν από το οπλοστάσιό τους, θα πρέπει να αφιερώσουν ώρες για να σταθούν δίπλα στα παιδιά και να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν άλλες δεξιότητες, όπως το διάβασμα, το γράψιμο, τη χειροτεχνία, τη μουσική, το δημιουργικό παιχνίδι. Δύσκολο το βλέπω, τουλάχιστον για τους περισσότερους. Ας περιορισθώ στις διαπιστώσεις αυτές, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη της γενιάς μου στους δικούς μας γονείς και δασκάλους, που μας παίδευσαν (με την ακριβή έννοια του όρου) με το βιβλίο, το χαρτί και το μολύβι, αλλά και με τη διαρκή παρουσία τους στο πλευρό μας.

     Ας μη μείνουμε όμως με την εντύπωση ότι εμείς οι πιο μεγάλοι είμαστε άτρωτοι ή έχουμε ανοσία απέναντι στο φαινόμενο. Αν εξετάσουμε τις δραστηριότητες της ημέρας μας, θα δούμε πόσο χρόνο δαπανούμε στις οθόνες, είτε για επαγγελματική δραστηριότητα, είτε για τις τόσο εύκολες πλέον διεκπεραιώσεις κάθε είδους υποθέσεων, είτε αποκλειστικά για χάσιμο χρόνου, αυτό που ο Ηλ. Μαγκλίνης χαρακτηρίζει 'Διάσπαση ζωής'. Χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια και αντίσταση από μέρους μας, ώστε κάποιες ώρες να τις περνούμε μακριά από τη σαγήνη της εικόνας, πριν διαγνωσθούμε κι εμείς με Ελλειματική Προσοχή.