Ολίγη ιστορία - 2

Προ καιρού αναφέρθηκα στο βιβλίο ‘Η τρίτη Ρώμη’, που ασχολείται με την ιστορική πορεία της ρωσικής εκκλησίας και τις κατά καιρούς προσπάθειές της να αναδειχθεί ‘πρωτεύουσα’ του Ορθοδόξου κόσμου, διαδεχόμενη την λεγόμενη Νέα Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη. Παρένθεση: Εδώ που τα λέμε, γιατί τέτοια επιθυμία να οικειοποιηθούμε εκκλησιαστικά το όνομα της Ρώμης; Ιστορικά μπορεί η Πόλη να έγινε πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας που διαδέχθηκε την αρχαία ρωμαϊκή. Εκκλησιαστικά όμως; Αν μη τι άλλο, η παλαιά Ρώμη ήταν το σύμβολο της εξουσίας που δίωξε απηνώς τον χριστιανισμό και τους χριστιανούς επί δυόμισι αιώνες. Θα το θεωρούσα πολύ φυσικό να μην υπάρχει το όνομά της στην Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, αλλά βέβαια η Εκκλησία ακολουθούσε την πολιτεία. Ας κλείσω την παρένθεση, μια και πρόκειται για καθαρά προσωπική άποψη.

     Μελετώντας κανείς την ιστορία διαπιστώνει ότι ο εναγκαλισμός κράτους και εκκλησίας, είτε στη Ρωσία είτε στην δική μας Ορθόδοξη Ανατολή, είναι ένα ευρύτερο και διαχρονικό φαινόμενο (και βέβαια δεν περιορίζεται στην Ανατολή και στην Ορθοδοξία). Το θρησκευτικό επίχρισμα δίνει στις κοσμικές εξουσίες μια μεταφυσική διάσταση που από μόνες τους στερούνται. Επειδή τα της θρησκείας αγγίζουν εύκολα τις χορδές του θυμικού μεγάλης μερίδας ανθρώπων, οι κρατικοί άρχοντες προσπαθούν να τα οικειοποιηθούν, έστω και επιφανειακά, για να κερδίσουν οπαδούς και ψηφοφόρους, άσχετα αν η λοιπή πολιτεία τους πόρρω απέχει από θέματα πίστεως και ηθικής ζωής. Από την άλλη, οι εκκλησιαστικοί άρχοντες συχνά βρίσκουν επωφελές το να συμπλέουν με τις κοσμικές αρχές, εξασφαλίζοντας έτσι νομικά προνόμια και ‘υψηλή προστασία’ (κατά κόσμον), αλλά και κάνοντας ενίοτε ‘στραβά μάτια’ σε παραστρατήματα, ακόμη και σοβαρά, κοσμικών αρχόντων (γνωρίζουμε από τη Βυζαντινή ιστορία τις καθαιρέσεις και τις εξορίες πατριαρχών που επέκριναν αυτοκράτορες και αυτοκράτειρες…).

     Γράφει μεταξύ άλλων ο συγγραφέας Αλ. Μασσαβέτας: «Τόσο το τσαρικό όσο και το σοβιετικό καθεστώς… μεταχειρίσθηκαν την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ως μηχανισμό για τον εκρωσισμό ενός ‘πολιτικά ύποπτου’ πληθυσμού, ως μηχανισμό ενίσχυσης του πατριωτισμού και της νομιμοφροσύνης προς το κράτος» (σελ. 172). Ακόμη, «Η ύπαρξη ανεξάρτητης (κρατικής) αρχής αποτελούσε αναγκαία προϋπόθεση για την αναγνώριση αυτοκέφαλης Εκκλησίας» (σελ. 186). Έτσι, κατά καιρούς το ένα σκέλος εξουσίας χρησιμοποιήθηκε για την προώθηση της δημιουργίας ή της εδραίωσης του άλλου. Δόγμα, γλώσσα και μορφή λατρείας, τυπικό, ημερολόγιο, όλα χρησιμοποιήθηκαν ως διακριτικά γνωρίσματα διαφόρων εθνικών εκκλησιών (μη τυχόν και μοιάζουν σε κάτι μεταξύ τους). Θα ρωτούσε και πάλι ο Απόστολος Παύλος, όπως τότε τους Κορινθίους: «Μεμέρισται ὁ Χριστός;». Στην πρώτη Εκκλησία μεταξύ των Αποστόλων δεν υπήρχε κανένα ‘πρωτείο’, αλλά όπως έλεγε ο ίδιος Απόστολος, «ἡμεῖς εἰς τὰ ἔθνη, αὐτοὶ δὲ εἰς τὴν περιτομήν» [Γαλ. 2:7-9]. Η έννοια του εκκλησιαστικού πρωτείου εισήχθη με την σύσταση και την πορεία της Αυτοκρατορίας, συντηρούμενη κατά καιρούς από ανθρώπινες φιλοδοξίες.

     Αποτέλεσμα βέβαια της διαπλοκής αυτής είναι συχνά η κοσμική εξουσία (οποιουδήποτε χρώματος ή ιδεολογικής σημαίας) να εκβιάζει αμέσως ή εμμέσως την Εκκλησία για να εξασφαλίζει την ‘ευλογία’ της σε ό,τι θέλει να κάνει, ενώ η δεύτερη να επιζητεί την ‘αιγίδα’ και τη σύμπραξη της πρώτης στα δικά της έργα. Πάντα θα υπάρχουν επικριτές της όποιας επιλογής, και οι επικρίσεις συχνά φθάνουν στα όρια των αναθεμάτων (ιδίως στις μέρες μας). Ωστόσο, ο απλός λαός – τουλάχιστον αυτός που ενδιαφέρεται – πού θα σταθεί και τι θα περιμένει (αν δεν σκανδαλισθεί σε βαθμό κακουργήματος, από τη μία ή την άλλη πλευρά); Είναι εύκολο ή δυνατό να διαγράψουμε με μια μονοκοντυλιά ένα καθεστώς συνύπαρξης που έχει περάσει από ιστορία πολλών αιώνων; Θα ήταν θράσος να ισχυρισθώ ότι έχω απάντηση. Ας σκεφθούμε απλώς ότι ως πρόσωπα – όχι ως ιεράρχες ή εξουσίαν έχοντες – έχουμε το καθήκον και την ευθύνη της υπακοής στην Εκκλησία, αλλά και της υποταγής στην εξουσία (Παύλος), όταν αυτή δεν αντιβαίνει ευθέως στην πίστη μας. Οι έχοντες την εξουσία – κοσμική ή εκκλησιαστική – έχουν και την ανάλογη δική τους ευθύνη: «ἕκαστος γὰρ τὸ ἴδιον φορτίον βαστάσει» [Γαλ. 6:5]. Σε κάθε περίπτωση, το καθήκον της προσευχής «Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου» (και της Εκκλησίας) παραμένει πάντα επίκαιρο και επιτακτικό.

 

Ζωή πριν από τη γέννηση

 Δεν είναι εύκολο να µιλήσει κανείς για τις αµβλώσεις χωρίς η συζήτηση να οδηγηθεί σε πόλωση. Ωστόσο, στις ηµέρες µας, µε αφορµή τις πρόσφατες νοµοθετικές αλλαγές στις ΗΠΑ, βλέπουµε να προβάλλεται στα µέσα ενηµέρωσης σχεδόν αποκλειστικά η µία πλευρά. Χωρίς καµιά διάθεση πολεµικής αντιπαράθεσης ή ηθικολογίας, ας µου επιτραπεί να κάνω µια-δυο παρατηρήσεις µε καθαρά ιατρική µατιά.

     Όλα τα φάρμακα που κυκλοφορούν αναγράφουν στο πληροφοριακό έντυπο που τα συνοδεύει αν είναι ασφαλή ή επικίνδυνα για χρήση στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η ανεξέλεγκτη χορήγηση φαρμάκων σε έγκυο γυναίκα που καταλήγει σε βλάβη στο κυοφορούμενο βρέφος αποτελεί βαριά ιατρική αμέλεια και συνεπάγεται σοβαρές ποινικές ευθύνες.

     Σε κάθε ακτινολογικό ή πυρηνικό εργαστήριο υπάρχουν προειδοποιητικές πινακίδες για τις γυναίκες που μπορεί να είναι έγκυοι, ώστε να αποφευχθεί κίνδυνος από έκθεση του κυοφορούμενου βρέφους σε ακτινοβολία.

     Και γενικά, από ιατρικής πλευράς, σε όλη τη διάρκεια της κύησης συνιστάται στις εγκύους να αποφεύγουν φάρμακα, αλκοόλ, κάπνισμα, λοιμώξεις ή άλλες καταστάσεις και ενέργειες δυνητικά επικίνδυνες για το πλάσμα που κυοφορείται. Ακόμη και πριν από την κύηση, συχνά οι υποψήφιοι γονείς, και ειδικά οι μητέρες, συμβουλεύονται τους γιατρούς για το τι πρέπει να προσέξουν ή πώς να ρυθμίσουν τυχόν προβλήματα υγείας τους, ώστε να μην προκύψει πρόβλημα στην εγκυμοσύνη που επιδιώκουν.

     Όλα τα προηγούμενα αναφέρονται σε ενδεχόμενους κινδύνους και σε προστασία της υγείας και την αρτιμέλεια όχι της εγκύου αλλά του κυήματος. Και εδώ ανακύπτει αυτόματα το καίριο ερώτημα: αν αυτό που θέλουμε πάση θυσία να προστατεύσουμε δεν είναι ανθρώπινη ζωή, γιατί παίρνουμε όλες αυτές τις προφυλάξεις; Και αν είναι ανθρώπινη ζωή, μπορούμε να τη ματαιώνουμε κατά βούληση;

[Δημοσιεύθηκε χθες στην Καθημερινή]

Οινικά

Ανάμεσα στα σοβαρά που απασχολούν τις στήλες του Τύπου βρίσκει κανείς αφορμές για πιο ανάλαφρες σκέψεις, συνδεδεμένες και με αναμνήσεις από το ιατρικό παρελθόν. Έτσι, ορμώμενος από επιστολή πρώην γυμνασιάρχου για το κρασί και το αλκοόλ εν γένει, θυμούμαι έναν από τους παλιούς ασθενείς μου, μακαρίτη πλέον, από το αγροτικό ιατρείο. Είχε εισαχθεί στο νοσοκομείο με ίκτερο, του βρήκαν ανίατο καρκίνο στο πάγκρεας και τον έστειλαν στο χωριό για τα έσχατά του. Με κάλεσε στο σπίτι και μου διηγήθηκε τη νοσοκομειακή του εμπειρία. «Έρχεται ένας νεαρός γιατρός, σαν εσένα, και κοντά στ’ άλλα με ρωτάει: ‘Πόσο έπινες;’ Του λέω: ‘Δυο πενηνταράκια μεσημέρι και βράδυ, εδώ και πενήντα χρόνια’. Βγάζει χαρτί και μολύβι, κάνει υπολογισμούς και μου λέει: ‘Θα πρέπει να έχεις πιεί ένα βυτίο τσίπουρο’. Του λέω κι εγώ: ‘Αυτά ήταν τα πληρωμένα. Τα κερασμένα είναι χωριστά. Βάλε δυο βυτία για να είσαι μέσα’».

     Ο οίνος που από την αρχαιότητα ‘εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου’ [Ψαλμ. 103] είναι γευστικό συμπλήρωμα και όχι τροφή. Είναι, όπως λέμε, για να τον πίνουμε και όχι για να μας πίνει. Το ίδιο ισχύει, τηρουμένων των ποσοτικών αναλογιών, και για τη μπύρα και για όλα τα αλκοολούχα ποτά. Ο εθισμός στο οινόπνευμα δεν είναι ίδιος με τον εθισμό στη νικοτίνη, και έχει να κάνει κυρίως με την κατάχρηση και την κοινωνική θέση του ποτού. Έτσι, ο Άγγλος από την εφηβεία του μαθαίνει ότι η κοινωνική ‘νόρμα’ είναι να πίνει έξι pints (6x473 ml= 2,8 λίτρα) μπύρα ξεροσφύρι τουλάχιστον κάθε Παρασκευή και Σάββατο βράδυ (και όταν παρακολουθεί ποδόσφαιρο). Το ίδιο ισχύει και για όλους σχεδόν τους βόρειους λαούς. Συνεπώς, δεν είναι παράξενο που ο αλκοολισμός και τα παρεπόμενά του είναι διαδεδομένα στις χώρες αυτές. Εξάλλου, σχεδόν δεν υπάρχει ξένη ταινία ή σήριαλ όπου μετά από κάποια κρίσιμη στιγμή ο πρωταγωνιστής δεν ακούγεται να λέει: ‘I need a drink’ (χρειάζομαι ποτό, συνήθως ουίσκι ή κάποιο μίγμα). Το μήνυμα είναι ότι το αλκοόλ είναι ‘πανάκεια’ για τα κάθε είδους προβλήματα. Με τη βιομηχανία του θεάματος αυτό έχει γίνει πλέον περίπου παγκόσμια σταθερά. Και καθώς η ποτοβιομηχανία συντηρεί ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας στις χώρες αυτές, είναι πολύ δύσκολο να επιχειρήσει κανείς να ανατρέψει ένα τέτοιο καθεστώς.

     Έτσι καταλήγουμε στην έννοια του μέτρου, που τόσο παραπεταμένη είναι στις μέρες μας. Ο Απόστολος Παύλος παραγγέλλει στον Τιμόθεο: «οἴνῳ ὀλίγῳ χρῶ διὰ τὸν στόμαχόν σου καὶ τὰς πυκνάς σου ἀσθενείας» [Α΄ Τιμ. 5:23]. Το λίγο είναι και νόστιμο και ωφέλιμο. Και ξαναγυρίζοντας στις αναμνήσεις, ας αναφέρω τον μακαρίτη θείο Γιώργο, που τα παιδικά καλοκαίρια στη Ραψάνη μου έβαζε μια ‘δαχτυλήθρα’ από το κόκκινο κρασί του δίπλα στο φαγητό μου: ζεστό ζυμωτό ψωμί από τον φούρνο της θειάς Κατίγκως, γαλοτύρι από το τουλούμι και φρέσκα φασολάκια και ντομάτα από το περιβόλι του. Μεσογειακή δίαιτα με τα όλα της. Όσο για γεύση, αμβροσία! Αιωνία η μνήμη και των δυο τους, και της Λιλής και του Παναγιώτη και του Ηλία.

Προθέσεις

Διαβάζω στην Καθημερινή ότι «Ο πρωθυπουργός προσφώνησε τον επικήδειο λόγο στην εξόδιο ακολουθία του μεγάλου ευεργέτη Νικόλαου Παπαγεωργίου» (δωρητή, μεταξύ άλλων, και του ομώνυμου νοσοκομείου της πόλης μας). Δεν ήξερα ότι οι λόγοι (είτε επικήδειοι είτε όποιοι άλλοι) χρειάζονται και προσφώνηση. Και πώς να τους προσφωνήσεις; «Κύριε επικήδειε…»; Βλέπετε, δεν αρκεί να έχουμε καλές προθέσεις, αλλά πρέπει να χρησιμοποιούμε και τις ορθές προθέσεις. Άλλο το ‘προς’ και άλλο το ‘εκ’, και παρά το μικρό τους μέγεθος αλλάζουν ριζικά το δεύτερο συνθετικό της λέξης. Θα περιμένω με ενδιαφέρον να δω τις αντιδράσεις των αναγνωστών: τόσοι έγκριτοι φιλόλογοι διαβάζουν την εφημερίδα, θα το προσέξουν άραγε;