Αναθεωρήσεις

 Το 2003 η Libby Purves, αρθρογράφος στους Times του Λονδίνου, είχε γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο ‘Sanitising the truth is no way to right wrongs’ (= Η αποστείρωση της αλήθειας δεν είναι τρόπος για να διορθώσουμε τα στραβά). Το θέμα του; Η αναθεώρηση της ιστορίας, με απαλοιφή ή εξομάλυνση όλων των δυσάρεστων γεγονότων, εν ονόματι κάποιας ‘πολιτικής ορθότητας’. Αφορμή είχε πάρει από μια μελέτη της Jasemin Soysal, τότε προέδρου της Ευρωπαϊκής Κοινωνιολογικής Ένωσης, για τα σχολικά βιβλία της εποχής εκείνης στη Βρετανία και σε άλλες χώρες, που έτειναν να ισοπεδώνουν πολέμους και άλλα θλιβερά επεισόδια και να δείχνουν ότι ανέκαθεν ήμασταν σε καλές σχέσεις με όλους, αποσιωπώντας το αιματηρό παρελθόν όχι μόνο της ηπείρου μας, αλλά και της ανθρωπότητας εν γένει. Παραδείγματα: Ενώ οι Βίκινγκς στη δεκαετία του 1980 αναφέρονταν στα βιβλία ως «άγριοι επιδρομείς», το 1994 είχαν μεταλλαχθεί σε «Δανούς αγρότες και εμπόρους». Οι Σαρακηνοί είχαν εγκαταλείψει τις σκληρές τους πρακτικές και ζούσαν «αρμονικά και ειρηνικά» με τους Σταυροφόρους. Ο Ναπολέων περιγραφόταν λιγότερο ως στρατιώτης και περισσότερο ως αναμορφωτής του δικαίου και του συστήματος μέτρησης, ενώ σε ένα Γερμανικό βιβλίο ακόμη και η Γαλλική Αντίσταση παρουσιαζόταν ως μέρος μιας φυσικής και καλοήθους εξέλιξης προς μια μελλοντικά ενωμένη Ευρώπη.
     Δεν μας είναι βέβαια άγνωστη η τακτική αυτή. Εμφανίζεται κάθε τόσο στο προσκήνιο ή το παρασκήνιο της επικαιρότητας, σε διάφορα μέρη και με ποικίλες μορφές, για να δικαιώνει μια από τις προβλέψεις του George Orwell στο ‘1984’, που θέλει την ύπαρξη ειδικού υπουργείου που  ασχολείται με την συνεχή τροποποίηση της ιστορίας ανάλογα με τα συμφέροντα που επικρατούν κάθε εποχή. Έτσι π.χ. εξωραΐζουμε την Τουρκοκρατία γιατί αυτό θέλει η μόδα σήμερα, ενώ σε μερικά χρόνια το ίδιο μπορεί να κάνουμε και με τη ναζιστική κατοχή (μη σας φαίνεται αδύνατο). Μια επόμενη γενιά μπορεί να έχει τελείως διαφορετική αντίληψη για τα ιστορικά γεγονότα από αυτή που εμείς διδαχθήκαμε από τους προγόνους και τα βιβλία μας.
     Ειδικά στις μέρες μας η αναθεωρητική αρρώστια παίρνει και τη μορφή της εθελούσιας πολιτισμικής αμνησίας. Έτσι θεωρούμε π.χ. ότι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ρατσιστές, σεξιστές, δουλέμποροι, ή ό,τι άλλο κακό και απόβλητο, κι έτσι αποφασίζουμε ότι η διδασκαλία των έργων τους δεν έχει να μας προσφέρει παρά μόνο αρνητικά πρότυπα ζωής και συνεπώς την εξοβελίζουμε από τα σχολεία μας (πρόσφατο το παράδειγμα του πανεπιστημίου Princeton). Αντί να ακολουθήσουμε την συνετή συμβουλή του Μεγάλου Βασιλείου προς τους νέους, να παίρνουν από την ‘θύραθεν’ παιδεία όσα είναι καλά και χρήσιμα και να αποφεύγουν τα κακά, προτιμούμε να πετάξουμε στον Καιάδα της λήθης ολόκληρους πολιτισμούς, δημιουργώντας μια τεχνητά αποστειρωμένη (και βέβαια εντελώς πλαστή) εικόνα της ιστορίας. Και καταδικάζοντας έτσι τις κοινωνίες μας να επαναλάβουν τα σφάλματα του παρελθόντος, αφού δεν θα τα έχουν διδαχθεί ποτέ ως τέτοια.
     Ας προσθέσω εδώ και μια δική μου υποψία. Αποσιωπώντας και ξεχνώντας το κακό μας παρελθόν, αποβάλλουμε την υποχρέωση να αναγνωρίζουμε τα πολιτισμικά και άλλα μας χρέη προς άλλους λαούς και πολιτισμούς, αλλά και να επανορθώνουμε αδικίες ή και εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε άλλες εποχές (όπως π.χ. κατοχικά δάνεια και πολεμικές αποζημιώσεις). Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις, όπως η απόφαση της Βρετανικής κυβέρνησης πριν μερικά χρόνια να αποζημιώσει τα θύματα της αποικιακής βίας στην Κένυα το 1950, κατά την εξέγερση των Μάου Μάου [ΕΔΩ].  
     Για να ξαναγυρίσουμε στην αρθρογράφο, εκείνη απορρίπτει την πρακτική αυτή. Υποστηρίζει, ορθά, ότι είναι ανοησία να υποκύπτουμε στον πειρασμό να εξωραΐζουμε την ιστορία και να προσποιούμαστε ότι όλα πάντοτε ήταν καλά και άγια. Αν δεν αποδεχθούμε το παρελθόν, με τους πολέμους, τις ασχήμιες και τις κακοπραγίες του, δεν μπορούμε να αρχίσουμε να χτίζουμε ένα μέλλον καλύτερο για όλους.
     Θα κλείσω με μια ακόμη γνώμη και μια συμβουλή. Η γνώμη είναι του ‘πατέρα της ιστορίας’ Ηρόδοτου, που εξηγεί το γιατί έγραψε την ιστορία του: αφενός μεν για να μη ξεχαστούν με τον χρόνο και γίνουν άδοξα όσα έκαναν οι άνθρωποι, Έλληνες και βάρβαροι, και αφετέρου για ποιους λόγους αυτοί έφτασαν να πολεμούν μεταξύ τους. Σαφέστερη και πιο περιεκτική περιγραφή του ρόλου και του σκοπού της ιστορίας δεν μπορεί να υπάρξει. Την συμβουλή μας τη δίνει ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης στον Μεγάλο Κανόνα του: «[Τῆς παλαιᾶς Διαθήκης] ἅπαντας παρήγαγόν σοι, ψυχή, πρὸς ὑπογραμμόν· μίμησαι τῶν δικαίων τὰς φιλοθέους πράξεις, ἔκφυγε δὲ πάλιν τῶν πονηρῶν τὰς ἁμαρτίας». Το ίδιο ισχύει και για την ιστορία, η γνώση της οποίας μας δίνει τόσο θετικά όσο και αρνητικά παραδείγματα. Σε μας εναπόκειται να τα ξεχωρίζουμε και να ενεργούμε ανάλογα.