Αμφισβήτηση

Κάθε έννοια ή κατάσταση έχει δυο όψεις, ας τις ονομάσουμε συμβατικά θετική και αρνητική. Ακόμη και η υγεία μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες: αν κανείς, με την πεποίθηση ότι είναι υγιής, κάνει πράγματα παράτολμα ή αδιαφορεί παντελώς για τη συντήρηση αυτής της καλής υγείας, τι τον ωφελεί η υγεία του; Αντίθετα, ένας που πάσχει π.χ. από διαβήτη ή καρδιοπάθεια και ζει σύμφωνα με τους περιορισμούς που του βάζει η πάθησή του, κερδίζει από την αρρώστια, που γενικά είναι απευκταία.

     Και ερχόμαστε στην έννοια του τίτλου. Ο σκεπτόμενος άνθρωπος έχει το προνόμιο να υποβάλλει σε κρίση καθετί που έρχεται στην αντίληψή του. Του προσφέρουν κάτι, και σκέφτεται αν θα είναι καλύτερο να το αποδεχθεί ή να το απορρίψει. Με βάση την παιδεία του, τις πρότερες εμπειρίες του, τη νοητική του ανάπτυξη και την φυσική του ευφυΐα βάζει στη ζυγαριά του νου τα υπέρ και τα κατά της όποιας πρότασης και καταλήγει σε μια απόφαση. Αυτή στη συνέχεια μπορεί να αποδειχθεί σωστή ή λαθεμένη, ή να έχει απώτερες συνέπειες που δεν μπορούσε να προβλέψει.

     Αυτή η διαδικασία της λογικής κρίσης εμπεριέχει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το στοιχείο της αμφισβήτησης. Αν κάτι το θεωρούμε εκ των προτέρων ως ορθό, το δεχόμαστε χωρίς συζήτηση. Στο άλλο άκρο, αν κάτι το θεωρούμε τελείως λάθος, το απορρίπτουμε ‘από χέρι’. Οι δυσκολίες αρχίζουν εκεί που δεν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει κάτι ως άσπρο ή μαύρο και πρέπει να διαλέξει ανάμεσα σε αποχρώσεις του γκρι, να ζυγίσει το κόστος με το όφελος, τη ζημία με το κέρδος. Κι αυτό συμβαίνει πολύ συχνά, αφού λίγες είναι οι απόλυτες επιλογές στη ζωή. Και ίσως λιγότερες στην ιατρική πράξη. Το Ιπποκρατικό «ωφελέειν ή (τουλάχιστον) μη βλάπτειν» εμπεριέχει και το δίλημμα αυτό.

     Η αμφισβήτηση μπορεί να είναι υγιής και να οδηγεί τελικά σε καλύτερες λύσεις, ή να είναι παθολογική και να πηγαίνει χέρι-χέρι με την καχυποψία και την παράνοια. Κι εδώ ερχόμαστε στο κλίμα της εποχής μας, που, περισσότερο από κάθε άλλη, χαρακτηρίζεται από την τάση αυτή. Έχουμε φτάσει να αμφιβάλλουμε για τα πάντα, να βλέπουμε παντού αόρατους εχθρούς και κακόβουλα σχέδια, να υποπτευόμαστε τον καθένα, ακόμη και «τους Δαναούς δώρα φέροντας» όπως ο Ομηρικός Λαοκόων. Υποπτευόμαστε την αρρώστια (ότι δεν υπάρχει), υποπτευόμαστε και το εμβόλιο (ότι θα γίνει για το κακό μας). Δυσπιστούμε απέναντι στο κράτος και διαμαρτυρόμαστε όταν δεν κάνει κάτι, δυσπιστούμε και διαμαρτυρόμαστε και όταν κάνει. Θεωρούμε οποιαδήποτε ενέργεια ως Δούρειο ίππο για επίτευξη ύπουλων σκοπών και σχεδίων. Και όλα αυτά μέσα σε μια πραγματικότητα που κυριαρχείται από καθημερινούς αριθμούς ασθενών, διασωληνωμένων και νεκρών, όχι σε κάποια στενή και μακρινή γωνιά της γης αλλά σε κάθε χώρα, ανεξάρτητα από γλώσσα, φυλή, θρήσκευμα και χρώμα δέρματος.

     Η παθολογική αμφισβήτηση και καχυποψία δεν είναι αυτόματη και φυσική για τον καθένα. Έχει ρίζες και παράγοντες που τη συντηρούν και την προάγουν συστηματικά: κομματικούς, συνδικαλιστικούς, και δυστυχώς και θρησκευτικούς. Τα αποτελέσματά της είναι εκδηλώσεις κοινωνικής άρνησης (π.χ. κινήματα κατά της μάσκας και των εμβολίων ή η πρόσφατη απεργία της ΑΔΕΔΥ εν μέσω πανδημίας) που βέβαια δεν λύνουν κανένα πρόβλημα, αλλά διαιωνίζουν μια κατάσταση. Και δημιουργούν ένα κλίμα διχασμού και αντιπαλότητας που όσο πάει βαθαίνει και πλαταίνει.

     Θεού θέλοντος, η πανδημία κάποια στιγμή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα υποχωρήσει. Το ‘σχίσμα’ όμως που θα αφήσει πίσω της θα είναι διαρκείας και δυσίατο, όσο δεν βάζουμε στη σκέψη μας ‘καλό λογισμό’, όπως λένε οι ασκητές. Επιτέλους, ας αναλογισθούμε κάποια στιγμή ότι ‘οι άλλοι’ (όλοι) ίσως δεν θέλουν το κακό μας. Ότι δεν είναι υποχρεωτικά επίβουλοι. Και ότι σε τελευταία ανάλυση, ή πιστεύουμε ότι υπέρτατη εξουσία στον κόσμο είναι ο Θεός και τίποτε δεν είναι ικανό να εμποδίσει ή να ανατρέψει τα σχέδιά του ή θεωρούμε ότι τα πάντα είναι στα χέρια του πονηρού και είμαστε έρμαια των δικών του κακών προθέσεων.

 

Επικυρώσεις

 Είναι γνωστό ότι η μόδα δεν περιορίζεται στην ενδυμασία ή την κάθε είδους εμφάνιση (π.χ. σχεδίαση αυτοκινήτων και άλλων καταναλωτικών ειδών). Αγγίζει και χώρους όπως η γλώσσα (όχι το ψάρι, αλλά αυτή που μιλάμε,ο κώδικας επικοινωνίας μας). Δεν αναφέρομαι εδώ στην διαρκή εξέλιξη της γλώσσας με τη ροή του χρόνου, αλλά σε εκφράσεις που αναδεικνύονται κάθε τόσο -- Κύριος οίδε τίνι τρόπω -- σε ‘αστέρες’ της καθομιλουμένης, εκεί που σχεδόν κανένας δεν τις χρησιμοποιούσε μέχρι προ τινος. Έτσι, εδώ και κάποιο καιρό ακούω όλο και περισσότερο το «Ισχύει» εκεί που άλλοτε θα έλεγε κανείς «Δίκιο έχεις» ή «Έτσι είναι». Καταλαβαίνουμε βέβαια τι εννοεί αυτός που το λέει, αλλά ως τώρα δεν το λέγαμε σ’ αυτή την συνάφεια. Από πού μας προέκυψε άραγε;
     Κι αυτό μου θυμίζει μια ‘συνήθεια’ (ας την περιγράψω έτσι) γνωστού ραδιοφωνικού δημοσιογράφου, να σχολιάζει με τη φράση «Σωστό αυτό» κάθε τι που λένε οι συνομιλητές του. Μπορεί αυτοί να είναι ειδικοί επιστήμονες, πολιτικοί, νομικοί, στρατιωτικοί, τέλος πάντων άνθρωποι διακεκριμένοι στον κλάδο τους που δίνουν μια υπεύθυνη γνώμη. Ο εν λόγω κύριος συνηθίζει με τον τρόπο του να βάζει τη δική του λεκτική σφραγίδα αυθεντίας στις γνώμες τους, κάτι σαν παρουσιαστής τηλεπαιχνιδιού που επιβεβαιώνει την ορθή απάντηση ενός παίκτη. Ίσως έτσι να αξίζουν περισσότερο. Αυτό που λέμε προστιθέμενη αξία. Μήπως πρέπει να φορολογείται;

Δεισιδαιμονίες

 Ο Ιωάννης Λεβαδεύς Νικολαΐδης (1800 ή 1805 - 1871) δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός. Κι εγώ τον πρωτοσυνάντησα όταν έπιασα στα χέρια μου σε φωτοτυπημένο αντίγραφο το μεγάλο του έργο ‘Το κάτοπτρον της κοινωνίας’ (δώρο συναδέλφου). Αναζητώντας πληροφορίες γι’ αυτόν βρήκα ότι καταγόταν από τη Λιβαδειά (εξ ου και το όνομά του), ότι σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία, ότι διετέλεσε καθηγητής φυσιολογίας, υγιεινής και παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1848) και άσκησε την ιατρική στην Κωνσταντινούπολη επί σειρά ετών. Το παραπάνω έργο του (δημοσιευμένο το 1865) δείχνει την ευρυμάθειά του καθώς αναφέρει και συνθέτει πλείστα όσα περιστατικά και κείμενα από Παλαιά και Καινή Διαθήκη, από Πατέρες, αλλά και από θύραθεν συγγραφείς, τόσο αρχαίους όσο και νεωτέρους. Αποτελεί μια εκτεταμένη (380 σελίδες) πραγματεία πάνω στα ήθη των ανθρώπων και επισημαίνει θετικά και αρνητικά φαινόμενα, ερμηνεύοντας και κρίνοντάς τα με φιλοσοφικό, αλλά συχνά και θεολογικό πρίσμα. Αντιγράφω (στη γλώσσα της εποχής) ένα απόσπασμα που το βρίσκω ιδιαίτερα επίκαιρο:

     «Μη φροντίζων περί αποφυγής του κινδύνου ο δεισιδαίμων, καταφοβιζόμενος δε υπό τυχαίων περιστάσεων ή μετεωρικών φαινομένων, απελπίζεται και εγκαταλιμπάνεται παρευθύς, μη φανεί ότι αντιτείνει και θεομαχεί κολαζόμενος. Ούτως οι Οθωμανοί εκλαμβάνοντες τον λοιμόν ως θεομηνίαν, ουδαμώς προφυλάττονται, διο και κατά εκατοντάδας και χιλιάδας αποθνήσκουσιν».

     Επεξηγηματικά, ο όρος ‘δεισιδαίμων’ δεν σημαίνει τον προληπτικό, αλλά τον νοσηρά θρησκόληπτο, ενώ στην εποχή μας θα μπορούσε να είναι συνώνυμος του συνωμοσιολόγου. Το φαινόμενο είναι μάλλον διαχρονικό, και βέβαια δεν περιορίζεται στους Οθωμανούς. Γνήσιος ιατροφιλόσοφος ο Λεβαδεύς.

Δύσπεπτες αλήθειες

 Παλιά συνήθεια να ξεσπούμε στον μαντατοφόρο όταν δεν μας αρέσει το μαντάτο. Κάτι που το ζούμε καθημερινά ακόμη και στον ‘φωτισμένο’ 21ο αιώνα. Κανείς δεν θέλει να ακούει δυσάρεστα, και αυτό το ξέρουν π.χ. οι πολιτικοί που γενικά αποφεύγουν να λένε γυμνή την αλήθεια, δημιουργώντας έτσι στον κόσμο ένα κλίμα ψευδαίσθησης και αυταπάτης. Κι όταν ο κόμπος φτάνει στο χτένι και η συγκάλυψη δεν είναι δυνατή, αναγκάζονται να γίνουν ‘κακοί’, δηλαδή να πουν τα πράγματα με το όνομά τους, φοβούμενοι ότι ίσως να το πληρώσουν ακριβά στις κάλπες την επόμενη φορά (το είδαμε το 2009 μετά την ειλικρινή ομιλία Καραμανλή στη ΔΕΘ λίγο πριν εκδηλωθεί η οικονομική κρίση).
     Στις μέρες μας το φαινόμενο είναι καθημερινό. Πετροβολούμε όσους μας ενημερώνουν από θέση ευθύνης για τα όσα τραβάμε με την πανδημία, λες και αυτοί δημιούργησαν τον κορωνοϊό και τις συνέπειές του. Δεν τα πάμε καλά με την αλήθεια, μας πέφτει βαριά και δύσπεπτη. Συνηθίσαμε στο «λάγνο ψέμα τους που τα ’κανε όλα ωραία» (όπως τραγουδούσε κάποτε η Χάρις Αλεξίου). Διαβάζω ότι στη γειτονική Ιταλία, που μετράει δεκαπλάσιους νεκρούς κάθε μέρα, κάποιοι έχουν αρχίσει να τα βάζουν και με τους υγειονομικούς, γιατρούς και νοσηλευτές, που τους θεωρούν υπεύθυνους για τα μέτρα περιορισμού αλλά και για τους θανάτους ασθενών στα νοσοκομεία, φτάνοντας μέχρι και να σπάζουν τα αυτοκίνητά τους. Δύσκολη η πραγματικότητα: πιο βολικό μας έρχεται να ζούμε με μύθους. Και τώρα που η κουρτίνα τραβήχθηκε, μισούμε το φως, ως «φαύλα πράσσοντες».  

Υπέρ ιατρών

Η Marie Rouget (λογοτεχνικό ψευδώνυμο Marie Noël) (1883-1967) ήταν Γαλλίδα Καθολική ποιήτρια που τιμήθηκε με το παράσημο της Λεγεώνος της Τιμής. Βρήκα την παρακάτω πολύ επίκαιρη προσευχή της στο Διαδίκτυο. Αφιερώνεται σε όσους πάντα, αλλά ιδιαίτερα στις δύσκολες μέρες μας, γίνονται Κυρηναίοι Σίμωνες.

     Σώτερ των όλων, δώσε στον ιατρό το Φως.
     Φώτισέ τον ιατρό όταν βρίσκεται στο σκοτάδι της γνώσης του αρρώστου, όταν είναι υποχρεωμένος να εισδύσει στα μυστικά των σωμάτων και των ψυχών, ώστε να μην αστοχήσει στο δρόμο και προκαλέσει οποιαδήποτε πληγή στο πέρασμά του.
    Χάρισε στον ιατρό την Αγάπη, ώστε, παρόλο που σηκώνει το δικό του πόνο και παρά το ότι ο ίδιος μπορεί να μην έχει καταφύγιο, να βρίσκει ωστόσο την γλυκύτητα, την καρτερία, τη δύναμη για τον απελπισμένο, για τον άρρωστο που τον περιμένει.
     Χάρισε στον ιατρό τη Χάρη, ώστε στην πιο δύσκολη γι’ αυτόν στιγμή, την ώρα της αμφιβολίας και της ανθρώπινης αδυναμίας, τη στιγμή της ταραχής, να παραμένει πάντα όσο πρέπει σοφός, όσο πρέπει καλός, όσο πρέπει αγνός, όσο πρέπει άξιος του ιερού πόνου που κάποιος άρρωστος του εμπιστεύθηκε.
     Χάρισε στον ιατρό την Πίστη και την Ευσπλαχνία ώστε να μην ξεχνά και να μην εγκαταλείπει ποτέ κανέναν από τους μικρούς και ελαχίστους που προς αυτόν κατέφυγαν.
     Χάρισε στον ιατρό τη Δύναμη, Θεέ μου, ώστε το βάρος που φορτώνεται από όλους μας να μην τον καταβάλει, ώστε η θλίψη που σηκώνει να μην προσβάλει τη χαρά του, ώστε η πληγή που ανακουφίζει να μην τον πληγώσει.

Καιρὸς τοῦ σιγᾶν

 Αναγνωρίζω στον καθένα το δικαίωμα του λόγου, της γνώμης, της όποιας άποψης (αυτό άλλωστε εκμεταλλεύομαι κι εγώ τόσα χρόνια τώρα). Ωστόσο θυμάμαι κι αυτό που λέει ο Εκκλησιαστής ότι υπάρχει «καιρὸς τοῦ σιγᾶν καὶ καιρὸς τοῦ λαλεῖν». Πώς να το κάνουμε; Όσο περισσότερο λαλούμε, τόσο λιγότερα πράττουμε, και με τα λόγια μας δημιουργούμε όλο και μεγαλύτερη σύγχυση, ταραχή, ανακατωσούρα, Βαβέλ. Με αποτέλεσμα βέβαια... αδιέξοδο. Όπως εκείνος ο πανάρχαιος πύργος που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
     Τα γράφω αυτά έχοντας διαβάσει μια σειρά από δημοσιεύματα τακτικών αρθρογράφων σε έγκριτες εφημερίδες. Καλοί, άριστοι στο είδος τους, μας έχουν δώσει πολλές χρήσιμες ιδέες κατά καιρούς. Ίσως όμως, με βάση την παραπάνω αρχή, πρέπει κάποια στιγμή να το κλείνουν το στόμα τους. Όποιος και νάσαι, ακόμη κι αν η γνώμη σου είναι σωστή, η αυθαίρετη κριτική και οι εκ του ασφαλούς χαρακτηρισμοί σου για θεσμικά όργανα και πρόσωπα που διαχειρίζονται μια κατάσταση με συχνές ανατροπές, με καθημερινή αβεβαιότητα και ανάγκη για αλλαγές πλεύσης κάθε τόσο, είναι πράγματα τελείως ανώφελα. Απλώς επαυξάνουν την γενική αμφιθυμία και προσθέτουν στο υπάρχον πρόβλημα τη μίζερη γκρίνια. Είναι κι αυτή ένας από τους γενεσιουργούς παράγοντες της δεύτερης έξαρσης της πανδημίας. Κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον.

Δηλώσεις

Σε ποδοσφαιρική γλώσσα, είναι μάλλον οφσάιντ η ανακοίνωση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων για αντισυνταγματικότητα της απαγόρευσης των συναθροίσεων εν όψει της επετείου του Πολυτεχνείου. Δείχνει που οδηγεί η κατά γράμμα ερμηνεία κειμένων (όπως οι νόμοι και το Σύνταγμα) που γράφονται με άνεση και υπό συνθήκες ασφαλείας, χωρίς την πίεση των περιστάσεων και την σκληρή εικόνα της πραγματικότητος. Η ‘κατάσταση πολιορκίας’ που αναφέρει ως μόνη εξαίρεση είναι ήδη γύρω μας. Και βέβαια πολύ πιο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκεται η δήλωση του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, ότι «Δεν θα υπάρξουν εξαιρέσεις, γιατί κανένας δεν έχει περισσότερα δικαιώματα από κάθε πολίτη που δεν έκανε Πάσχα ή 25η Μαρτίου». Κι ας λένε ό,τι θέλουν οι διάφοροι αντιπολιτευτικοί κομματάρχες.
     Να ελπίσουμε τουλάχιστον ότι ο σημερινός τραγικός θάνατος από Covid-19 του Μητροπολίτη Λαγκαδά Ιωάννη θα ενεργήσει αφυπνιστικά για κάποιους αμφισβητίες;

 

Αν θέλει ο Θεός...

 Όσοι πιστεύουν ότι η αντιμετώπιση μιας δύσκολης και πρωτόγνωρης κατάστασης είναι ευθεία γραμμή, όπου βάζει κανείς ένα πρόγραμμα και το ακολουθεί πεισματικά χωρίς να αναθεωρεί την πορεία του ή να λαμβάνει υπόψη τους αστάθμητους παράγοντες, καλό είναι να θυμηθούν μια από τις διδακτικές ιστορίες του Νασρεντίν Χότζα, ο οποίος μια μέρα δήλωσε στη γυναίκα του:
     «Αύριο θα πάω στο χωράφι».
     «Χότζα μου, πες ‘αν θέλει ο Θεός θα πάω στο χωράφι’».
     «Θέλει δε θέλει ο Θεός, γυναίκα, εγώ θα πάω στο χωράφι»
     Πράγματι, το επόμενο πρωί ξεκινά για το χωράφι που ήταν αρκετά μακριά. Περνάει η μέρα, πιάνει μια κατακλυσμιαία βροχή, δεν κυκλοφορεί ψυχή έξω. Η γυναίκα του Χότζα βλέπει ότι νύχτωσε και δεν πρόκειται να γυρίσει ο Χότζας, οπότε κλειδώνει την πόρτα και πέφτει για ύπνο. Κάπου τα μεσάνυχτα χτυπάει η πόρτα, εκείνη ανοίγει και βλέπει έναν Χότζα μούσκεμα να λέει τρέμοντας: «Αν θέλει ο Θεός, γυναίκα, εγώ είμαι».

Αυτογνωσία

 «Οὐκ ἔγνωσαν, ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς, καὶ ἦρεν ἅπαντας». Αυτή η φράση από το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο μου ήρθε στο νου καθώς έβλεπα τις αποκαλυπτικές εικόνες από τη χθεσινή καταστροφική πλημμύρα στη Χερσόνησο της Κρήτης. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που συνέβαιναν τέτοια ‘ακραία καιρικά φαινόμενα’, όπως τα αποκαλούμε συνήθως. Αρχίζοντας από την θετική πλευρά, δόξα τω Θεώ, δεν υπήρξαν ανθρώπινα θύματα στον τοπικό αυτό κατακλυσμό. Τα ορμητικά νερά όμως που έπαιρναν στο πέρασμά τους κάθε είδους αντικείμενα, ακόμη και αυτοκίνητα, σαν να είναι χάρτινα, και άλλαζαν άρδην τη φυσιογνωμία των χωριών και του ευρύτερου τοπίου, αφήνοντας πίσω τους κατεστραμμένα νοικοκυριά και καταστήματα και ανθρώπους σε απελπισία, θα έπρεπε να μας βάλουν σε σκέψεις. Η απλούστερη: δεν είμαστε κύριοι του κόσμου, δεν είμαστε αφεντικά, όσο κι αν θέλουμε να το πιστεύουμε. Η ίδια η ύπαρξη και η όποια θέση μας πάνω στη γη είναι τόσο εύθραυστη, που απειλείται από κάθε είδους κινδύνους, σεισμούς, λοιμούς, καταποντισμούς, τους οποίους απεύχεται τακτικά η Εκκλησία στις δεήσεις της. Όλα αυτά τα φαινόμενα τα έχουμε ζήσει πρόσφατα και συνεχίζουμε να τα ζούμε, και μάλιστα χωρίς να βλέπουμε φως στον ορίζοντα. Δεν είναι καιρός να αναλογισθούμε όλοι, άρχοντες και αρχόμενοι, προκαθήμενοι και πιστοί, ηγεσία και λαός, την προσωπική μας στάση ζωής και την ευθύνη μας απέναντι στον κόσμο και, κυρίως, στον Δημιουργό του; Και να ενεργήσουμε ανάλογα. Χωρίς φωνές, αλληλοκατηγορίες και ύβρεις, παρά μόνο με τη συναίσθηση ότι όλοι είμαστε «ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι». Και κινδυνεύουμε εξίσου, και απρόβλεπτα.

[Απεστάλη στην Καθημερινή] 

Αμεροληψία

 Ερώτηση κρίσεως, περιεργείας, ρητορική, όπως θέλετε χαρακτηρίστε την: Είναι δυνατόν να σχολιάσει κανείς το τρέχον πρόβλημα της πανδημίας εντελώς αντικειμενικά και αμερόληπτα, χωρίς να εισαγάγει, εκούσια ή ακούσια, τις προσωπικές του πεποιθήσεις ή προτιμήσεις ή υποψίες; Μη βιαστείτε να απαντήσετε. Ερέθισμα για σκέψη ρίχνω.

     Αφορμή δίνουν τα όσα γράφονται, δημοσιεύονται, αναρτώνται καθημερινά, από την αρχή της ιστορίας μέχρι τώρα. Έχουμε φθάσει στο σημείο, βλέποντας το όνομα του σχολιαστή να ξέρουμε ποιο θα είναι το συμπέρασμά του, ποιο μήνυμα θέλει να μας περάσει, όχι σπάνια με διάθεση πολεμική προς κάθε αντίθετη ή διαφορετική άποψη. Συνήθως δεν χρειάζεται να διαβάσουμε παρακάτω.

     Βέβαια το όλο πρόβλημα δεν είναι καινούργιο. Πολλά θέματα σε διάφορες εποχές έγιναν αντικείμενο συζήτησης και σχολιασμού που ξεκινούσε με προϋποθέσεις μεροληψίας και πόλωσης. Πρόχειρο παράδειγμα: η εξέλιξη. Από τη στιγμή που πρωτοδιατυπώθηκε ως θεωρία για τη δημιουργία των ειδών, σχεδόν κάθε συζήτηση γι’ αυτήν  άρχιζε και αρχίζει με ένα δεδομένο συμπέρασμα, είτε υπέρ είτε κατά: είτε ότι η εξέλιξη καταργεί τη βιβλική διήγηση της Γένεσης είτε ότι η βιβλική διήγηση αποκλείει οποιαδήποτε εξελικτική θεώρηση για τον κόσμο ως υλική δημιουργία. Δύσκολο έως αδύνατο να γίνει καλόπιστος διάλογος με τις συνθήκες αυτές και να αποδεχθούμε ότι το ένα δεν μπορεί να αναιρέσει το άλλο, αλλά μπορούν κάλλιστα να συνυπάρχουν, αφού το καθένα βλέπει το σύμπαν με άλλο πρίσμα και σε διαφορετικό επίπεδο.

     Σε μια από τις ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς ο γιατρός συγγραφέας Άρθουρ Κόναν Ντόυλ βάζει στο στόμα του ήρωά του την ακόλουθη άποψη: «Είναι βασικό σφάλμα να διατυπώνει κανείς θεωρίες πριν να έχει στοιχεία. Ασυναίσθητα αρχίζει να παραποιεί τα στοιχεία για να ταιριάσουν στη θεωρία του, αντί να αλλάξει την θεωρία ώστε να ταιριάζει με τα στοιχεία». Πολύ περισσότερο συμβαίνει αυτό όταν κάποιος έχει μια αδιάσειστη πεποίθηση για κάτι και προσπαθεί με κάθε τρόπο να την στηρίξει. Αυτό μπορεί να το δούμε π.χ. στην απονομή της δικαιοσύνης: αν θεωρείς κάποιον εξαρχής ένοχο, θα χρησιμοποιήσεις τα υπάρχοντα στοιχεία επιλεκτικά ή με τρόπο που να δικαιώνει την πεποίθησή σου. Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες κατασκευασμένες ‘πλάνες’, που τις ακούμε μέχρι και σήμερα (στις οποίες παίζει επιπρόσθετα τον ρόλο της η λεγόμενη ‘κοινή γνώμη’ με τα ΜΜΕ). Δεν συζητούμε για τα κόμματα που πάντοτε μιλούν ‘από καθέδρας’, διεκδικώντας την αλήθεια ως αποκλειστικό τους δικαίωμα και αποκλείοντας κάθε αντίθετη άποψη.

     O Francis Bacon έγραφε τον 16^ο αιώνα ότι αν κανείς ξεκινά με βεβαιότητες, θα καταλήξει σε αμφιβολίες· αν όμως αρκείται να ξεκινήσει με αμφιβολίες κι έχει ανάλογη υπομονή, θα φθάσει σε βεβαιότητες. Ας το σκεφθούμε αυτό καθώς πλέουμε στο αχαρτογράφητο πέλαγος που λέγεται Covid-19. Αν θέλουμε να φθάσουμε κάπου με ασφάλεια, θα πρέπει να παραμερίσουμε τις ακλόνητες βεβαιότητές μας (ότι ο ιός δεν υπάρχει, ότι δεν πεθαίνει κόσμος, ότι μας επιβουλεύονται, ότι θέλουν το κακό μας, ότι θέλουν να μας υποδουλώσουν ή να μας εξαφανίσουν) και να δεχθούμε την καλόπιστη συζήτηση με την πραγματικότητα.