The story so far

Ελληνιστί, περίληψη προηγουμένων. Κάπως έτσι ανασκοπούσαν τα προηγούμενα ‘επεισόδια’ τα περιοδικά που δημοσίευαν μυθιστορήματα σε συνέχειες κατά την προ σαπουνόπερας εποχή. Και ο αναγνώστης που ερχόταν για πρώτη φορά σε επαφή με το σήριαλ διάβαζε την τρέχουσα δόση, για να καταλήξει, μετά από μερικές σελίδες στο απαραίτητο ‘Η συνέχεια στο επόμενο’, συνήθως πάνω σε κάποια αμφίρροπη φάση για τον ή τους πρωταγωνιστές. Για να τηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον, και να αγοράσει και το επόμενο τεύχος.

     Μετά τη νοσταλγική αυτή περιήγηση στη λογοτεχνία, επάνοδος στην πραγματικότητα. Από την αρχή του έτους ζούμε στο ρυθμό της πανδημίας (δεν τη βάζω σε εισαγωγικά, όποιοι τα θέλουν, δικαίωμά τους). Ας ανασκοπήσουμε, σε τελείως αδρές γραμμές, την κατάσταση. Εμφανίζεται ένα καινούργιο λοιμώδες νόσημα που δείχνει να έχει υψηλή μεταδοτικότητα και θνητότητα, και γρήγορα παίρνει παγκόσμιες διαστάσεις. Σε χώρες όπως η Κίνα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία και λίγο αργότερα οι ΗΠΑ η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχο, τα κρούσματα πολλαπλασιάζονται γεωμετρικά, οι θάνατοι ξεπερνούν τις εισαγωγές και τα συστήματα υγείας αποδεικνύονται ανίκανα να αντεπεξέλθουν. Άλλες χώρες, όπως και η Ελλάδα, λαμβάνουν προληπτικά αυστηρά μέτρα κοινωνικού περιορισμού, που επηρεάζουν άμεσα σχολεία, εκκλησίες, αγορές, μετακινήσεις, τα πάντα, και φαίνεται ότι αποδίδουν σε πρώτη φάση. Παράλληλα σε όλο τον κόσμο γίνονται κάθε είδους μελέτες, κλινικές, επιδημιολογικές, ιολογικές, ανοσολογικές, φαρμακολογικές, για να γνωρίσουμε καλύτερα τον αντίπαλο και να τον βάλουμε σε λογαριασμό. Αρχίζουν οι απαιτήσεις και οι υποσχέσεις για εμβόλια και φάρμακα, με ανταγωνισμό σε διάφορα επίπεδα για το ποιος θα έρθει πρώτος και ποιος θα προλάβει να αγοράσει. Με το πέρασμα των μηνών τα πράγματα δείχνουν να ηρεμούν, έρχεται όμως η τουριστική περίοδος και  ανοίγουν σύνορα και προορισμοί και αρχίζουν γλέντια και πάρτι εκατοντάδων ατόμων, και ο ημερήσιος αριθμός κρουσμάτων γίνεται τριψήφιος με ανοδικές τάσεις. Κοντεύει και η αρχή της σχολικής χρονιάς, και δώσ’ του τα ερωτήματα για τους κανόνες, τα πρωτόκολλα, την ασφάλεια, τις ελλείψεις σε προσωπικό και αίθουσες και πάει λέγοντας. Ξανά περιορισμοί, σε στοχευμένο επίπεδο, ξανά αντίστοιχα σχόλια, ένθεν και ένθεν, και πάντα το αναπάντητο ερώτημα: πότε θα έρθει το εμβόλιο.

     Μέσα σε όλο αυτό το αβέβαιο κλίμα, εκτός από την πραγματική νόσο έχουμε να αντιμετωπίσουμε και την ψυχική. Αυτή δημιουργήθηκε από την πρώτη στιγμή από τις έδρες Συνωμοσιολογίας, που βρίσκονται ένα επίπεδο πάνω από την Οξφόρδη, το Καίμπριτζ, τη Σορβόνη, το Χάρβαρντ, το Τζονς Χόπκινς και όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα μαζί. Βασίζεται στον ψυχολογικό αμυντικό μηχανισμό της άρνησης και έχει το όνομα της Αμφισβήτησης: δεν υπάρχει ιός, δεν υπάρχει νόσος, δεν είναι θανατηφόρα, δεν υπάρχουν κρούσματα, οι θάνατοι δηλώνονται λάθος, δεν κινδυνεύουμε, και στο κάτω-κάτω τόσοι πεθαίνουν από τη γρίπη ή από άλλες αιτίες. Αφελές δικό μου ερώτημα: τότε εγώ γιατί ασκώ την ιατρική; Αφού όλοι κάποτε θα πεθάνουν από κάποια αιτία, γιατί να ασχολούμαι με το άσθμα τους, την πνευμονία τους, τον καρκίνο τους, το όποιο άλλο νόσημά τους; Γιατί να μην τους δίνω την απλή απάντηση ότι «μέχρι εδώ ήταν, δεν έχετε τίποτε, απλώς ήρθε η ώρα σας»; Κάτι τέτοιο δεν μας ζητούν οι αμφισβητίες να κάνουμε για τη νόσο Covid-19;

     Η διαφορά με όλα τα υπόλοιπα νοσήματα είναι ότι εκείνα τα ξέρουμε από πολλές δεκαετίες ή αιώνες, έχουμε συσσωρευμένη γνώση και μπορούμε να την εφαρμόσουμε με θεσπισμένους και γενικά αποδεκτούς κανόνες. Μέχρι να καταλήξουμε σε ανάλογους κανόνες για την τρέχουσα νόσο, παλεύουμε με το άγνωστο, το μεταβαλλόμενο τοπίο, που ακόμη δεν το έχουμε χαρτογραφήσει πλήρως. Αναμενόμενο είναι υπό τέτοιες συνθήκες κάθε τόσο να αλλάζουμε γραμμή πλεύσης, να επανεκτιμούμε την κατάσταση, να αναζητούμε ισορροπίες ανάμεσα στο πρέπον και το υπερβολικό και να περιμένουμε ή να προλαβαίνουμε εξελίξεις. Κι αν θέλετε να προσθέσουμε και άλλη μία παράμετρο, επειδή η επιστημονική μας γνώση είναι σε υψηλότερο επίπεδο απ’ ό,τι ήταν έναν αιώνα νωρίτερα, τα δεδομένα που συλλέγονται με μορφή πληροφοριών είναι πολύ περισσότερα, με αποτέλεσμα να έχουμε πάρα πολύ ‘άχυρο’ που κρύβει το πραγματικό ‘σιτάρι’. Η πληροφορία δεν αποτελεί γνώση: πρέπει να κοσκινισθεί, να συσχετισθεί με όλες τις άλλες, να επαληθευθεί από διάφορες πηγές, για να δώσει ένα καθαρό απόσταγμα που θα χρησιμοποιηθεί ορθά και αποτελεσματικά στην πράξη. Με άλλα λόγια, η μεγάλη επιστημονική μας πρόοδος από ένα σημείο και πέρα ενεργεί εναντίον μας: κάθε βήμα μπροστά πρέπει να γίνει μέσα από ένα ‘δάσος’ δεδομένων ποικίλης και άγνωστης σημασίας. Τα δεδομένα αυτά προβάλλονται επιλεκτικά και πρόωρα από τα ΜΜΕ, ανάλογα με τις πεποιθήσεις και τα συμφέροντά τους, πριν επικυρωθούν, με αποτέλεσμα να μη δίνεται χρόνος για εξαγωγή ωρίμων συμπερασμάτων.

     Η επιστημονική έρευνα σήμερα είναι πολυδάπανη υπόθεση, και για τον λόγο αυτό εν πολλοίς χρηματοδοτείται από ιδιωτικά κεφάλαια. Έτσι γινόταν πάντα, και τα φάρμακα και τα εμβόλια που διαθέτουμε για κάθε είδους πάθηση προέρχονται από τέτοιες επενδύσεις. Είναι εύκολο να λέμε ότι ο Τάδε ή ο Δείνα πολυεκατομμυριούχος βγάζει ένα σωρό λεφτά από την πανδημία: το ίδιο κάνει ο κάθε φαρμακοβιομήχανος και από τον διαβήτη, την αρθρίτιδα, την καρδιακή ανεπάρκεια, τον καρκίνο και κάθε άλλη νόσο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτός δημιούργησε τη νόσο. Αν τυχόν κάποιος έκανε κάτι τέτοιο, το κρίμα θα είναι στο κεφάλι του, αλλά εμείς θα κάναμε κάτι διαφορετικό ως αντιμετώπιση; Ακόμη κι αν μπορούσαμε να αποδείξουμε (και όχι απλώς να εικάζουμε) ανθρώπινη ενοχή, θα ενεργούσαμε διαφορετικά απέναντι σ’ ένα πρόβλημα υγείας;   

     Ας προσθέσω μια μεταφυσική/θεολογική χροιά στο θέμα. Από τότε που ο άνθρωπος γεύθηκε τον απαγορευμένο καρπό, άνοιξαν τα μάτια του, είδε ότι ήταν γυμνός, αλλά έγινε και καχύποπτος απέναντι στους άλλους και στο περιβάλλον του. Νόμισε ότι γνώρισε, αλλά η γνώση του είναι ατελής και συσκοτίζεται από τη δυσπιστία και την καχυποψία. Η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια έγιναν μέρος της καθημερινότητάς του. Και αντί αυτά να τον κάνουν πιο ταπεινό απέναντι στο μέγεθος της άγνοιάς του, του αύξησαν την ύβρη και του καλλιέργησαν την ψευδαίσθηση ότι όλα τα μπορεί, ότι δεν έχει ανάγκη κανενός Δημιουργού ή Προνοητή, ότι μπορεί να ερμηνεύσει και να διαχειρισθεί το σύμπαν μόνος του. Κι έρχεται απρόσκλητος ένας υπομικροσκοπικός ιός να φανερώσει τα πεπερασμένα όρια όλων των ανθρωπίνων συστημάτων, πολιτικών, οικονομικών, υγειονομικών, και να κατεβάσει ακόμη και δυνάστες από τους θρόνους τους.

     Πολλά ακόμη θα μπορούσε κανείς να γράψει, αγγίζοντας μόνο την επιφάνεια του φαινομένου. Τα παραπάνω ας θεωρηθούν ως μικρή συμβολή στον γενικό προβληματισμό και σε καμία περίπτωση ως λύση ή οριστική απάντηση. Έπεται συνέχεια.