Βραχέα και μακρά

Τις ξέραμε (τουλάχιστον κάποτε) από τη γραμματική τις κατηγορίες αυτές των φωνηέντων, όπως και ότι τα πρώτα έπαιρναν πάντα οξεία και τα δεύτερα ζητούσαν την περισπωμένη τους όταν ακολουθούσε ένα βραχύ, και έπαιζαν και τον μουσικό τους ρόλο στη μετρική της αρχαίας ποίησης (ίαμβοι, τροχαίοι, δάκτυλοι, ανάπαιστοι και αμφιβραχικοί πόδες)… αλλά παρασύρθηκα από τη νοσταλγία και ξέφυγα από το θέμα.

     Εδώ λοιπόν έχουμε να κάνουμε με τα σχέδια και τα προγράμματα και τον εν γένει τρόπο σκέψης. Έτσι συχνά αναφερόμαστε σε βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σχέδια σε επίπεδο κράτους, αλλά και σε κατώτερες μορφές οργάνωσης και προγραμματισμού. Πρόκειται για δυο διαφορετικές τακτικές, με άλλες απαιτήσεις και άλλες προσδοκίες. Η διαφορά φαίνεται από τη γνωστή ρήση (?Κινέζικη) ότι αν δώσεις σ’ έναν πεινασμένο ένα ψάρι, τον χόρτασες για μια μέρα, αν όμως τον διδάξεις να ψαρεύει, τον χορταίνεις για μια ζωή. Υπάρχει και άλλη κινέζικη φιλοσοφία: «Αν τα όνειρά σου είναι για ένα χρόνο, φύτευε σπόρους. Αν είναι για δέκα χρόνια, φύτευε δέντρα. Αν είναι για εκατό χρόνια, μόρφωνε τον λαό».

     Πήρα αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις από μια συζήτηση που άκουσα στο ραδιόφωνο. Γεωπολιτικό το θέμα, και ο συζητητής έκανε εύστοχα αυτή τη διάκριση λέγοντας ότι κάποιες ενέργειες ή κινήσεις έχουν μακροπρόθεσμο όφελος και όχι κατ’ ανάγκην κάτι χειροπιαστό σήμερα. Μπορεί να αναρωτιόμαστε: «Γιατί συμπεριφέρεται έτσι ο τάδε;» καθώς δεν καταλαβαίνουμε τη σκοπιμότητα των κινήσεών του, που μπορεί να γίνει ορατή σε απώτερο χρόνο, όταν ίσως θα έχουμε ξεχάσει από πού ξεκίνησε.  

     Κι εδώ, ερχόμενοι στην πολιτική, έχουμε να κάνουμε με τις απαιτήσεις του κοινού αφενός και το όραμα (ή την απουσία του) των πολιτικών προσώπων αφετέρου. Τα δεύτερα έχουν συνήθως ως πρώτη επιδίωξη την εκλογική νίκη, τη δημοσκοπική άνοδο, την θετική ψήφο του κόσμου. Ο ορίζοντας των επιδιώξεων αυτών είναι το πολύ τέσσερα χρόνια, και συνήθως πολύ πιο βραχύς. Σε μια τέτοια χρονική κλίμακα δεν μπορείς να βασισθείς σε υποσχέσεις και προγράμματα που χρειάζονται π.χ. μια δεκαετία για να καρποφορήσουν, διότι το κοινό που είναι ο αποδέκτης των υποσχέσεών σου θέλει πέντε και στο χέρι σήμερα. Το «εδώ και τώρα» μπορεί να συνδέθηκε μεταπολιτευτικά με τον αλήστου μνήμης Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά είναι διαχρονικό λαϊκίστικο σύνθημα. Στα καθ’ ημάς η έννοια του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού ήταν μέχρι πρόσφατα περίπου άγνωστη. Ανέκαθεν η πίεση του κοινού ήταν για άμεσες παροχές, αυθωρεί και παραχρήμα ικανοποίηση αιτημάτων, χορήγηση αναδρομικών (για να μη χάσουμε και το παρελθόν), και άσε το μέλλον να περιμένει. Η έλευση των μνημονίων μας έβγαλε εν μέρει από την ψευδαίσθηση ότι όλα μπορούν να γίνουν σήμερα χωρίς συνέπειες για το αύριο, αλλά δυστυχώς με πρώτη ευκαιρία γυρίσαμε πλευρό και ξαναπήραμε τον ύπνο.

     Βέβαια ανάμεσα στους δυο τρόπους σκέψης υπάρχει και άλλη διαφορά. Τα βραχυπρόθεσμα σχέδια και οι υποσχέσεις σου έχουν να κάνουν μόνο με σένα που κρατάς σήμερα τα νήματα. Αν περνούν όμως τα χρονικά όρια της δικαιοδοσίας σου, εξαρτώνται εν πολλοίς από τις προθέσεις του μελλοντικού σου διαδόχου, που όταν έρθει στα πράγματα θα έχει να ικανοποιήσει τις δικές του βραχυπρόθεσμες (ψηφοθηρικές) φιλοδοξίες. Κι αν θελήσουμε να σκεφθούμε λίγο ευρύτερα, έχουν να κάνουν και με άλλους ‘παίκτες’ έξω από τα σύνορα της χώρας, στη μεγάλη σκακιέρα των παγκοσμίων συμφερόντων, όπου διάφοροι τζογαδόροι, φανεροί και αφανείς, σχεδιάζουν για σένα χωρίς εσένα, με γνώμονα και σκοπό τη δική τους επικράτηση.

     Και τέλος, για να μη σκεφτόμαστε μόνο θεωρητικά, υπάρχει και η αντικειμενική ανάγκη: αν π.χ. το άμεσο πρόβλημα είναι ο βιοπορισμός, πολύ λίγο ενδιαφέρει το αύριο ή το επόμενο έτος. Δεν είναι ανύπαρκτα τα προβλήματα του σήμερα που απαιτούν αντιμετώπιση χωρίς καθυστέρηση. Οι δυο κατηγορίες (και όλες οι ενδιάμεσες παραλλαγές τους) συνυπάρχουν, και η ικανότητα της ηγεσίας (όρος που περιλαμβάνει τόσο κυβέρνηση όσο και αντιπολίτευση) είναι να ιεραρχεί τα προβλήματα αυτά, ώστε να μη χάνει τα άμεσα εν όψει των μελλόντων, αλλά ούτε και να υποθηκεύει το μέλλον εν ονόματι του μυωπικού σημερινού συμφέροντος. Αυτή η ικανότητα αποτελεί είδος εν ανεπαρκεία στη χώρα μας (υπάρχει άραγε φυλετική ή γονιδιακή προδιάθεση για μακρόπνοη σκέψη;).

     Άφησα τελευταία τη θεολογική πτυχή του θέματος. Έτσι, ο Κύριος στην επί του όρους ομιλία μας συμβουλεύει να μη μεριμνούμε για την αύριο διότι «ἀρκετὸν τῇ ἡμέρᾳ ἡ κακία αὐτῆς», αποτρέποντας έτσι όχι από τον λογικό προγραμματισμό αλλά από την αγωνιώδη μέριμνα, ενώ ο Αδελφόθεος Ιάκωβος συνιστά να αφήνουμε χώρο και για τον Θεό στον σχεδιασμό μας: «ἐὰν ὁ Κύριος θελήσῃ, καὶ ζήσομεν καὶ ποιήσομεν τοῦτο ἢ ἐκεῖνο». Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι τον αναγνωρίζουμε και πιστεύουμε ότι αυτός είναι ο «διδοὺς πᾶσι ζωὴν καὶ πνοὴν καὶ τὰ πάντα».