Παγκόσμια Ημέρα Υγείας

Το ότι η υγεία θεωρείται ως το πολυτιμότερο αγαθό είναι κοινοτοπία. Πριν αρκετά χρόνια, σε μια έρευνα που ζητούσε κατάταξη των αξιών και αγαθών που εκτιμούσαν οι άνθρωποι που ρωτήθηκαν, η υγεία αφαιρέθηκε από την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων διότι όλοι την κατέταξαν πρώτη. Είναι βέβαια ένα ερώτημα πόσο την εκτιμούμε όταν την έχουμε· το σίγουρο είναι ότι μας λείπει πολύ όταν τη χάσουμε, ακόμη και για βραχύ διάστημα, ακόμη και με τρόπο που δεν απειλεί την ύπαρξή μας αλλά αυτό που γενικά ονομάζουμε ποιότητα ζωής (π.χ. ένας που πάσχει από αλλεργικό συνάχι ταλαιπωρείται πολύ περισσότερο από κάποιον με ασυμπτωματικό καρκίνο, έστω κι αν δεν κινδυνεύει). Ακόμη, το πολύτιμο αυτό αγαθό είναι παγκόσμιο: αφορά όλους τους ανθρώπους του πλανήτη, διότι οι αρρώστιες, όπως και ο θάνατος, είναι δημοκράτισσες, δεν κάνουν διακρίσεις ταξικές, φυλετικές, πολιτικές ή θρησκευτικές (οι γενετικές διαφορές είναι μέσα στη φύση τους, και απλώς τροποποιούν το φάσμα των παθήσεων που μπορεί να προσβάλλουν τον Α ή τον Β πληθυσμό). Άλλωστε αυτό μας θυμίζει ο όρος ‘ΠΑΝδημία’, ότι δηλ. η τρέχουσα ίωση με τον όνομα Covid-19 αφορά τους πάντες και πανταχού.

     Είναι επίσης κοινός τόπος ότι γύρω από την υγεία έχουν αναπτυχθεί ποικίλα συστήματα, μια και η παροχή της έχει συνδεθεί με την πολιτική και ιδεολογική τοποθέτηση των διαφόρων κοινωνιών. Έτσι η υγεία μπορεί να θεωρείται ως ανθρώπινο δικαίωμα και δημόσιο αγαθό που προσφέρεται από την πολιτεία ως αυτονόητη υποχρέωση δωρεάν και ισότιμα προς όλους τους πολίτες της, ή ως αντικείμενο εμπορίας και οικονομικής αξιοποίησης (που φτάνει στην εκμετάλλευση και την κερδοσκοπία) με ασύμμετρη παροχή των διαθεσίμων υπηρεσιών (ελεύθερη αγορά). Οι δυο αυτές ακραίες καταστάσεις ορίζουν ένα ευρύ φάσμα, στο οποίο μπορεί κανείς να συναντήσει όλους τους δυνατούς συνδυασμούς δημόσιας και ιδιωτικής παροχής φροντίδας υγείας, όπου κράτος και πολίτες επωμίζονται σε ποικίλο βαθμό το κόστος των υπηρεσιών. Διότι μπορεί η φροντίδα υγείας να είναι γενική και ανεξαίρετη ανάγκη όλων, έχει όμως ένα πραγματικό κόστος (σε ανθρώπινο δυναμικό, υποδομές, υλικά, φάρμακα, τεχνολογία, δίκτυο παροχής και υποστήριξης κτλ.) που δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο, αλλά και διογκώνεται καθημερινά με την εισαγωγή νέων διαγνωστικών και θεραπευτικών μέσων. Πρακτικά είναι ένας ‘πίθος Δαναΐδων’, ένα ‘βαρέλι δίχως πάτο’ όπου μπορεί κανείς να ρίχνει συνεχώς πόρους χωρίς ποτέ να καλύπτει όλες τις απαιτήσεις.

     Μπορεί κανείς να ισορροπήσει τις απαιτήσεις με την διαθέσιμη παροχή; Δύσκολη εξίσωση, που μπορεί να επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό με προσοχή και στα δυο σκέλη της. Από τη μία χρειάζεται εκλογίκευση των απαιτήσεων: αυτό που ζητούμε (είτε ως εξέταση, είτε ως θεραπεία, είτε ως εγκαταστάσεις) να είναι πράγματι αναγκαίο και να αναμένεται να φέρει πρακτικό αποτέλεσμα και όχι απλώς να ικανοποιεί την επιστημονική περιέργειά μας ή την φιλοδοξία μας. Από την άλλη πρέπει να υπάρχει κάλυψη του απαραίτητου κόστους με κριτήριο την αντικειμενική ανάγκη και την στοιχειώδη αξιοπρέπεια, αλλά όχι την πολυτέλεια ή την κερδοσκοπία. Ιδανική λύση μπορεί να μην υπάρχει, αλλά ο πήχυς θα πρέπει να είναι σε κάποιο ύψος που να διασφαλίζει μια κατά το δυνατόν χρυσή τομή.

     Η πανδημία του Covid-19 εκτός των άλλων ανέδειξε και την ανεπάρκεια των διαφόρων συστημάτων υγείας ανά τον πλανήτη. Χώρες γενικά ευκατάστατες και πολιτισμένες, με συστήματα που συνήθως ζηλεύουμε και φιλοδοξούμε να μιμηθούμε, αποδείχθηκαν κατώτερες των περιστάσεων και αδύναμες να αποτρέψουν τις εκατοντάδες και χιλιάδες των θανάτων από τον αόρατο ιό. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα συστήματα δεν είναι καλά: απλώς θυμίζει ότι πάντα θα υπάρχουν κάποια όρια, και ανά πάσα στιγμή αυτά μπορεί να υπερκαλυφθούν. Η αποδοχή της πραγματικότητος αυτής θα πρέπει να οδηγήσει σε μετριοπάθεια. Η φροντίδα της υγείας δεν μπορεί να είναι χώρος αλαζονείας ούτε πεδίο ανταγωνισμού, είτε επιστημονικού είτε οικονομικού. Επιπλέον, ακόμη και στις εύπορες και καλά οργανωμένες κοινωνίες η υγεία είναι ζητούμενο για μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Και η πανδημία μπορεί να μας διδάξει (αν βέβαια θέλουμε να την ακούσουμε και να μάθουμε) ότι μια αρρώστια σήμερα σε μια απόμερη γειτονιά ή μακρινή χώρα αύριο μπορεί να σημαίνει αρρώστια σε ολόκληρη την πόλη ή τον κόσμο. Άρα δεν επιτρέπεται να αγνοούμε και να αδιαφορούμε για το τι συμβαίνει σε κάθε γωνιά της γης. «Οὐ γὰρ γινώσκομεν τί τέξεται ἡ ἐπιοῦσα», για τον καθένα μας.

     Σε κάθε περίπτωση, όσο ζούμε «ἐν τῇ θνητῇ σαρκὶ ἡμῶν» η κάθε είδους αρρώστια θα είναι μέρος της ύπαρξής μας. Χωρίς μοιρολατρία, αλλά με ρεαλιστική αποδοχή, θα την αντιμετωπίζουμε με τον πιο πρόσφορο τρόπο, τόσο ιατρικά όσο και φιλοσοφικά, με «ἔλαιον συμπαθείας» για τους πάσχοντες, ξέροντας ότι πάντα θα συναντούμε άλυτα προβλήματα (που δεν θα πρέπει να τα θεωρούμε ως ‘αποτυχίες’), και χωρίς να κομπάζουμε για τις τυχόν επιτυχίες, αφού, κατά την αρχαία λατινική ρήση, «medicus curat, Deus sanat»: ο γιατρός κουράρει (= φροντίζει, θεραπεύει), ο Θεός ιάται, χαρίζει την υγεία. Θεραπεία και ίαση δεν είναι το ίδιο: η πρώτη είναι η κάθε παρεχόμενη υπηρεσία που αποβλέπει στη δεύτερη, την απαλλαγή από τη νόσο. Όσο καλή κι αν είναι η πρώτη, ποτέ δεν μπορεί να εγγυηθεί απόλυτα τη δεύτερη.

     Παγκόσμια Ημέρα Υγείας σήμερα, και για να κλείσουμε τις σκέψεις αυτές (που μπορούν να επεκταθούν σε πάρα πολλές διαστάσεις) με κάτι επίκαιρο, διανύουμε την εβδομάδα του Λαζάρου. Όπως μας θυμίζουν οι ύμνοι των ημερών και ο ευαγγελιστής Ιωάννης, ο Κύριος πληροφορείται την αρρώστια του φίλου του και λέει στους μαθητές του: «Αὕτη ἡ ἀσθένεια οὐκ ἔστι πρὸς θάνατον». Ο ίδιος ξέρει ότι ο Λάζαρος θα πεθάνει, αλλά βλέπει πιο πέρα από τον τάφο, όπου ανθρωπίνως τελειώνουν οριστικά οι ελπίδες και οι προσδοκίες. Μακάρι κι εμείς, είτε ως γιατροί είτε ως ασθενείς, να μπορούμε να βλέπουμε λίγο πιο μακριά, ακολουθώντας το δικό του βλέμμα, ενώ παράλληλα καταβάλλουμε τις όποιες δικές μας φιλότιμες προσπάθειες.  

     Σημ. Επειδή η ημέρα είναι φέτος αφιερωμένη ειδικά στο νοσηλευτικό προσωπικό, παραπέμπω σ' ένα παλιότερο σχετικό άρθρο μου.