Παιδεία από μηδενική βάση

Μια και ο νέος Υπουργός Παιδείας πρότεινε διάλογο ‘από μηδενική βάση’, και επειδή κανείς δεν προσδιόρισε αυτή τη μηδενική βάση, φοβούμαι ότι θα αρχίσουμε να ανακαλύπτουμε και πάλι τον τροχό. Δεν είμαι εκπαιδευτικός, αλλά απόφοιτος του Ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες του τις βαθμίδες (19 χρόνια). Επίσης, δεν είμαι πολιτικός, συνδικαλιστής ή συνήγορος οποιασδήποτε κομματικής ή άλλης γραμμής. Τέλος, είμαι Έλληνας φορολογούμενος και πληρώνω τόσο τις ποικίλες κρατικές επιλογές όσο και τους βανδαλισμούς που υφίστανται σε τακτά χρονικά διαστήματα τα ελληνικά σχολεία. Με τις ιδιότητες αυτές θα ήθελα να κάνω μερικές επισημάνσεις που ίσως συντελέσουν στο διάλογο.

· Εξ ορισμού: οι μαθητές μαθαίνουν και οι διδάσκοντες διδάσκουν (το αντίστροφο είναι λογικά άτοπο).

· Εξ ορισμού: οι διδασκόμενοι δεν γνωρίζουν τι θα πρέπει να διδαχθούν (αλλιώς δεν θα ήταν διδασκόμενοι), άρα δεν είναι σε θέση να υπαγορεύσουν ούτε το περιεχόμενο των μαθημάτων τους, ούτε τον τρόπο αξιολόγησής τους, ούτε το ποιος θα τα διδάξει.

· Ωστόσο οι διδασκόμενοι πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία με μαθησιακό ενδιαφέρον και με δημιουργική κριτική (feedback) προς τους διδάσκοντες ως προς την ποιότητα της διδασκαλίας.

· Οι διδάσκοντες πρέπει να γνωρίζουν τι θα διδάξουν (το αντικείμενο), πώς θα το διδάξουν (την μέθοδο) και πώς θα αξιολογήσουν την απόδοση της διδασκαλίας τους στους μαθητές.

· Η διδασκαλία χρειάζεται σχεδιασμό, εκτέλεση και κριτικό έλεγχο (audit) ως προς την αποτελεσματικότητά της, για να βελτιώνεται συνεχώς.

· Η παιδεία είναι δυνητικά για όλους, δεν είναι όμως όλοι ικανοί ή άξιοι να ‘παιδευθούν’ σε όλα τα επίπεδα.

· Υπάρχει μια παρανόηση ως προς την ‘υποχρεωτική εκπαίδευση’. Κατά τη γνώμη μου η ‘υποχρέωση’ της Πολιτείας έγκειται στο να ‘παιδεύσει’ κάθε μαθητή για ορισμένο αριθμό ετών, και όχι να τον φθάσει αναγκαστικά σε κάποια βαθμίδα γνώσης ή να του δώσει ένα τίτλο σπουδών ανεξάρτητα από τις γνωστικές του δυνατότητες και το ενδιαφέρον του για τα μαθήματα. Αν στα έτη αυτά ο δεδομένος μαθητής καταφέρει να τελειώσει μόνο το Δημοτικό ή φθάσει να ολοκληρώσει και το Γυμνάσιο, αυτό πρέπει να είναι το μέτρο της απόδοσής του, που θα καθορίσει και την περαιτέρω πορεία του.

· Η βασική παιδεία είναι υποχρεωτική, και επομένως παρέχεται σε όλους, ανεξάρτητα από επίδοση. Η περαιτέρω εκπαίδευση είναι προαιρετική, οπότε κατ’ ανάγκην πρέπει να παρέχεται με διάκριση ως προς τις μαθησιακές και αντιληπτικές δυνατότητες, αλλά και το ενεργό ενδιαφέρον του εκπαιδευομένου. Η αξιολόγηση κατά την βασική εκπαίδευση χρειάζεται ακριβώς για να διακρίνει αυτούς που μπορούν να συνεχίσουν με καλές προοπτικές.

· Η φοίτηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν μπορεί να αποτελεί επ’ αόριστον αυτοσκοπό ούτε πολιτικό τέχνασμα για τη φαινομενική μείωση της ανεργίας.

· Η παιδεία πρέπει να παρέχεται δωρεάν, όχι όμως αδιάκριτα. Ο δωρεάν χαρακτήρας της παιδείας δεν είναι χωρίς αντάλλαγμα: η παιδεία δεν είναι ‘δώρο’, αλλά ‘επένδυση’ της πολιτείας, η οποία προσδοκά κέρδος υπό την μορφή καταρτισμένων και ικανών στελεχών για τις αυριανές της λειτουργίες.

· Η παιδεία είναι μια δαπανηρή υπόθεση, που δεν μπορεί να αποτελεί ερασιτεχνική ενασχόληση ή παιχνίδι για κανένα, μικρό ή μεγάλο, διδάσκοντα ή διδασκόμενο, μεμονωμένο άτομο ή συλλογικό ή κρατικό φορέα.

· Επειδή ακριβώς είναι ακριβή, η παιδεία πρέπει να παρέχεται με ανάληψη υποχρέωσης από τον εκπαιδευόμενο και τον νόμιμο κηδεμόνα του (συμβόλαιο παιδείας;) ότι αποδέχεται τους όρους παροχής της παιδείας και αναλαμβάνει νομική και οικονομική ευθύνη απέναντι στο σχολείο για οποιαδήποτε φθορά.

· Αντίστοιχη ευθύνη πρέπει να υπέχουν όλοι όσοι με οποιοδήποτε τρόπο παρακωλύουν την εκπαιδευτική διαδικασία (μεμονωμένα άτομα, σύλλογοι μαθητών, καθηγητών και γονέων, κόμματα ή άλλοι φορείς, ακόμη και κρατικές υπηρεσίες που μπορεί να ολιγωρούν π.χ. σε παράδοση βιβλίων).

· Η παιδεία χρειάζεται διαφορετικούς στόχους σε κάθε βαθμίδα (βασική, προπαρασκευαστική, επαγγελματική, ανώτατη). Η είσοδος σε κάθε βαθμίδα βασίζεται σε ορισμένα κριτήρια (ανάλογα με τους στόχους) και προϋποθέτει κατανόηση και αποδοχή των στόχων αυτών από τον εκπαιδευόμενο και τον νόμιμο κηδεμόνα του.

· Πολύς λόγος γίνεται για την ‘παραπαιδεία’ των φροντιστηρίων. Θα ήθελα να υποβάλω το αφελές και μάλλον ρητορικό ερώτημα αν είναι γνωστό το ποσοστό των λειτουργών της δημόσιας εκπαίδευσης που παράλληλα με τη δημόσια θέση τους ασκούν και το πάρεργο του φροντιστή. Κάθε τόσο ακούμε σχόλια για γιατρούς του ΕΣΥ που παραβιάζουν την αποκλειστική τους απασχόληση κάνοντας παράνομα ελεύθερο επάγγελμα. Αν οι άνθρωποι αυτοί δημιουργούν ένα καθεστώς ‘σύγκρουσης (ή διαπλοκής) συμφερόντων’ ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική τους εργασία, νομίζω ότι το ίδιο ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς. Συνεπώς, αντί για τις καθημερινές διαμαρτυρίες των συνδικαλιστών για την παραπαιδεία, θα προτιμούσα να άκουγα μια επίσημη και υπεύθυνη τοποθέτηση πάνω στο αν επιτρέπεται η ετεροαπασχόληση στους εκπαιδευτικούς ή θα πρέπει και αυτοί να γίνουν ‘πλήρους και αποκλειστικής’, όπως οι γιατροί του ΕΣΥ. Κάθε διαφορετική θέση μπορεί να θεωρηθεί ως υπεκφυγή.

· Είναι στοιχειώδες δικαίωμα των ανωτάτων σχολών να καθορίζουν μόνες και χωρίς επηρεασμό από πολιτικές ή εκλογικές σκοπιμότητες τον αριθμό των φοιτητών που μπορούν να ασκήσουν επαρκώς, καθώς και τα κριτήρια επιλογής των φοιτητών αυτών. Από εκεί και πέρα είναι υποχρέωση της προπανεπιστημιακής εκπαίδευσης να προετοιμάσει υποψηφίους με τα απαραίτητα προσόντα για εισαγωγή στις σχολές. Η υποβάθμιση των στάνταρ εισαγωγής για να ικανοποιήσουμε τον ψηφολογικά απαιτούμενο ‘αριθμό εισακτέων’ είναι αντιεκπαιδευτική και μειώνει το κύρος των σχολών και την αξία των παρεχομένων πτυχίων.

· Είναι απαράδεκτο οι εκπαιδευόμενοι με τις χαμηλότερες επιδόσεις να επιβάλλουν τις απόψεις τους για την εκπαίδευση των υπολοίπων.

· Η παιδεία είναι εθνική υπόθεση, με μακρές μελλοντικές προεκτάσεις και συνέπειες, και δεν μπορεί να περιορίζεται από τη φιλοδοξία οποιουδήποτε προσώπου ή πολιτικού σχηματισμού, ούτε να σχεδιάζεται με προοπτική το πολύ μιας τετραετίας. Με την έννοια αυτή δεν μπορεί να γίνεται κάθε τόσο ‘μπαλάκι’ κομματικής ή συνδικαλιστικής αντισφαίρισης. Συνεπώς όσο περισσότερο απομακρύνεται η κομματική δραστηριότητα από το χώρο της παιδείας, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να δούμε ‘καλύτερες μέρες’.