Βιβλία, ανθολόγια και κινούμενες εικόνες

Ενδιαφέρουσα η πρόταση του Ν. Παπανδρέου στην ‘Καθημερινή’ (‘Παιδεία με ολόκληρα βιβλία’, 14/9/2008), να αντικατασταθούν τα ανθολόγια κειμένων στα σχολεία με την ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων. Γιατί όμως μια αντικατάσταση, αντί για παράλληλη εφαρμογή και των δυο μεθόδων; Καθεμιά εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς, που αλληλοσυμπληρώνονται. Τα ανθολόγια καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα κειμένων, που θα ήταν ίσως δύσκολο να διαβαστούν όλα ως αυτόνομα έργα (λόγω έκτασης και χρόνου) και βοηθούν σε συγκριτική εκτίμηση πολλών συγγραφέων και ειδών γραφής. Τα ολόκληρα βιβλία έχουν άλλες αρετές, και κάποτε είχαν τη θέση τους και στη δική μας εκπαίδευση. Παραθέτω δυο αναμνήσεις από τα σχολικά μου χρόνια.

Στο Δημοτικό (βλ. και προηγούμενο κείμενο) η κάθε τάξη είχε τη βιβλιοθήκη της. Εκτός από τα βιβλία που δανειζόμασταν για το σπίτι το εβδομαδιαίο μας πρόγραμμα περιλάμβανε και μια ώρα ελεύθερο ανάγνωσμα μέσα στην τάξη. Για τα βιβλία που διαβάζαμε έπρεπε να γράφουμε περιλήψεις, που βαθμολογούνταν από τους δασκάλους μας όπως και η έκθεση, ως προς τη χρήση της γλώσσας, την ορθογραφία κτλ.

Εξάλλου, στις εξετάσεις για τα διπλώματα γλωσσών (π.χ. Cambridge) εκείνο τον καιρό εξεταζόμασταν εκτός των άλλων και σε προκαθορισμένα βιβλία που έπρεπε να έχουμε μελετήσει σε βάθος (στη χρονιά μου οι επιλογές ήταν, αν θυμούμαι καλά, από τα εξής: ‘The Radium Woman’ [βιογραφία της Μαντάμ Κιουρί], ‘Shane’ [γουέστερν], ‘The Hound of the Baskervilles’ [κλασικό αστυνομικό έργο], ‘An Inspector Calls’ [θεατρικό έργο] και ‘The Franchise Affair’ [αστυνομικό μυθιστόρημα με ιστορική βάση]). Η εξέταση είχε να κάνει τόσο με τη χρήση της γλώσσας (λεξιλόγιο, σύνταξη κτλ.) όσο και με την ουσιαστική κατανόηση του έργου, την ανάλυση των χαρακτήρων του κ.ο.κ.

Δυστυχώς σήμερα η πρώιμη εξοικείωση του εγκεφάλου στη γοητεία της κινούμενης εικόνας περιορίζει σημαντικά τα περιθώρια προσαρμογής στην ανάγνωση γραπτού κειμένου. Η τελευταία χρειάζεται ενεργητική συμμετοχή, παρατεταμένη συγκέντρωση της προσοχής, αντίδραση νοητική και συναισθηματική στα μηνύματα του κειμένου, κριτική σκέψη. Οι διεργασίες αυτές δεν αναπτύσσονται αυτόματα: χρειάζονται μεθοδική καλλιέργεια, κατά προτίμηση πριν η εικόνα κυριαρχήσει στον εγκεφαλικό φλοιό. Είναι δύσκολο να μυήσεις το παιδί στο βιβλίο όταν στην καθημερινή ‘ρουτίνα’ έχει επικρατήσει η τηλεόραση ή το ηλεκτρονικό παιχνίδι. Από την άλλη μεριά, όσοι γνωρίσαμε εγκαίρως τη χαρά της ανάγνωσης ομολογούμε τον εθισμό μας στον γραπτό και έντυπο λόγο, και δεν τον αλλάζουμε εύκολα.