Χρήσιμη και περιττή γνώση

Οι δημόσιες εξαγγελίες για το πείραμα του CERN που πρόκειται να αρχίσει αύριο στη Γενεύη, με κόστος περίπου 6 δισεκατομμύρια Ευρώ (από αυτά που περισσεύουν, όπως φαίνεται, από κοινωνική πολιτική και άλλες συναφείς δραστηριότητες) μου έφεραν στο νου ένα κείμενο από την πρώτη ιστορία του Σέρλοκ Χολμς (A Study in Scarlet), που το παραθέτω συντομευμένο σε δική μου μετάφραση:

‘Η άγνοιά του ήταν τόσο εντυπωσιακή όσο και η γνώση του. Από σύγχρονη λογοτεχνία, φιλοσοφία και πολιτική έδειχνε να μη ξέρει σχεδόν τίποτε... Η έκπληξή μου κορυφώθηκε, ωστόσο, όταν τυχαία διαπίστωσα ότι αγνοούσε τη θεωρία του Κοπέρνικου και τη σύσταση του Ηλιακού Συστήματος. Το ότι οποιοσδήποτε πολιτισμένος άνθρωπος του δεκάτου ενάτου αιώνα δεν θα γνώριζε ότι η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο μου φαινόταν τόσο εξωφρενικό που σχεδόν δεν μπορούσα να το συνειδητοποιήσω.

“Δείχνεις να εκπλήσσεσαι,” είπε, χαμογελώντας με την έκφρασή μου. “Τώρα που το ξέρω θα βάλω τα δυνατά μου να το ξεχάσω.”

“Να το ξεχάσεις!”

“Βλέπεις,” εξήγησε, “πιστεύω ότι ο εγκέφαλος ενός ανθρώπου αρχικά είναι σαν μια μικρή άδεια σοφίτα, και ότι μπορείς να τη γεμίσεις με ό,τι έπιπλα θέλεις. Ένας ανόητος βάζει μέσα κάθε είδους άχρηστο που συναντάει, κι έτσι η γνώση που θα μπορούσε να του χρησιμεύσει εκτοπίζεται, ή στην καλύτερη περίπτωση ανακατεύεται με τόσα άλλα πράγματα που δυσκολεύεται να τη βρει. Ο έμπειρος τεχνίτης προσέχει πάρα πολύ τι βάζει μέσα στη σοφίτα του εγκεφάλου του. Δεν θα έχει τίποτε άλλο παρά μόνο τα εργαλεία που μπορεί να τον βοηθήσουν να κάνει τη δουλειά του, αλλά απ’ αυτά θα έχει μια μεγάλη συλλογή, και σε τέλεια τάξη. Είναι λάθος να πιστεύεις ότι το μικρό αυτό δωμάτιο έχει ελαστικά τοιχώματα και μπορεί να μεγαλώνει. Σίγουρα έρχεται κάποια στιγμή που για κάθε προσθήκη γνώσης ξεχνάς κάτι που ήξερες προηγουμένως. Συνεπώς έχει μεγάλη σημασία να μην έχεις άχρηστες γνώσεις που διώχνουν τις χρήσιμες.”

“Μα, το Ηλιακό Σύστημα!” διαμαρτυρήθηκα.

“Τι στην ευχή σημαίνει για μένα;” με διέκοψε ανυπόμονα: “εσύ λες ότι γυρίζουμε γύρω από τον ήλιο. Αν γυρίζαμε γύρω από το φεγγάρι, αυτό δεν θα έκανε ούτε μια πεντάρα διαφορά σε μένα ή στη δουλειά μου."

Με όλο το σεβασμό που μπορεί να έχει κανείς στην επιστήμη και τα επιτεύγματά της, αν κάποιος έμπαινε τον κόπο να μας εξηγήσει πώς η γνώση της πρώτη στιγμής του Σύμπαντος (αν υποθέσουμε ότι μπορεί να την αποκτήσουμε με πειράματα σαν αυτό του CERN) θα επηρεάσει ουσιαστικά την καθημερινότητά μας, ίσως να νιώθαμε λιγότερο ένοχοι για τα λεφτά που ρίχνουμε στις ‘μαύρες οπές’ της έρευνας για την έρευνα.