Αυτονόητο

Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι εφόσον η θρησκευτική αγωγή προβλέπεται από το Σύνταγμα (άρθρο 16, παρ. 2), δεν είναι απαραίτητο να αναγράφεται και στον Οργανισμό του Υπουργείου Παιδείας, ως αυτονόητο και χωρίς να σημαίνει ότι έτσι αφαιρείται η θρησκευτική αγωγή από την παιδεία. Ας πούμε ότι τυπικά το επιχείρημα είναι ορθό. Με τη λογική αυτή, γιατί ένα σωρό άλλες διατάξεις του Συντάγματος και των νόμων απαιτούν την επανάληψή τους σε προεδρικά διατάγματα ή εφαρμοστικές εγκυκλίους για να τεθούν σε ισχύ; Ξέρουμε ότι στην Ελλάδα και το νομικό της σύστημα τίποτε δεν είναι πιο άγνωστο από το αυτονόητο. Το τελευταίο πρέπει να επαναλαμβάνεται και να τονίζεται με κεφαλαία γράμματα με κάθε ευκαιρία, διότι αλλιώς παραβλέπεται και παραλείπεται ως… αυτονόητο. Λάθος κάνω;

     Με την ευκαιρία αυτή θυμήθηκα ένα ανέκδοτο που κυκλοφορούσε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν οι αεροπειρατείες ήταν σε έξαρση, με πιο δημοφιλή προορισμό την Κούβα. Ένα αεροπλάνο απογειώνεται από το Μαϊάμι για τη Νέα Υόρκη. Ένας επιβάτης μπαίνει στο πιλοτήριο, βγάζει ένα πιστόλι και ζητάει από τον πιλότο να οδηγήσει το αεροπλάνο… στη Νέα Υόρκη! «Μα εκεί πηγαίνουμε, κύριε», λέει ο πιλότος, «δεν χρειάζεται όπλο για να κάνουμε το κανονικό μας δρομολόγιο». «Δεν ξέρω τι λες εσύ», απαντά ο επιβάτης, «αλλά δυο φορές δοκίμασα να πάω στη Νέα Υόρκη και βρέθηκα στην Αβάνα». Το αυτονόητο που λέγαμε προφανώς θέλει και τη φοβέρα του.

Υπεραιώνια

Το νεότευκτο Brexit έχει τα προβλήματά του, που κατά τα φαινόμενα θα συνεχίσουν να απασχολούν Βρετανούς και άλλους Ευρωπαίους για χρόνια. Κάποια ωστόσο είναι λίγο πιο σοβαρά από άλλα. Όπως η περίπτωση του Ιταλού (από καταγωγή) Τζοβάνι Παλμιέρο, που όταν έκανε αίτηση στο Υπουργείο Εσωτερικών για μόνιμη διαμονή στη Βρετανία του ζήτησαν να προσέλθουν οι γονείς του για να πιστοποιήσουν την ταυτότητά του. Λεπτομέρεια: ο Τζοβάνι είναι 101 ετών και διαμένει στη γηραιά Αλβιόνα από το 1966.

     Υπάρχει βέβαια μια τεχνική εξήγηση. Στο κέντρο εξυπηρέτησης πολιτών που έκανε την αίτηση ο σινιόρ Τζοβάνι έπρεπε να ‘σαρώσουν’ το διαβατήριό του. Το μηχάνημα διάβασε το έτος γέννησης ως 2019 αντί για το πραγματικό 1919, και αυτόματα κίνησε τη διαδικασία που ισχύει για τα άτομα κάτω των 12 ετών, δηλαδή να ζητήσει την πιστοποίηση των γονέων. Χρειάσθηκαν δυο τηλεφωνήματα στο Υπουργείο και μισή ώρα αναμονή για να διευθετηθεί το ζήτημα, και ο Τζοβάνι έλαβε την σχετική άδεια.

     Είναι βέβαια μια σκέψη κι αυτή, ότι όταν περάσεις τα εκατό το κοντέρ μηδενίζεται: εξάλλου συχνά γίνεται κανείς νηπιόφρων σε τέτοιες ηλικίες. Ωστόσο το δικό μου συμπέρασμα είναι εκείνο που λέγεται (όχι μόνο σαν ανέκδοτο, όπως φαίνεται) ότι τα λάθη είναι ανθρώπινα, αλλά για να τα κάνεις πραγματικά σαλάτα χρειάζεται κομπιούτερ.

Γλώσσα

Χθες ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας. Το έμαθα λίγο όψιμα κι έτσι δεν ήμουν προετοιμασμένος εγκαίρως. Με τη γλώσσα αυτή ασχολούμαστε καθημερινά, είναι το βασικό εργαλείο επικοινωνίας μας, και μας αρέσει να καυχώμαστε γι’ αυτήν. Μάλιστα όσο λιγότερο την προσέχουμε, τόσο περισσότερο ‘αρπαζόμαστε’ αν νομίσουμε ότι κάποιος πάει να μας την θίξει. Ακόμη, εφευρίσκουμε διάφορες θεωρίες για να αναδείξουμε την ελληνική εις βάρος άλλων γλωσσών ή επινοούμε φανταστικές δήθεν ετυμολογίες ξένων λέξεων. Η ελληνική δεν χρειάζεται ξένα δεκανίκια για να περπατήσει: η παρουσία της είναι έκδηλη σε οποιοδήποτε ξένο λεξικό του κόσμου και το μόνο που της πρέπει είναι ο δικός μας σεβασμός και η ορθή χρήση της.
     Μου έρχεται στη σκέψη η διήγηση για τον Αίσωπο που, δούλος ων, στάλθηκε από τον κύριό του να φέρει το καλύτερο φαγητό, κι εκείνος του έφερε γλώσσες (όχι τα ψάρια). Όταν ο κύριος ρώτησε θυμωμένος: «Αυτό είναι το καλύτερο;», εκείνος απάντησε ότι με τη γλώσσα ευχόμαστε, τραγουδούμε, παρηγορούμε, επαινούμε, εγκωμιάζουμε. Την επόμενη φορά του ζήτησε να φέρει το χειρότερο φαγητό, κι εκείνος έφερε πάλι γλώσσες. «Μ’ αυτές υβρίζουμε, κακολογούμε, κατακρίνουμε, μαλώνουμε, συκοφαντούμε. Υπάρχει χειρότερο πράγμα από τη γλώσσα, αφεντικό;» είπε ο θυμόσοφος δούλος, κάτι που θα έλεγε μερικούς αιώνες αργότερα και ο Αδελφόθεος Ιάκωβος στην επιστολή του. Μια και στην ελληνικά η λέξη γλώσσα σημαίνει τόσο το μέλος του σώματος όσο και τον κώδικα επικοινωνίας μας, θα έλεγα ότι η φιλοσοφία του Αισώπου ισχύει και για τον τελευταίο: με την ίδια ελληνική γλώσσα μπορεί να προσευχόμαστε και να βλασφημούμε, να επαινούμε και να λοιδορούμε, να αναδεικνύουμε και να καταβαραθρώνουμε τους άλλους, να συνεννοούμαστε και να σκυλοκαυγαδίζουμε μεταξύ μας, να χαριτολογούμε και να χυδαιολογούμε. Η γλώσσα από μόνη της είναι όπως κάθε εργαλείο: ουδέτερη. Ο χρήστης είναι αυτός που την κάνει μυροδοχείο ή βόθρο, βάλσαμο ή φονικό όπλο.
     Μπορείτε να βρείτε ένα παλιότερο άρθρο μου για τη γλώσσα στο Αντίφωνο.

Απαιτήσεις

Το βρήκα στο Διαδίκτυο πριν από χρόνια και το ξαναβρήκα τις προάλλες σε μια εκκαθάριση του αρχείου: 

     Αν τα μαθηματικά απαιτούσαν από τον άνθρωπο ηθική ζωή, θα ήταν πολλοί εκείνοι που θα αμφισβητούσαν ότι δύο και δύο κάνει τέσσερα.

     Είναι, πιστεύω, κι αυτός ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι επιλέγουν να πιστεύουν σε οτιδήποτε άλλο εκτός από τη Χριστιανική αλήθεια, με τις ηθικές επιταγές της.

Μητρότητα

Μια και πρόσφατα γιορτάσθηκε η εορτή της μητέρας, βρίσκω το παρακάτω θέμα ιδιαίτερα επίκαιρο.

     Σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο οι εργαζόμενες μητέρες δικαιούνται άδεια μητρότητος με αποδοχές. Σωστό; Αυτό θα υπαγόρευε η κοινή λογική. Και όμως η βασική αυτή παροχή κοινωνικής πρόνοιας απουσιάζει εντελώς από μια χώρα, όχι της υποσαχάριας Αφρικής ή του προπερασμένου αιώνα, όταν οι γυναίκες γεννούσαν στο χωράφι και συνέχιζαν να θερίζουν, αλλά του σύγχρονου Δυτικού κόσμου. Το όνομά της; Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Σύμφωνα με μια έκθεση της UNICEF του 2019 [ΕΔΩ], που αναλύει τη στάση των πλουσιωτέρων χωρών απέναντι στην οικογένεια, ανάμεσα σε 41 χώρες του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρώτη σε παροχές έρχεται η Εσθονία (που προσφέρει στις μητέρες πάνω από 80 εβδομάδες άδεια με πλήρεις αποδοχές) και τελευταίες οι ΗΠΑ, με καμία απολύτως αντίστοιχη πρόβλεψη σε εθνικό επίπεδο. Όπως διαβάζω, ο νόμος επιτρέπει σε κάποιες εργαζόμενες άδεια μητρότητος άνευ αποδοχών μέχρι 12 εβδομάδες, αλλά μόνο το 60% των εργαζομένων τη δικαιούνται, ενώ οκτώ πολιτείες έχουν θεσπίσει δικούς τους νόμους για οικογενειακή άδεια με αποδοχές.

     Το Αμερικανικό Κολλέγιο Μαιευτήρων και Γυναικολόγων συνιστά αποχή των γυναικών από την εργασία τουλάχιστον για έξι εβδομάδες μετά τον τοκετό, αλλά χωρίς νομικά κατοχυρωμένη οικονομική κάλυψη η άδεια μητρότητος για πολλές γυναίκες είναι μια άπιαστη πολυτέλεια. Πρόσφατο δημοσίευμα της Guardian αναφέρει την προσωπική ιστορία μιας γυναίκας που αποφάσισε να διακόψει την εγκυμοσύνη της ακριβώς για τον λόγο αυτό. Μπορεί να μη συμφωνεί κανείς με μια τέτοια απόφαση, αλλά είναι ένα ακραίο σύμπτωμα της όλης κατάστασης.  Το θέμα αναμένεται να ‘παίξει’ και στις προεδρικές εκλογές του τρέχοντος έτους, αλλά (και πάλι διαβάζω) όλη η συζήτηση στην πρωτεύουσα είναι το πώς θα πληρώνονται οι άδειες αυτές. Βλέπετε, τα κονδύλια με τα πολλά μηδενικά στο τέλος είναι δεσμευμένα για στρατηγικές δαπάνες σε εμπόλεμες χώρες και για την κατάκτηση του διαστήματος. Αυτό που λέμε λαϊκά, η αυλή σου διψάει κι εσύ χύνεις το νερό στο πεζοδρόμιο.

Τι είχες, Αλέξη;

Τα πρόσφατα επεισόδια στη Λέσβο με πρωταγωνιστές τους Αφγανούς και άλλους λαθραίους που ήθελαν να διαδηλώσουν μέσα στη Μυτιλήνη ήταν, θα έλεγε κανείς, μια αναπόφευκτη εξέλιξη μιας χρονίζουσας κατάστασης: αργά ή γρήγορα θα έφταναν τα πράγματα στο σημείο αυτό. Όταν έχεις ένα καζάνι που βράζει και η πίεση σ’ αυτό συνεχώς ανεβαίνει, κάποια στιγμή θα πετάξει το καπάκι του ή θα σκάσει, με οδυνηρές συνέπειες για όλους τους γύρω. Το θέμα ήταν να μη φτάσει η πίεση σε σημείο εκτόνωσης: αυτή θα έπρεπε να είχε γίνει ομαλά ή, ακόμη καλύτερα, να μην είχε γίνει καθόλου. Αυτό όμως είναι άλλη ιστορία.
     Εκείνο που εξοργίζει τον κάθε στοιχειωδώς σκεπτόμενο παρατηρητή της τρέχουσας πραγματικότητας είναι οι σχετικές δηλώσεις του ΣΥΡΙΖΑ. Λες και γεννήθηκαν σήμερα οι άνθρωποί του, λες και δεν κυβέρνησαν τα προηγούμενα σχεδόν πέντε χρόνια, λες και το πρόβλημα στα νησιά δημιουργήθηκε μόλις τον περασμένο Ιούλιο. Μετά τις εκλογές είχα διατυπώσει την ελπίδα ότι κάτι θα είχαν μάθει οι προηγούμενοι (με πρώτο τον πρώην πρωθυπουργό) από την εμπειρία της διακυβέρνησης. Η πορεία των γεγονότων απογοητεύει. Και επιβεβαιώνει την παλιά παροιμία ότι «ο λύκος κι αν εγέρασε κι άλλαξε το μαλλί του, ούτε τη γνώμη του άλλαξε ούτε την κεφαλή του». 

[Εύγλωττο σκίτσο του Ηλ. Μακρή, Καθημερινή 05/02/2020]

Ψευδής επιδημία ή επιδημία ψεύδους;

«Πού είναι σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση;

Πού είναι η γνώση που χάσαμε μέσα στην πληροφορία;»

     Η επιδημία του ιού Corona (για να αποφύγουμε τις μεταγλωττίσεις που προκαλούν προβλήματα) ή ελληνιστί στεφανοϊού (corona είναι το στεφάνι στα λατινικά) αποτελεί καθημερινό πρωτοσέλιδο, και είπαμε ήδη γι’ αυτό. Η αύξηση των κρουσμάτων είναι γεωμετρική: μέχρι σήμερα το πρωί αναφέρονται στην Κίνα πάνω από 20.000 ασθενείς και 425 θάνατοι, ενώ σποραδικές περιπτώσεις καταγράφονται σε όλο και περισσότερα σημεία του κόσμου. Η παγκόσμια κοινότητα εκφράζει την αντίδρασή της με επίσημες εξαγγελίες και έκτακτα μέτρα, και αυτό έχει τις αναμενόμενες συνέπειες. Από τη μία δημιουργείται μια ατμόσφαιρα γενικής ανησυχίας (θα φτάσει και σε μας; τι θα κάνουμε;), από την άλλη ευδοκιμεί, όπως σε κάθε χωράφι, και το ‘ζιζάνιο’ της παραπληροφόρησης και της αμφισβήτησης: «Επίτηδες το κάνουν, για να πουλήσουν εκατομμύρια εμβόλια». Ή: «Ακόμη ένα μέτρο για τη μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού». Ή ακόμη: «Ψέματα μας λένε, δεν είναι τόσο φοβερά τα πράγματα» (ακόμη και για το νοσοκομείο των χιλίων κλινών που χτίστηκε μέσα σε 10 μέρες στην Κίνα λένε ότι είναι ψέμα). Και όπως γράφει ο Απόστολος Παύλος στον Τιμόθεο για τους ψευδοδιδασκάλους της εποχής του, «ὁ λόγος αὐτῶν ὡς γάγγραινα νομὴν ἕξει». Που σημαίνει ότι το κάθε είδους παραμύθι γίνεται το ίδιο μια επιδημία ψευδολογίας που συντηρεί την αμφιβολία και επιτείνει την ανησυχία: τελικά τι να πιστέψουμε;

     Το όχημα/φορέας της επιδημίας αυτής είναι βέβαια η στιγμιαία ψηφιακή ενημέρωση, που αποσκοπεί στην άμεση δημιουργία εντυπώσεων (κι όσο χειρότερες τόσο πιο εντυπωσιακές, κατά το ‘δόγμα’ της δημοσιογραφίας ότι «Οι κακές ειδήσεις είναι οι καλύτερες», από εμπορική πλευρά). Αναπόφευκτη συνέπεια της ταχύτητας και της αμεσότητας είναι ο παραγκωνισμός της κριτικής σκέψης: το ‘νέο’ της στιγμής απαιτεί καταναγκαστικά γρήγορη αντίδραση, κι αυτή δεν είναι πάντα η πρέπουσα ή η πιο σωστή. Όταν ήμασταν μικροί μας δίδασκαν πριν μιλούμε να βουτάμε τη γλώσσα στο μυαλό. Πόσοι από τους συγχρόνους έχουν ακούσει τη συμβουλή αυτή; Ο κανόνας σήμερα είναι ποιος θα γράψει το πιο γρήγορο σχόλιο στο Twitter και την πιο έξυπνη μπούρδα (δεν υπάρχει πιο πρόσφορη λέξη) στο Facebook, και από τον κανόνα δεν εξαιρούνται ούτε πολιτικοί ούτε ηγέτες ούτε άλλοι μεγαλόσχημοι, που αισθάνονται ‘υποχρεωμένοι’ να απαντήσουν ανάλογα. Αυτός είναι κι ένας λόγος που η υπεύθυνη και νηφάλια συζήτηση, πολιτική ή άλλη, έχει γίνει είδος πολυτελείας στην εποχή μας, ενώ κυριαρχεί η μεγαλοστομία και αθυροστομία. Για να γυρίσουμε στον ποιητή T.S. Eliot, με τους στίχους του οποίου αρχίσαμε, η ταχύτητα της πληροφόρησης παραγκωνίζει τη γνώση και αποκλείει τη σοφία. Τελικά η επιδημία του ψεύδους αποδεικνύεται πιο επικίνδυνη από τις ιογενείς λοιμώξεις: τουλάχιστον αυτές ξέρουμε πώς να τις διαχειρισθούμε.
    Υστερόγραφο: Αυτοί που αμφισβητούν την επιδημία και εφευρίσκουν φανταστικές εξηγήσεις γι' αυτήν είναι οι ίδιοι που σε τυχόν κακή εξέλιξη των πραγμάτων (Θεός φυλάξοι!) θα ρίχνουν τον λίθο του αναθέματος στις κυβερνήσεις ("Τι κάνει το κράτος;", "Γιατί δεν εμβολιάζουν τον κόσμο;" κ.τ.λ.). Έχετε καμιά αμφιβολία;