Γλωσσοκάθαρση

Η ‘κάθαρση’ της λογοτεχνίας γίνεται πλέον μόδα. Έτσι διαβάσαμε τους τελευταίους μήνες για ‘ανάγνωση ευαισθησίας’ παλαιοτέρων βιβλίων του Roald Dahl, του Ian Fleming, και πρόσφατα και της Agatha Christie, με σκοπό να αφαιρεθούν επίθετα και χαρακτηρισμοί που θεωρούνται ρατσιστικοί ή με όποιον άλλο τρόπο προσβλητικοί για μη λευκούς αναγνώστες, γυναίκες ή όποια άλλη κοινωνική ομάδα. Φυσικά υπήρξαν και αντίθετες φωνές, που θεωρούν ανεπίτρεπτη παρέμβαση στο έργο του κάθε συγγραφέα μια τέτοια λογοκρισία.

     Τείνω να συμφωνήσω με τους δεύτερους. Ένας σύγχρονος συγγραφέας καλό θα είναι να δείχνει γλωσσική ευαισθησία στον τρόπο της γραφής του (αν δεν το κάνει, θα είναι υπεύθυνος για τις όποιες συνέπειες αυτό μπορεί να έχει εις βάρος του). Ωστόσο η αλλοίωση παλαιοτέρων βιβλίων τους στερεί το στοιχείο της (τότε) επικαιρότητος: ο συγγραφέας του περασμένου ή όποιου άλλου αιώνα απεικόνιζε την κοινωνία της εποχής του, με τα ήθη, τη γλώσσα και τη συμπεριφορά των τότε ανθρώπων. Ο σύγχρονος αναγνώστης θα σχημάτιζε μια ωραιοποιημένη (δηλαδή ψευδή) εικόνα της τότε πραγματικότητος αν η γραφή περνούσε από ‘πολιτικά ορθό’ κόσκινο. Ο Leslie Charteris (πατέρας του ‘Αγίου’ της αστυνομικής λογοτεχνίας) στον πρόλογο μιας επανέκδοσης των πρώτων του διηγημάτων (του 1930) έγραφε ότι δεν θα είχε νόημα να αναβαθμίσει την αφήγηση για να την κάνει πιο ‘κοντινή’ και ελκυστική στον αναγνώστη του 1970 (π.χ. εκσυγχρονίζοντας τα μέσα μεταφοράς ή ό,τι άλλο). Το ίδιο ισχύει κατ’ αναλογίαν και για τη γλώσσα. Και για να είμαστε και πιο ειλικρινείς: αν κάποιος εκδότης τολμούσε να καθαρίσει (με την πραγματική έννοια του όρου) ποικίλα βιβλία από πράξεις ακραίας βίας και χυδαιότητας και από γλώσσα πεζοδρομίου (δυστυχώς πολύ συχνά φαινόμενα στη σύγχρονη λογοτεχνία), θα γινόταν στόχος ‘προοδευτικής’ κατακραυγής για λογοκρισία. Τι διαφέρει, αλήθεια, η μια μορφή κάθαρσης από την άλλη;     

     Υπάρχει βέβαια και μια καλύτερη λύση. Να μη διαβάζουμε βιβλία που μας δημιουργούν ‘αντισώματα’ για οποιονδήποτε λόγο, είτε με τη γλώσσα είτε με το περιεχόμενό τους. Αυτό δίνει το πιο ηχηρό μήνυμα τόσο στους συγγραφείς όσο και στους εκδότες.

Νοηματοδότηση

Κλείνουν τέσσερεις εβδομάδες απόψε το βράδυ από το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. Δεν μπορούμε, και δεν πρέπει, εύκολα να το διαγράψουμε από τη μνήμη μας. Ωστόσο, πρέπει να γίνεται αφορμή για να σκεφτόμαστε λίγο έξω από τα κοινά και τα όσα οι κάθε είδους αρμόδιοι και τα μέσα ενημέρωσης μας προβάλλουν κάθε τόσο, καθένας από τη δική του οπτική γωνία και με τη δική του σκοπιμότητα. Διαβάζοντας σήμερα κάποιες σελίδες από την ‘Έκδοσιν ακριβή της Ορθοδόξου πίστεως’ του μεγάλου δογματικού αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού συναντώ τις ακόλουθες δυο μικρές φράσεις [κεφ. 43]:

     «Χρὴ δὲ εἰδέναι, ὡς πολλοί εἰσιν οἱ τρόποι τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας, καὶ μήτε λόγῳ ἑρμηνευθῆναι, μήτε νῷ περιληφθῆναι δυνάμενοι. Δεῖ γινώσκειν, ὡς πᾶσαι αἱ σκυθρωπαὶ ἐπιφοραὶ τοῖς μετ᾿ εὐχαριστίας δεχομένοις πρὸς σωτηρίαν ἐπάγονται καὶ πάντως ὠφελείας γίνονται πρόξενοι».

     Σε νεοελληνική απόδοση: «Πρέπει ακόμη να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι της θείας πρόνοιας, τους οποίους ούτε ο λόγος μπορεί να ερμηνεύσει ούτε ο νους να τους χωρέσει. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι όλες οι λυπηρές δοκιμασίες οδηγούν στη σωτηρία εκείνους που τις δέχονται με ευχαρίστηση, και οπωσδήποτε τους προξενούν ωφέλεια».

     Δεν είναι εύκολο να νοηματοδοτήσει κανείς το πένθος και τον πόνο για μια μεγάλη απώλεια. Ο χρόνος μπορεί να επουλώνει πληγές, ακόμη και να τις θεραπεύει. Για κάποιους ανθρώπους όμως (όπως ο ευλογημένος

π. Χριστόδουλος, πατέρας του νεαρού Κυπριανού στην Κύπρο) η αποδοχή του νοήματος που μας προσφέρει ο άγιος με το παραπάνω κείμενό του λειτουργεί ως σωτήριο φάρμακο έστω και αν οι πληγές είναι ακόμη νωπές και χαίνουσες. Είθε να έχουμε το κουράγιο και την πίστη να κάνουμε το βήμα αυτό.

Έγκλημα και ασυλία

Η είδηση φάνηκε πρόσφατα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων [ενδεικτικά ΕΔΩ και ΕΔΩ]: ένας αρχαιολόγος που είναι υπεύθυνος για τις αρχαιότητες της Μυκόνου έπεσε θύμα άγριου ξυλοδαρμού από ‘καλά παιδιά’ που υπερασπίζονται τα τοπικά οικοδομικά συμφέροντα του διαβόητου Κυκλαδικού νησιού, τα οποία παραβιάζουν κανόνες δόμησης που έχουν να κάνουν με την προστασία των αρχαιολογικών χώρων αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος. Όταν το νησί προσδοκά εκατομμύρια από τους διάφορους ‘πλούσιους και διάσημους’ όλου του κόσμου που συρρέουν εκεί για τα έξαλλα πάρτυ τους, είναι δυνατόν να σταθεί εμπόδιο ένας ευσυνείδητος δημόσιος λειτουργός;

     Με αφορμή την εγκληματική αυτή επίθεση, καθώς και απειλητικές επιστολές προς άλλη αρχαιολόγο, ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι είναι αδιανόητο να υπάρχει ένα νησί στην Ελλάδα που είναι υπεράνω του νόμου και ότι η κατάσταση θα αντιμετωπισθεί αποφασιστικά. Να το δούμε στην πράξη. Α ναι: να μην ξεχάσει και τη φορολογική πλευρά του ζητήματος, μια και έχουμε δει στο παρελθόν να εκδιώκονται οι εφοριακοί που πήγαιναν για έλεγχο σε τουριστικές περιοχές.

      Αλλάζουμε θέμα, όχι όμως και γενικό κλίμα. Εκτός από νησιά υπάρχουν και άλλοι χώροι στην Ελλάδα όπου η παραβατικότητα και η ανομία κυριαρχεί, εις πείσμα νόμων και κανόνων και καλών προθέσεων υπουργών και άλλων θεσμικών προσώπων. Πρόκειται για τα πανεπιστήμια, όπου η ανομία παίρνει διάφορες μορφές. Από την φασιστική βία ποικίλων ακραίων ομάδων εναντίον φοιτητών και καθηγητών, την παρεμπόδιση μαθημάτων και άλλων ακαδημαϊκών διαδικασιών, ως την παροχή ασύλου για διάφορες εξωπανεπιστημιακές δράσεις (η διακίνηση ναρκωτικών και η κατασκευή κοκτέιλ μολότωφ για ‘κοινωνική’ χρήση είναι δυο που έρχονται πρόχειρα στο νου) ως το ‘σύνδρομο της Αθήνας’ που περιγράφει ο καθηγητής Αρ. Χατζής σε πρόσφατο άρθροτου: την ρύπανση και την εκούσια γενική φθορά των πανεπιστημιακών κτιρίων από «ένα πάτσγουορκ κακότεχνων γκράφιτι, ακατανόητων συνθημάτων, σχισμένων αφισών, κουρελιασμένων πανό, βρομιάς και κακογουστιάς». Κάποια ιδρύματα έχουν και άλλα πιο ιδιαίτερα προβλήματα. Όπως μαθαίνω εκ των έσω, στο πανεπιστήμιο Θράκης στην Κομοτηνή κυκλοφορούν αδέσποτα σκυλιά που επιτίθενται σε φοιτητές και προσωπικό, χωρίς οι αρμόδιες αρχές να παίρνουν κανένα μέτρο, δια τον φόβον των ζωοφίλων. Φαίνεται ότι ακόμη και τα ζώα έμαθαν να εκμεταλλεύονται το επαίσχυντο ‘άσυλο’.

     Στο αστυνομικό ρεπορτάζ κάθε τόσο βλέπουμε να εμφανίζονται εν είδει guest star τα Ζωνιανά και τα Εξάρχεια. Δυστυχώς δεν είναι οι μόνοι τόποι στην Ελλάδα που θεωρούν εαυτούς υπεράνω νόμων. Όταν διαβάζουμε για καρτέλ εγκληματιών σε χώρες όπως το Μεξικό και η Κολομβία, ας σκεφτόμαστε ότι το μόνο που αλλάζει είναι η κλίμακα μεγέθους της ανομίας και της εγκληματικότητας. Το πνεύμα είναι δυστυχώς το ίδιο.